Η επίδραση του δευτερογενούς τραυματικού στρες στην παραγωγικότητα των νοσηλευτών σε ΜΕΘ και ψυχιατρικές κλινικές

Abstract

Introduction: Nurses often find satisfaction in assisting people who experience extremely stressful events, yet the stress associated with these efforts can have a negative impact on them. Secondary traumatic stress (STS) or compassion fatigue (CF) has emerged as a natural consequence of caring for clients who are in pain, suffering or traumatized. STS has been associated with higher rates of physical illness, greater use of sick leave, higher turnover, lower morale, lower productivity, negative public opinion and may eventually lead to patient care errors. Objectives: The primary aim of this study was to investigate the risk of STS among ICU and psychiatric nurses and its influence on their productivity. Additional goals of the study were: 1. The investigation of differences between ICU and psychiatric nurses as regards their a) demographic, personal and occupational characteristics, b) professional quality of life (compassion satisfaction - CS, burnout - BO and CF/STS), c) prevalence and treatment of commonly occurring health problems (chronic medical conditions), d) productivity (absenteeism, presenteeism – quality and quantity of work while on the job – and critical incidents on the job - work-related successes, failures and accidents) and 2. The investigation of the relationship between all these concepts. Methods: The sample consisted of 509 registered and assistant nurses (404 women and 105 men) with mean age 34.84±7.24, working in ICU’s (n=335) and psychiatric clinics (n=174) in Athens greater area. Study instruments included the Professional Quality of Life Scale: Compassion Satisfaction, Burnout and Compassion Fatigue/Secondary Trauma (ProQOL-CSF-R-IV) Scales, the Work Health Organization Health and Work Performance Questionnaire (HPQ) and a set of items on general information of the sample (demographic, personal and occupational characteristics). Assurances were given to nurses concerning confidentiality and anonymity. Results: The majority of participants are at the high level of risk for BO (ICU: 56.1%, psychiatric clinics: 49.4%) and STS (ICU: 57.9%, psychiatric clinics: 44.8%), while they report low potential for CS (ICU: 61.5%, psychiatric clinics: 64.9%). BO (r=-.46) and STS (r=-.14) were found to correlate with CS, and the correlation was negative. Also, there is a strong positive correlation between BO and STS (r=.60). STS was found to have a negative influence on the absenteeism over the past 7 days (p=.022) and on the presenteeism (p=.027), while the absenteeism over the past 4 weeks was found to correlate mostly with health (mental and physical) - related factors, which usually lead to greater use of sick leave, such as headaches (p=.006) and hypertension (p=.024), and with work-related factors, such as shift work (p=.003) and patient-to-nurse ratios (p=.041). Additionally, this study investigated the factors associated with BO, CS, STS and chronic medical conditions of the sample. Conclusions: Nurses must contend with not only the normal stress and dissatisfaction of work (burnout), but also with the personal feelings for people’s suffering (compassion fatigue). High prevalence of STS in the sample indicates that large numbers of ICU and psychiatric nurses may be experiencing its negative effects. STS should be a concern not only for individual providers, but also for health care administration and policy, because its presence may affect the quality of care.

