Η γνώση στην τραγωδία και ειδικότερα στο έργο του Σοφοκλή

Abstract

The purpose of this research is to examine and shed light upon a particular dimension of the role which knowledge plays in Tragedy. A dimension which has not been enough and systematically brought out, and which is of great dramatic and essential weight. Our first point, which has been confirmed by the detailed study of the dramatic texts, is the firm belief that between the notions of knowledge and constraint exists an indissoluble, close, multiform and determinative relation. This very relation is what we attempt to enlighten by approaching it from different aspects. It is also necessary to make clear that in our work we do not use the term knowledge as a philosophical or as an epistemological term, but in the broadest sense of the word in order to denote the revelation, the realization or the acquisition of certain gnostic elements and information on behalf of the heroes. On the other hand by the term constraint we refer to the external and internal pressure which is exerted on the heroes and forces them to reveal things they know or to demand to know - at any cost - what they realize that they ignore. The focal point of our interest is the work of Sophocles. However we also enlarge upon the tragedies of the two other poets - Aeschylus’ and Euripides’ - so that we can reach more spherical conclusions as far as the function of the relation between knowledge and constraint is concerned in the whole dramatic work. Besides this approach allows us to see the tragedies of Sophocles in another light and thus to come to more specific findings with reference to his own dramatic texts. Before we proceed to the analytical examination of our subject, in the introductory chapter of our study, we consider it necessary to go ahead with an also analytical presentation of the so far results of the philological research into the role of knowledge in Tragedy. This presentation we regard it as an integral and important part of our work not only because it demonstrates that the aspect of the theme which we examine has not been systematically approached before - a fact that makes interesting our attempt - but mainly because it allows us to obtain a general and wide image of the meaning and the importance which the element of knowledge and its role has in Tragedy. A role that we should not consider it fragmental and partial but on the contrary total and comprehensive. The multiform character of it is what the presentation of the relevant bibliography brings out. Namely we find out that the role of knowledge in Tragedy has been studied in connection with the language and the vocabulary of the poets, with the notion of happiness and misery, with the possible philosophical influence exercised on the dramatists, with the metaphorical function of the light, the darkness, the sight and the blindness, and with the notion of madness. In addition it has been examined the element of self-knowledge, the contrast between the human and the divine knowledge, the relativity of the former, and the ways to gain it, the ignorance and the limited apprehension of the heroes, and the motif of late knowledge. Special emphasis has also been laid on the idea of learning by suffering. Having in mind the framework in which the philological research has already moved and the conclusions that has reached, in the first chapter of our study we examine all those cases in which the revelation and the acquisition of knowledge seems to be the result of an external force. Our aim is to discover and highlight the factors which work as a vehicle for this employment of coercion, while at the same time in the light of this approach we try to interpret the heroes’ behavior and their reactions. These cases we group them in virtue of the factor which seems to play the most determinative role. Nevertheless it is true that such a grouping cannot be absolutely strict since the interaction of the elements which exercise pressure on the heroes is obvious. However we arrive at the conclusion that the element which practically influences the heroes’ attitude is especially the pressure, the insistence and the arguments of their interlocutors, the difficult position in which they stand, the supplication and the plea for mercy, the treat, the fear of punishment, and the