Οι ικανότητες - κλειδιά και η καλλιέργεια τους μέσω της διδασκαλίας των φυσικών επιστημών

Abstract

This thesis presents a documentary methodological proposal for fostering keycompetences via science teaching. This proposal includes a teaching model, which develops practically to a specific teaching strategy for science education and consequent guidelines for assessment. The first part deals with the pedagogical pretension for fostering key-competences as crucial properties which enable the citizen to face successfully the various demands of his/her personal, family, labor, political and cultural activities in the 21st century society. The review of the literature showed different approaches for defining and selecting key-competences. An effort to converge the different lists proposed by different organizations and educational systems resulted in five general keycompetences: communication, collecting and processing information, cooperation and collectiveness, problem solving and creativity. A brief presentation of each keycompetence’s features ensured the idea that they are not independent or isolated from each other. In practice, there are overlaps between them and the individual applies a constellation of key-competences, configured differently for each particular case, according to the demands of the specific circumstances. The second part of this study examines the contemporary trends regarding the general aims and the content of science education, as they are reflected in different programs of study. These trends conclude in programs that promote three basic areas of science teaching and learning: constructing concepts, developing science process skills and forming scientific attitudes. Conceptual understanding, scientific methodology and scientific attitudinal behavior interact with each other and each of them serves as a mean to develop the rest, in an active learning environment, which activates the pupils in problem solving situations in the context of the real live world. These conditions form a teaching model that guides pupils to perceive concepts related to daily life and develop key-competences. This model receives practical orientations and applications in the third part of the study. More specifically, different statements of properties referring to scientific skills and attitudes from the literature were selected, rephrased and finally classified in five categories, corresponding to the five key-competences. Under the title of each keycompetence, these statements were grouped and listed according to five indicative stages of the scientific inquiry: Initiating and planning, performing and recording, analyzing and interpreting, communicating, extending and applying. This process lead to a list of specific attributes which can be fostered as constituent properties of each key-competence. The overall correlation of the constituent-properties with the keycompetences and different methodological and organizational issues that concern any researcher highlighted a specific strategy for science teaching. On the basis of this strategy, the study presents an example of a lesson plan and a project, as well as a number of indicative teaching activities, which can be developed to a similar direction. In line with the teaching model, that formed the theoretical basis of the above strategy, the thesis analyses basic principles and proposes specific guidelines with samples of items for assessment purposes in science. In the light of the weaknesses and the limitations of its strategic plan, this study provides conclusions, implications and recommendations for further research

