Κοινωνιογλωσσολογική μελέτη του λόγου των μαθητικών εργασιών στο ενιαίο λύκειο

Abstract

The inspiration for this survey was the pursuit of these linguistic structures that impose barriers to socially diverse students in the school language context. The starting point of this research was the general concern of the way in which the language ‘baggage’ that children of unequal social origin bring to school influences their academic performance. This paper studies high school students’ written language, based on the Systemic Functional Theory established by M.A.K. Halliday, which considers language as a sociosemiotic system, and on the findings of the broader sociolinguistic research, which claims that social origin is reflected in language production. The features of linguistic organization that define the nominalized and impersonal character of educational language have been detected in a body of texts taken from school reports written by students attending the first and third grade of the unified upper secondary school (Eniaio Lykeio). The issue of sociolinguistic differentiation seems to be connected more with the written rather than the oral mode in the upper secondary educational level. This happens not only because written language defines the various aspects of school language anyway, serving as a key- factor for access in school knowledge, but also because of its particular significance in school evaluation. The examination of linguistic structures which define written language in respect to the organization of meaning that they result in and in accordance with the strategies of primary socialization, allows for a deeper interpretation of the linguistic inequality issue in school. The concept of grammatical metaphor, as it is being analyzed in the context of Systemic Functional Grammar, was crucial for the description of linguistic differentiations and the interpretation of their influence regarding the students’ social origins. According the results of this research, the secondary students’ written language functions as a field of sociolinguistic inequalities. The higher social category students achieve a higher degree of metaphorical and impersonal discourse. This paper consists of three parts, each of which is structured in different chapters. The first part deals with the discussion of certain theoretical issues and the formation of the theoretical and sociolinguistic preconditions of this research. The second part deals with the methodology which has been followed while planning and conducting the survey, the questions that were raised, and the number of hypothesis that have been formed. In the third part the statistical analysis, the quantitative and qualitative analysis of the linguistic material are being exposed, aiming in the testing of the original hypothesis. Finally, the conclusions that have been drawn by the research work are being presented.

Αφόρμηση της παρούσας έρευνας υπήρξε η αναζήτηση των γλωσσικών δομών που θέτουν εμπόδια στους κοινωνικά διαφοροποιημένους μαθητές στο πλαίσιο του σχολικού λόγου. Αφετηρία της υπήρξε η γενικότερη προβληματική σχετικά με τον τρόπο που επιδρούν στη γλωσσική τους επίδοση και τη σχολική τους σταδιοδρομία οι γλωσσικές «αποσκευές» με τις οποίες έρχονται στο σχολείο τα παιδιά άνισης κοινωνικής προέλευσης. Με βάση τη θεώρηση της γλώσσας ως κοινωνιοσημειωτικού συστήματος, όπως γίνεται στο πλαίσιο της συστημικής λειτουργικής σχολής, που θεμελίωσε ο M.A.K Halliday, και στα πορίσματα της ευρύτερης κοινωνιογλωσσολογικής έρευνας, ότι η κοινωνική προέλευση αποτυπώνεται στη γλωσσική παραγωγή, μελετήθηκε ο γραπτός μαθητικός λόγος στο λύκειο. Σε ένα σώμα γραπτών κειμένων από σχολικές εκθέσεις μαθητών και μαθητριών της Α΄ και της Γ΄ τάξης του γενικού Λυκείου, αναζητήθηκαν τα χαρακτηριστικά της γλωσσικής οργάνωσης που σφραγίζουν τον ονοματικό και απρόσωπο χαρακτήρα του εκπαιδευτικού λόγου. Θεωρήσαμε ότι στην εκπαιδευτική βαθμίδα του Λυκείου το ζήτημα της κοινωνιογλωσσικής διαφοροποίησης συνδέεται στενότερα με το γραπτό παρά με τον προφορικό λόγο. Αυτό συμβαίνει όχι μόνο γιατί ο γραπτός λόγος σφραγίζει έτσι κι αλλιώς συνολικά τις διάφορες εκφάνσεις του σχολικού λόγου, λειτουργώντας ως καθοριστικό μέσο για την πρόσβαση στη σχολική γνώση, αλλά και λόγω της ιδιαίτερης βαρύτητας που έχει για τη σχολική αξιολόγηση. Η θεώρηση των γλωσσικών δομών που χαρακτηρίζουν το γραπτό λόγο σε συνάρτηση με την οργάνωση του νοήματος που αυτές επιφέρουν και σε αντιστοιχία με τις στρατηγικές πρωτογενούς κοινωνικοποίησης μας επέτρεψε τη βαθύτερη ερμηνεία του ζητήματος της γλωσσικής ανισότητας στο σχολείο. Η έννοια της γραμματικής μεταφοράς, όπως αναλύεται στο πλαίσιο της Συστημικής Λειτουργικής Γραμματικής, υπήρξε κομβική για την περιγραφή των γλωσσικών διαφοροποιήσεων και την ερμηνεία της συσχέτισής τους με την κοινωνική προέλευση των μαθητών. Η παρούσα έρευνα οδήγησε σε ενδιαφέροντα συμπεράσματα σχετικά με τον κοινωνιογλωσσικό χαρακτήρα και την οργάνωση του γραπτού μαθητικού λόγου, τα οποία θα μπορούσαν να συμβάλουν στην ευρύτερη προβληματική για τη σχέση μεταξύ γλώσσας, εκπαίδευσης και κοινωνικής προέλευσης. Ο γραπτός μαθητικός λόγος αναδείχτηκε ως σημαντικό πεδίο αποτύπωσης των κοινωνιογλωσσικών ανισοτήτων ανάμεσα στους μαθητές διαφορετικών κοινωνικών κατηγοριών, καθώς φάνηκε ότι διαφοροποιούνται σημαντικά ως προς το βαθμό του γραμματικά μεταφορικού και ονοματοποιημένου λόγου που επιτυγχάνουν. Η εργασία αποτελείται από τρία μέρη, κάθε ένα από τα οποία διαρθρώνεται σε διαφορετικά κεφάλαια. Το πρώτο μέρος αφορά την πραγμάτευση ορισμένων θεωρητικών ζητημάτων και τη διαμόρφωση των θεωρητικών και κοινωνιογλωσσικών προϋποθέσεων της παρούσας έρευνας. Το δεύτερο μέρος αφορά τη μεθοδολογία που ακολουθήσαμε κατά το σχεδιασμό και τη διεξαγωγή της έρευνας, τα ερωτήματα που θέσαμε και τις υποθέσεις εργασίας που διαμορφώσαμε. Στο τρίτο μέρος, προχωράμε στη στατιστική επεξεργασία και την ποσοτική και ποιοτική ανάλυση του γλωσσικού μας υλικού, με στόχο τον έλεγχο των αρχικών υποθέσεων. Τέλος, παρουσιάζουμε τα συμπεράσματα που αποκομίσαμε από την ερευνητική μας δουλειά.