Η λεκτική επικοινωνία στο δημοτικό σχολείο και ο ρόλος της στην παραγωγή και καλλιέργεια του προφορικού λόγου

Abstract

The aim of this research is to analyse, describe and evaluate the oral speech produced in primary school classes, pointing out the students' oral language, and looking into the existence of interactions between variables which are related to the topic. The research took place during the winter of 2002-2003 and the spring of 2003-2004. The sample of the research was 30 classes from 30 Primary schools: 15 from West Thessaloniki and 15 from East Thessaloniki. In every class, there were three-hour sessions recorded out of a total of thirty classes. The 90 (hourly) lessons cover the lessons of Language and Mathematics in 3 primary school classes: 1st, 3rd and 6th . The number of the 30 school classes was determined by simple random sampling. Dependent variables of the research are: teachers' and students' speaking time, students' verbal language was analyzed through a new verbal category analysis, syntactic complexion (dependent sentences, grammatical categories: adjectives, adverbs, personal pronouns), language parameters in students' speech, length of utterance in students' speech. Independent variables of the research are: social origin, type of lesson, school class. Analysis of variance (ANOVA) and X statistical criterion was used for statistic analysis. Through the analysis of verbal communication, it was found that the communication pattern which dominates in the class is: teacher asks student and student answers. Teachers' questions are low level questions that hardly challenge students to think of the answers because the answers can be readily lifted from the texts. This reliance on low level questions discourages higher-order thinking processes among learners and leads to short length utterances and simple syntactic structure influencing the quality of students' language. It also reveals the lack of the narrative function of language and dialogue skills and, thus, the Primary School is considered as "positional-centred" school instead of "person-centred" school.

Σκοπός της έρευνας είναι: να αναλύσει, περιγράψει και αποτιμήσει τον παραγόμενο προφορικό λόγο σε σχολικές τάξεις του Δημοτικού Σχολείου δίνοντας βαρύτητα στον προφορικό λόγο του μαθητή, και να διερευνήσει τις αλληλεπιδράσεις ανάμεσα σε μεταβλητές, σχετικές με το θέμα. Η έρευνα πραγματοποιήθηκε το χειμώνα του 2002-2003 και την άνοιξη του 2003-2004. Το δείγμα της έρευνας αποτέλεσαν 30 σχολικές τάξεις 30 Δημοτικών Σχολείων, 15 της ανατολικής και 15 της δυτικής Θεσσαλονίκης. Σε κάθε τάξη έγινε μαγνητοφώνηση 3 ωριαίων διδασκαλιών. Οι 90 ωριαίες διδασκαλίες καλύπτουν τα μαθήματα της Γλώσσας και των Μαθηματικών στην Α', Γ' και ΣΤ' τάξη. Ο αριθμός των 30 σχολικών τάξεων καθορίστηκε με τον τρόπο της απλής τυχαίας δειγματοληψίας. Εξαρτημένες μεταβλητές της έρευνας είναι: ο χρόνος ομιλίας δασκάλου και μαθητών, τα λεκτικά μηνύματα των μαθητών (δημιουργήθηκε νέα κλείδα ανάλυσης για να ταξινομηθεί ο λόγος του μαθητή σε λεκτικές κατηγορίες), μέρη του λόγου στο λόγο του μαθητή, γλωσσικές παράμετροι στην ομιλία του μαθητή, μέγεθος φράσεων ή αριθμός λέξεων στο λόγο του μαθητή. Ανεξάρτητες μεταβλητές της έρευνας είναι: η κοινωνική προέλευση των μαθητών, το είδος (ύλη) του μαθήματος, η τάξη (ηλικία) των μαθητών. Ως προς τη στατιστική επεξεργασία χρησιμοποιήθηκε το Χ και Παραγοντική Ανάλυση Διακύμανσης ή Διασποράς (ANOVA). Γενικό συμπέρασμα της έρευνας είναι ότι: ο χρόνος ομιλίας του μαθητή είναι λίγος, κατευθυντής της «συζήτησης» στην τάξη είναι ο δάσκαλος, ο τρόπος επικοινωνίας δασκάλου και μαθητή είναι οι ερωτήσεις χαμηλού επιπέδου του δασκάλου που οδηγούν σε μικρό μήκος προτάσεων, σε θέματα αναπαραγωγής περιεχομένου των σχολικών εγχειριδίων, σε απλές συντακτικές δομές, σε χαμηλό επίπεδο αιτιολόγησης επηρεάζοντας την ποιότητα του μαθητικού λόγου, η έλλειψη εξοικείωσης με την αφηγηματική λειτουργία της γλώσσας και τις ικανότητες διαλόγου, η θεώρηση του Δημοτικού Σχολείου ως «σχολείο θέσεων» αντί για «σχολείο προσώπων».