Η εργασία αυτή καταθέτει μία βιβλιογραφικά τεκμηριωμένη, μεθοδολογική πρόταση για την καλλιέργεια των ικανοτήτων-κλειδιών μέσα από τη διδασκαλία των Φυσικών Επιστημών. Αυτή η πρόταση περιλαμβάνει ένα διδακτικό μοντέλο, που καταλήγει εξελικτικά και πρακτικά σε μία στρατηγική διδασκαλίας των Φυσικών Επιστημών και συνεπακόλουθες κατευθυντήριες γραμμές για σκοπούς αξιολόγησης. H πρώτη ενότητα πραγματεύεται τα παιδαγωγικό αίτημα της καλλιέργειας των ικανοτήτων-κλειδιών, ως κομβικών προσόντων του πολίτη, για ν’ αντιμετωπίσει με επιτυχία τις απαιτήσεις των προσωπικών, οικογενειακών, οικονομικών, πολιτικών και πολιτιστικών του δραστηριοτήτων στην κοινωνία του 21ου αιώνα. Η βιβλιογραφική επισκόπηση έδειξε διάφορες προσεγγίσεις στην επιλογή των ικανοτήτων-κλειδιών. Μία προσπάθεια συγκερασμού των απαριθμήσεων που προτάθηκαν από διάφορους οργανισμούς και εκπαιδευτικά συστήματα κατέληξε σε πέντε γενικές ικανότητες- κλειδιά: επικοινωνία, συλλογή και επεξεργασία πληροφοριών, συνεργασία και συλλογικότητα, επίλυση προβλημάτων, δημιουργικότητα. Η επιγραμματική παρουσίαση των βασικών γνωρισμάτων των ικανοτήτων-κλειδιών επιβεβαίωσε την ιδέα ότι δεν είναι ανεξάρτητες ή απομονωμένες μεταξύ τους. Στην πραγματικότητα, η μία επικαλύπτει σε κάποιο βαθμό την άλλη και σε κάθε κατάσταση της καθημερινής ζωής το άτομο εκδηλώνει ένα συνδυασμό τους, που διαμορφώνεται σύμφωνα με την ιδιαίτερη έμφαση στην καθεμιά για την αντιμετώπιση συγκεκριμένων απαιτήσεων. Η δεύτερη ενότητα της εργασίας εξετάζει τις σύγχρονες τάσεις σ’ ό,τι αφορά τους σκοπούς και το περιεχόμενο των Φυσικών Επιστημών στα διάφορα προγράμματα σπουδών. Οι τάσεις αυτές συνηγορούν σε προγράμματα που υπηρετούν τρεις βασικούς τομείς της μάθησης στις Φυσικές Επιστήμες: την οικοδόμηση εννοιών, την ανάπτυξη των δεξιοτήτων της επιστημονικής μεθοδολογίας και τη διαμόρφωση στάσεων της επιστημονικής νοοτροπίας. Εννοιολογική κατανόηση, επιστημονική μεθοδολογία και επιστημονική νοοτροπία λειτουργούν η καθεμία ως μέσο για την ανάπτυξη των δύο άλλων σ’ ένα δυναμικό μαθησιακό περιβάλλον που δραστηριοποιεί τα παιδιά στην επίλυση προβληματικών καταστάσεων με πλαίσιο αναφοράς τον κόσμο της καθημερινής ζωής. Αυτές οι συνθήκες διαμορφώνουν ένα μοντέλο διδασκαλίας, το οποίο καθοδηγεί τα παιδιά να κατακτήσουν έννοιες που σχετίζονται με τις ανάγκες της καθημερινής ζωής και να αναπτύξουν τις ικανότητες- κλειδιά. Το πιο πάνω μοντέλο αποκτά πρακτικούς προσανατολισμούς στην τρίτη ενότητα της εργασίας. Για το σκοπό αυτό συγκεντρώθηκαν διάφορες δηλώσεις ικανοτήτων από τη βιβλιογραφία και αφού μορφοποιήθηκαν, ταξινομήθηκαν σε πέντε κατηγορίες που αντιστοιχούν στις ικανότητες-κλειδιά. Για την κάθε ικανότητα-κλειδί οι ικανότητες αυτές κατατάχθηκαν σύμφωνα με την ακολουθία πέντε φάσεων μιας διερευνητικής διαδικασίας: έναρξη και σχεδιασμός, εκτέλεση και καταγραφή, ανάλυση και ερμηνεία, κοινοποίηση αποτελεσμάτων, επέκταση και εφαρμογή. Η διαδικασία αυτή κατέληξε σ’ έναν κατάλογο από συγκεκριμένες ιδιότητες, που στην πραγματικότητα μπορούν να καλλιεργηθούν ως συνιστώσες για την κάθε ικανότητα-κλειδί. Η ενιαία συσχέτιση των ικανοτήτων-συνιστωσών και ικανοτήτων-κλειδιών με οργανωτικά και μεθοδολογικά ζητήματα που απασχολούν τον ερευνητή σε κάθε φάση ανέδειξε μία συγκεκριμένη στρατηγική διδασκαλίας των Φυσικών Επιστημών. Στη βάση αυτής της στρατηγικής, η εργασία παραθέτει παραδείγματα οργάνωσης ενός σχεδίου μαθήματος και ενός project, καθώς και μία σειρά από ενδεικτικές δραστηριότητες, που μπορούν να αναπτυχθούν στην ίδια κατεύθυνση. Σε συνάφεια με το μοντέλο διδασκαλίας που αποτέλεσε τη βάση της πιο πάνω στρατηγικής, η εργασία αναλύει βασικές αρχές και προτείνει συγκεκριμένες κατευθυντήριες γραμμές με δείγματα ερωτήσεων για την αξιολόγηση στις Φυσικές Επιστήμες. Κάτω από το φως των αδυναμιών και των περιορισμών του ερευνητικού της σχεδιασμού, η εργασία ολοκληρώνεται με την κατάθεση συγκεκριμένων εισηγήσεων για επιπρόσθετη μελέτη στο συγκεκριμένο θέμα.