Το ιερό της Δήμητρας στην Κύθνο και το Αττικό ελευσινιακό σκεύος

Abstract

The aims of the study where double. The unexcavated sanctuary of a female divinity on the acropolis of ancient Kythnos provided a complete chronological and typological range of finds (early archaic to late roman). Strong evidence indicated the cult of Demeter. The rarity of identified and located Demeter Sanctuaries, in the Cyclades or in Attica itself, was a challenge for this study. The case had to be confronted to the status quo of research in the Cyclades, and Greece in general. More specifically, the epigraphically known relations of the Eleusinian Sanctuary towards Kythnos, were reinforced by the archaeological data, as an important category of finds was recognized to belong to the most rare outside Attica category of Eleusinian vessels known as "kernoi"' or "plemochoae". The aim was therefore to prove the originality of these sherds, and to understand the ceramic category in general. Research was led towards three directions: systematical local study of the finds from the kythnian sanctuary, as a monograph-publication. Then comparison towards the neighboring Cycladic islands was attempted. Mostly research did expand towards Attica, where disposable archaeological data for the Eleusinian vessels was sought. As in research there is still confusion on their behalf, original material was seeked for: the totality of Eleusinian vessels from the ancient Kerameikos was studied, providing original data but mostly a direct contact with the shape, allowing new typological and chronological classification. In addition, an iconographic study of the Eleusinian vessel was completed, contributing with new data and conclusions. The kythnian sanctuary is securely identified with the cult of Demeter. The relations towards Eleusis do indicate the financial interest of the central sanctuary towards the island, as they possess a temenos, and gain income from lease. It is possible that the eleusinian interest is due to the kythnian wealth in metals. The Eleusinian vessels are a creation of the 2nd half of the 5th c. BC and continue to be produced at least down to the 3 c. BC. We propose that they constitute the processional vessel of the Eleusinian Mysteries, in which the kykeon was transported and later consumed. The same vessels were used also during the final rite of the Mysteries, the Plemochoae. Plemochoae is therefore undoubtedly one of the ancient names of the shape. Remains to be shown if the vessels in Kythnos are votives, or if they were used in local ritual.

Ο στόχος της μελέτης ήταν διττός. Το άσκαφο ιερό γυναικείας θεότητας στην ακρόπολη της αρχαίας πόλης της Κύθνου προσέφερε πλήρες χρονολογικό και τυπολογικό φάσμα ευρημάτων (πρώιμοι αρχαϊκοί χρόνοι - ύστερη αρχαιότητα). Υπήρχαν ισχυρές ενδείξεις ότι ήταν αφιερωμένο στη Δήμητρα. Η σπανιότητα ταυτισμένων και εντοπισμένων ιερών Δήμητρας τόσο στις Κυκλάδες, όσο και στην ίδια την Αττική, καθιστούσε τη μελέτη του υλικού πρόκληση. Έπρεπε να αντιπαραβληθεί προς το status quo της έρευνας στις Κυκλάδες, και τον ελλαδικό χώρο γενικότερα. Ειδικότερα, οι γνωστές από τις πηγές σχέσεις Κύθνου και Ελευσινιακού ιερού επιβεβαιώνονται από τα αρχαιολογικά δεδομένα, καθώς σημαντική κατηγορία μεταξύ των αναθημάτων ή λατρευτικών σκευών αναγνωρίστηκε ότι ανήκει στην σπανιότατη εκτός Αττικής κατηγορία των ελευσινιακών σκευών, γνωστών στην έρευνα ως «κέρνοι» ή «πλημοχόες». Στόχος λοιπόν ήταν η επιβεβαίωση της αυθεντικότητας των θραυσμάτων, και η ευρύτερη κατανόηση της κεραμικής κατηγορίας. Η έρευνα στράφηκε σε τρεις κατευθύνσεις: συστηματική επιτόπια καταγραφή και μελέτη των κινητών ευρημάτων του ιερού, με τη μορφή μονογραφίας-δημοσίευσης. Κατόπιν, επιχειρήθηκε η συγκριτική προσέγγιση σε γειτονικά νησιά των Κυκλάδων, προς αντιπαραβολή των δεδομένων. Κυρίως όμως η έρευνα επεκτάθηκε προς την Αττική, όπου αναζητήθηκαν τα διαθέσιμα αρχαιολογικά δεδομένα για τα ελευσινιακά αγγεία. Καθώς στην έρευνα επικρατεί ακόμη σύγχυση γύρω από την ερμηνεία αυτών, αναζητήθηκε υλικό πρωτογενές: μελετήθηκε το σύνολο των ελευσινιακών σκευών από τον αρχαίο Κεραμεικό, προσφέροντας πρωτογενή δεδομένα και κυρίως μια άμεση επαφή με το σχήμα, που επέτρεψε και νέες προτάσεις τυπολογικής και χρονολογικής κατάταξης. Προστέθηκε επιπλέον μια εικονογραφική μελέτη του ελευσινιακού σκεύους, που συμβάλει με νέα στοιχεία και συμπεράσματα. Το ιερό ταυτίζεται με βεβαιότητα με ιερό Δήμητρας. Οι σχέσεις με την Ελευσίνα υποδεικνύουν το οικονομικό ενδιαφέρον του κεντρικού ιερού προς το νησί, καθώς κατέχουν σε αυτό ιερό τέμενος και εισπράττουν μίσθωμα. Είναι πιθανό το ελευσινιακό ενδιαφέρον να σχετίζεται με τον πλούτο της νήσου σε μέταλλα. Τα ελευσινιακά σκεύη αποτελούν σχήμα-δημιούργημα πιθανώς του β μισού του 5ου αι. π.Χ., και παράγονται συστηματικά ως τον 3° αι. τουλάχιστον. Προτείνουμε ότι συνιστούν το πομπικό σκεύος των Ελευσίνιων Μυστηρίων, μέσα στα οποία μεταφερόταν ο κυκεώνας. Τα. σκεύη χρησίμευαν και κατά την τελετή λήξης των Μυστηρίων, τις Πλημοχόες. Πλημοχόη είναι αναμφισβήτητα και η μία αρχαία ονομασία αυτού.