Εισαγωγή: Οι νοσηλευτές συχνά νιώθουν ικανοποίηση από την παροχή βοήθειας σε ανθρώπους που έχουν βιώσει εξαιρετικά στρεσογόνα γεγονότα, το στρες όμως που συσχετίζεται με αυτές τις προσπάθειες μπορεί να έχει αρνητική επίδραση στους ίδιους. Το δευτερογενές τραυματικό στρες ή κόπωση συμπόνιας, αποτελεί την φυσική συνέπεια της παροχής φροντίδας σε ανθρώπους που πονάνε, υποφέρουν ή είναι τραυματισμένοι και αφορά το «κόστος της φροντίδας» για τους επαγγελματίες υγείας. Το δευτερογενές τραυματικό στρες έχει συσχετιστεί με υψηλά επίπεδα σωματικών ασθενειών και χρήση αναρρωτικών αδειών, αυξημένο ρυθμό αλλαγής θέσεων εργασίας ή και εγκατάλειψη επαγγέλματος, χαμηλό ηθικό, μειωμένη παραγωγικότητα, αρνητική κοινή γνώμη και μπορεί τελικά να οδηγήσει σε λάθη στην φροντίδα των ασθενών. Σκοπός: Ο κύριος σκοπός της παρούσας μελέτης ήταν η διερεύνηση του κινδύνου για δευτερογενές τραυματικό στρες στους νοσηλευτές που εργάζονται σε ΜΕΘ και σε Ψυχιατρικές Κλινικές ελληνικών δημόσιων νοσοκομείων και της επίδρασης του στην παραγωγικότητα τους. Οι επιμέρους στόχοι ήταν: 1. Η διερεύνηση των διαφορών που παρουσιάζουν οι νοσηλευτές που εργάζονται σε ΜΕΘ από τους νοσηλευτές που εργάζονται σε Ψυχιατρικές Κλινικές ως προς α) τα δημογραφικά, ατομικά και επαγγελματικά χαρακτηριστικά τους, β) την επαγγελματική ποιότητα ζωής (ικανοποίηση συμπόνιας-compassion satisfaction, επαγγελματική εξουθένωση-burnout και δευτερογενές τραυματικό στρες ή κόπωση συμπόνιας - secondary traumatic stress/compassion fatigue), γ) την γενική κατάσταση υγείας τους (ύπαρξη και θεραπεία χρόνιων προβλημάτων υγείας-chronic medical conditions) δ) την αξιολόγηση της παραγωγικότητας τους (απουσία από την εργασία– absenteeism, απόδοση στην εργασία, δηλαδή ποιότητα και ποσότητα εργασίας-presenteeism και κρίσιμα γεγονότα, δηλαδή σχετιζόμενες με την εργασία επιτυχίες, αποτυχίες και ατυχήματα–critical incidents) και 2. Η διερεύνηση της συσχέτισης όλων αυτών των μεταβλητών μεταξύ τους. Υλικό και Μέθοδος: Στην μελέτη συμμετείχαν 509 νοσηλευτές (404 γυναίκες και 105 άνδρες), όλων των κατηγοριών εκπαίδευσης, ηλικίας 34.84±7.24 ετών, που εργάζονται σε ΜΕΘ (n=335) και Ψυχιατρικές Κλινικές (n=174) σε 27 δημόσια νοσοκομεία στην ευρύτερη περιοχή της Αττικής. Για την συλλογή των δεδομένων χρησιμοποιήθηκε η Κλίμακα Επαγγελματικής Ποιότητας Ζωής: Υποκλίμακες Ικανοποίησης Συμπόνιας, Επαγγελματικής Εξουθένωσης και Κόπωσης Συμπόνιας ή Δευτερογενές Τραυματικό Στρες (ProQOL-CSF-R-IV), το Ερωτηματολόγιο Υγείας και Παραγωγικότητας στην Εργασία του Παγκόσμιου Οργανισμού Υγείας (HPQ) και ένα ερωτηματολόγιο καταγραφής των δημογραφικών, ατομικών και επαγγελματικών χαρακτηριστικών του δείγματος. Η συμπλήρωση των ερωτηματολογίων ήταν ανώνυμη. Αποτελέσματα: Η πλειοψηφία των ερωτηθέντων και στα δύο δείγματα είναι σε μεγάλο κίνδυνο για επαγγελματική εξουθένωση (56.1% στις ΜΕΘ και 49.4% στις Ψυχιατρικές Κλινικές) και δευτερογενές τραυματικό στρες (57.9% στις ΜΕΘ και 44.8% στις Ψυχιατρικές Κλινικές), ενώ είναι σε χαμηλό επίπεδο για ικανοποίηση συμπόνιας (61.5% στις ΜΕΘ και 64.9% στις Ψυχιατρικές Κλινικές). Η ικανοποίηση συμπόνιας έχει σημαντική αρνητική σχέση με την επαγγελματική εξουθένωση (r=-.46) και το δευτερογενές τραυματικό στρες (r=-.14), ενώ οι δύο τελευταίες έννοιες παρουσιάζουν θετική σχέση μεταξύ τους (r=.60). Το δευτερογενές τραυματικό στρες βρέθηκε να επιδράει αρνητικά στην απουσία από την εργασία τις προηγούμενες 7 ημέρες (p=.022) και στην απόδοση στην εργασία (p=.027), ενώ η απουσία από την εργασία τις προηγούμενες 4 εβδομάδες βρέθηκε να συσχετίζεται κυρίως με παράγοντες που αφορούσαν προβλήματα με την ψυχική ή σωματική υγεία των ατόμων που συχνά οδηγούσαν σε χρήση αναρρωτικών αδειών, όπως οι πονοκέφαλοι (p=.006) και η υπέρταση (p=.024) και με εργασιακούς παράγοντες, όπως το ωράριο εργασίας (p=.003) και η αναλογία ασθενών ανά νοσηλευτή (p=.041). Επίσης, η επαγγελματική εξουθένωση βρέθηκε να συσχετίζεται με τον σχετικό αριθμό ωρών εργασίας τις προηγούμενες 7 ημέρες (p=.029). Επιπλέον, διερευνήθηκαν οι παράγοντες που σχετίζονται με την επαγγελματική εξουθένωση, την ικανοποίηση και την κόπωση συμπόνιας, καθώς και με την γενική κατάσταση της υγείας των ερωτηθέντων. Συμπεράσματα: Οι νοσηλευτές πρέπει να αντιμετωπίσουν όχι μόνο το στρες και την δυσαρέσκεια για την εργασία τους (επαγγελματική εξουθένωση), αλλά πρέπει να έρθουν αντιμέτωποι και με τα προσωπικά τους συναισθήματα για τον άνθρωπο που πονάει και υποφέρει (κόπωση συμπόνιας). Το υψηλό ποσοστό δευτερογενούς τραυματικού στρες στο δείγμα υποδεικνύει ότι πιθανώς μεγάλος αριθμός νοσηλευτών που εργάζονται σε ΜΕΘ και Ψυχιατρικές Κλινικές βιώνει τις αρνητικές συνέπειες αυτής της κατάστασης. Δεδομένου ότι το δευτερογενές τραυματικό στρες επηρεάζει και την ποιότητα της φροντίδας που παρέχεται στους ασθενείς, εκτός από τις επιπτώσεις που μπορεί να έχει στην υγεία του επαγγελματία που το βιώνει, θα πρέπει να συγκεντρώνει και το ενδιαφέρον της διοίκησης του νοσοκομείου και της πολιτείας.