use of force. In the second chapter we examine the cases in which the revelation and the acquisition of knowledge is the result of an internal pressure which has to do with the feeling of a personal command, and refers to the notion of an internal constraint. We find out that the factors which mostly exercise pressure on the heroes have to do with the influence which has on the hero his personal contact with the man from whom he hides the truth, with the hero’s nature itself, and with the obligations arising from it, with the demand regarding the restoration of the truth, with the fear of the consequences of a concealment, and with that resulting from the ignorance and from the administrative inability of a person, and also with one’s attachment to somebody else. A determinative factor proves to be also the feeling of a moral obligation and of a practical duty, the need to carry out a certain plan, the pursuit of the profit, and the emotional load of the hero. But they exist also some other factors like the heroes’ need to survive , to support the common benefits, and to know as better as possible everything that concerns them and the persons of their environment. Furthermore we observe that quite often the curiosity of the heroes takes the form of an irresistible and strong desire the satisfaction of which causes a high sentimental delight. We examine these cases as well as the case in which the realization of the natural laws can influence the hero’s reactions as far as our subject is concerned. Of equal interest is also the topic with which we occupy ourselves in the third chapter. In its first part we try to shed light upon the cases in which the revelation and the acquisition of knowledge is the result of the coexistence and the combination of certain external and internal pressures. Here we examine the case of Oedipus Tyrannus which we consider not only as the most characteristic but also as especial. Its peculiarity lies in the fact that the hero not only feels compelled to reveal those he knows and those he himself ignores, but also he constrains the others to talk. Besides his case is special also because in his person we recognize the simultaneous exertion of many different pressures of external and internal character. In the second part of the same chapter our aim is to examine the cases in which the gain of knowledge is achieved through an imperative spectacle. On the other hand, in the fourth chapter, we study a different aspect of the relation between knowledge and constraint. Specifically we examine the cases in which the gain of knowledge is not the result of the heroes’ demand, who now seem to be passive receivers. This time knowledge is imposed on them because of the initiative of another person who decides unilaterally to make them participants of it. We start with the cases where the revelation of this type appears as the result of a human initiative and we proceed with those which bear upon the divine decision. Both times we lay stress on the factors which seem to make these revelations necessary and inevitable, and on the heroes’ reactions to the revealed knowledge which they are made to face. In the deductive chapter of our work we present the specific and the general conclusions of our research regarding each group of cases. In addition we bring out our observations with reference to the similarities and the differences which we locate in the work of the three dramatists, and to the way in which the three poets reflect in their tragedies the relation between knowledge and constraint, its forms, its dimensions and its consequences. A relation which seems to prove important not only as an element of dramatic power and as a vehicle for the emergence of various speculations and ideas, but also as a medium through which we can penetrate into the heroes’ psychology, interpret certain dramatic passages and scenes in a different light, and understand the whole tragedy from another viewpoint.

Στόχος αυτής της έρευνας είναι να εξετάσει και να αναδείξει μία συγκεκριμένη διάσταση του ρόλου που διαδραματίζει η γνώση στην τραγωδία. Μία διάσταση που δεν έχει αναδειχθεί και η οποία παρουσιάζει εξαιρετικό ενδιαφέρον τόσο σε δραματικό, όσο και σε νοηματικό επίπεδο. Αρχική θέση μας, την οποία η λεπτομερής μελέτη των δραματικών κειμένων επιβεβαιώνει, είναι η πεποίθηση ότι ανάμεσα στις έννοιες γνώση και εξαναγκασμός υφίσταται μία στενή, άρρηκτη, πολύμορφη και καθοριστική σχέση. Αυτήν ακριβώς την σχέση επιχειρούμε να φωτίσουμε, προσεγγίζοντας την από διαφορετικές πλευρές. Απαραίτητο είναι επίσης να σημειώσουμε ότι στην εργασία μας αυτή χρησιμοποιούμε τον όρο γνώση όχι ως φιλοσοφική και επιστημολογική έννοια, αλλά για να δηλώσουμε την αποκάλυψη και την πρόσκτηση ή την συνειδητοποίηση από την πλευρά των ηρώων συγκεκριμένων κάθε φορά γνωστικών στοιχείων και πληροφοριών. Από την άλλη, με τον όρο εξαναγκασμός αναφερόμαστε στις εξωτερικές και εσωτερικές πιέσεις, που ασκούνται στους ήρωες και τους αναγκάζουν να προβούν στην αποκάλυψη όσων γνωρίζουν ή να επιδιώξουν και να απαιτήσουν με κάθε τρόπο να μάθουν οι ίδιοι όσα έχουν συναίσθηση ότι αγνοούν. Επίκεντρο του ενδιαφέροντος μας είναι τα έργα του Σοφοκλή. Παρά ταύτα, επεκτείνουμε την έρευνά μας και στις τραγωδίες των δύο άλλων ποιητών - Αισχύλου και Ευριπίδη - έτσι ώστε να μπορέσουμε να καταλήξουμε σε πιο ολοκληρωμένα συμπεράσματα αναφορικά με την λειτουργία της σχέσης γνώση - εξαναγκασμός στο σύνολο του σωζόμενου δραματικού έργου. Άλλωστε το γεγονός αυτό μας επιτρέπει να δούμε και τις τραγωδίες του Σοφοκλή μέσα από ένα ευρύτερο πρίσμα και να φτάσουμε έτσι σε ειδικότερες διαπιστώσεις σχετικά με τις δικές του δραματικές συνθέσεις. Πριν προχωρήσουμε στην αναλυτική εξέταση του θέματός μας, στο εισαγωγικό κεφάλαιο της εργασίας μας κρίνουμε αναγκαίο να προβούμε σε μία εξίσου αναλυτική παρουσίαση των αποτελεσμάτων της μέχρι τώρα φιλολογικής έρευνας γύρω από τον ρόλο της γνώσης στην τραγωδία. Η παρουσίαση αυτή θεωρούμε ότι αποτελεί αναπόσπαστο και σημαντικό κομμάτι της μελέτης μας, επειδή όχι μόνο καταδεικνύει ότι η πλευρά του θέματος που εμείς εξετάζουμε δεν έχει αποτελέσει αντικείμενο συστηματικής εξέτασης, πράγμα που καθιστά την προσπάθειά μας ενδιαφέρουσα, αλλά και κυρίως επειδή μας επιτρέπει να σχηματίσουμε μία γενική και ευρεία εικόνα της σημασίας που έχει το στοιχείο της γνώσης και ο ρόλος του στην τραγωδία. Έχοντας λοιπόν υπόψη μας το πλαίσιο μέσα στο οποίο έχει κινηθεί η έρευνα και τα συμπεράσματα στα οποία έχει καταλήξει, στο πρώτο κεφάλαιο της εργασίας μας εξετάζουμε όλες εκείνες τις περιπτώσεις κατά τις οποίες η αποκάλυψη και η πρόσκτηση της γνώσης εμφανίζεται ως το αποτέλεσμα ενός εξωτερικού καταναγκασμού. Στόχος μας είναι από την μία πλευρά η αναζήτηση και η ανάδειξη των παραγόντων που λειτουργούν ως φορείς άσκησης πίεσης, και από την άλλη η προσέγγιση και η ερμηνεία της συμπεριφοράς και των αντιδράσεων των ηρώων υπό το πρίσμα αυτό. Τις περιπτώσεις αυτές, όπως άλλωστε και όλες εκείνες που εξετάζουμε στα υπόλοιπα κεφάλαια της έρευνάς μας, τις ομαδοποιούμε με κριτήριο τον παράγοντα που κάθε φορά φαίνεται να παίζει καθοριστικότερο ρόλο. Εξίσου ενδιαφέρον είναι και το αντικείμενο με το οποίο ασχολούμαστε στο δεύτερο κεφάλαιο. Αυτή την φορά εξετάζουμε τις περιπτώσεις στις οποίες η αποκάλυψη και η πρόσκτηση της γνώσης παρουσιάζεται ως το αποτέλεσμα εσωτερικών πιέσεων και ενός αισθήματος ατομικής επιταγής, το οποίο παραπέμπει στην έννοια του εσωτερικού εξαναγκασμού. Στο πρώτο μέρος του τρίτου κεφαλαίου διερευνούμε την περίπτωση αλληλεπίδρασης παραγόντων ισχυρής εξωτερικής και εσωτερικής πίεσης, η οποία επίσης καθιστά την αποκάλυψη και την πρόσκτηση της γνώσης επιβεβλημένη. Στο δεύτερο μέρος του ίδιου κεφαλαίου στόχος μας είναι η εξέταση των περιπτώσεων κατά τις οποίες η γνώση είναι το αποτέλεσμα της αναγκαστικής πρόσληψης ενός επιβεβλημένου θεάματος. Στο σημείο αυτό διαπιστώνουμε την ύπαρξη μίας σχέσης ανάμεσα στις έννοιες γνώση - όραση - επιβολή. Τέλος, στο τέταρτο κεφάλαιο της έρευνάς μας εξετάζουμε μία διαφορετική πλευρά της σχέσης γνώση - εξαναγκασμός. Συγκεκριμένα, μελετάμε τις περιπτώσεις, όπου η γνώση είναι για τους ήρωες αναγκαστική και αναπόφευκτη, εξαιτίας της παρέμβασης ενός άλλου προσώπου που αποφασίζει μονομερώς να τους καταστήσει κοινωνούς της. Τα γενικά, αλλά και τα ειδικότερα συμπεράσματα της μελέτης μας τα εκθέτουμε στο συμπερασματικό κεφάλαιο της εργασίας. Στο κεφάλαιο αυτό παρουσιάζουμε τις διαπιστώσεις μας σε σχέση με την κάθε κατηγορία περιπτώσεων, ενώ παράλληλα επισημαίνουμε τις ομοιότητες και τις διαφορές που εντοπίζουμε στο έργο των τριών τραγικών αναφορικά με την ύπαρξη, την λειτουργία και την βαρύτητα της σχέσης ανάμεσα στη γνώση και την έννοια του εξαναγκασμού.