Αξιολόγηση της νοσηλευτικής εκπαίδευσης Ελλάδας και Κύπρου ως προς τη φροντίδα υγείας των ηλικιωμένων

Abstract

Demographic changes as well as issues associated with ageing have created new challenges and obligations to health services all around the world, including Greece and Cyprus. Nurses’ involvement on the care of older people is central and nursing adopts modern and more demanding roles to respond to the needs and problems faced by older people. Nursing educational programmes include relevant content and Gerontological Nursing has been developed as a specialisation. Attitudes towards older people have been studied extensively on how they can affect the inclination of nurses to work with this age group, but also in the provision of quality care. Nursing education is considered as the most influential factor on nurses’ attitudes towards older people. The aim of this study was to investigate the nursing educational programmes in relation to the care of older people in Greece and Cyprus and to propose ways of improvement if needed. The study was designed as a cross-sectional with multiple methods of data collection. A protocol was used for the analysis of the nursing educational programmes, while a self-completed questionnaire that included demographic questions, the Kogan’s Old People Scale - it consists of two subscales, one with positive and one with negative statements - was used for the assessment of students’ attitudes and the Palmore’s Facts of Aging Quiz I for the determination of students’ knowledge toward the older people. The findings resulted from the protocol showed that nursing educational programmes in Greece (University of Athens and Technological Institute of Athens) and Cyprus vary in terms of content, duration in theoretical and clinical hours as well as in clinical placements. All programmes however, included courses on the care of older people. Kogan’s old people scale showed that university students had more positive attitudes by the end of their study, although negative subscale’s results were not statistically significant. No significant change was made in university students’ knowledge. TEI students’ changes in attitudes also seem to vary positively but results were not statistically significant. There was not found any significant change in TEI students’ knowledge as well. Changes in attitudes of Cypriot students were significant, however controversial. There was found an enhancement in students’ attitudes with the negative subscale but a negative tendency with the positive subscale. A small improvement in students’ knowledge was found but not statistically significant. The major conclusion drawn from this study is that further research is needed on how educational programmes in Greece and Cyprus affect students on the care of older people by means of follow-up survey. Nursing and nurses have an important role to play in responding to the needs of older people. In order to have good nurses for the care of older people it is indispensable to develop curricula that promote ageism and provide solid knowledge on health and health care needs of older people.

Κατά τη διάρκεια των τελευταίων δεκαετιών παρατηρήθηκε δραματική αύξηση του πληθυσμού των ηλικιωμένων, δημιουργώντας νέες προκλήσεις και απαιτήσεις στις υπηρεσίες όλων των χωρών. Τη δημογραφική γήρανση ακολουθούν και οι πληθυσμοί της Ελλάδας και της Κύπρου. Οι νοσηλευτές είναι από τους βασικούς και κύριους επαγγελματίες υγείας που παρέχουν φροντίδα υγείας στους ηλικιωμένους και η νοσηλευτική επιστήμη διεθνώς, ανταποκρινόμενη στις τρέχουσες αλλαγές και ανάγκες του ηλικιωμένου πληθυσμού έχει εντάξει στα προγράμματα σπουδών θέματα σχετικά με τη γήρανση και τους ηλικιωμένους, ενώ έχει αναπτυχθεί και η εξειδίκευση στη Γεροντολογική Νοσηλευτική. Η στάση ως προς τους ηλικιωμένους είναι μια παράμετρος που έχει μελετηθεί εκτενώς για το πώς μπορεί να επηρεάσει την επιθυμία των νοσηλευτών να εργαστούν με τους ηλικιωμένους, αλλά και να παρέχουν ποιοτική νοσηλευτική φροντίδα, ενώ η εκπαίδευση αποτελεί το σημαντικότερο παράγοντα που καθορίζει τη στάση τους ως προς τους ηλικιωμένους. Ο σκοπός της παρούσας μελέτη ήταν η διερεύνηση του επιπέδου εκπαίδευσης που παρέχουν τα νοσηλευτικά προγράμματα Ελλάδας και Κύπρου ως προς τη φροντίδα υγείας των ηλικιωμένων και η δυνατότητα βελτίωσής τους. Η μελέτη σχεδιάστηκε ως συγχρονική μελέτη επισκόπησης με πολλαπλές μεθόδους συλλογής των δεδομένων. Για τη συλλογή των δεδομένων χρησιμοποιήθηκαν α) πρωτόκολλο για την ανάλυση των οδηγών σπουδών των νοσηλευτικών προγραμμάτων Ελλάδας και Κύπρου και β) ερωτηματολόγιο το οποίο περιλάμβανε δημογραφικές ερωτήσεις, την κλίμακα του Kogan για τη μέτρηση των στάσεων - η οποία αποτελείται από δύο υποκλίμακες, μία με αρνητικές προτάσεις και μία με θετικές - και το ερωτηματολόγιο του Palmore, Facts on Aging Quiz I, για τη μέτρηση γνώσεων ως προς τους ηλικιωμένους. Τα αποτελέσματα που προέκυψαν από το πρωτόκολλο έδειξαν ότι τα εκπαιδευτικά προγράμματα των βασικών νοσηλευτικών ιδρυμάτων Ελλάδας και Κύπρου (ΕΚΠΑ, ΤΕΙ και Νοσηλευτική Σχολή Κύπρου) παρουσιάζουν πολλές διαφορές. Διαφέρουν ως προς το διαχωρισμό των ακαδημαϊκών ετών, το περιεχόμενο των εκπαιδευτικών προγραμμάτων, τις θεωρητικές και τις εργαστηριακές ώρες, αλλά και την κλινική άσκηση. Και τα τρία νοσηλευτικά ιδρύματα όμως περιέχουν μαθήματα με θέματα που αφορούν στη φροντίδα υγείας των ηλικιωμένων. Τα ευρήματα που προέκυψαν με τη συμπλήρωση της κλίμακας του Kogan και του ερωτηματολογίου του Palmore έδειξαν ότι οι φοιτητές του ΕΚΠΑ επηρεάζονται από τις σπουδές τους θετικά, δηλαδή έχουν πιο θετική στάση ως προς τους ηλικιωμένους αν και τα αποτελέσματα της αρνητικής υποκλίμακας του Kogan δεν ήταν στατιστικά σημαντικά. Οι γνώσεις, όμως, των φοιτητών ως προς τους ηλικιωμένους μετά την εκπαίδευση τους δεν παρουσίασαν βελτίωση στη συγκεκριμένη μελέτη. Η νοσηλευτική εκπαίδευση βρέθηκε να έχει θετική επίδραση και στη στάση των σπουδαστών του Τμήματος Νοσηλευτικής Β’του ΤΕΙ της Αθήνας ως προς τους ηλικιωμένους. Οι γνώσεις των φοιτητών ως προς τους ηλικιωμένους μετά την εκπαίδευση τους φαίνονται να είναι περίπου οι ίδιες. Οι αλλαγές στους σπουδαστές της Νοσηλευτικής Σχολής της Κύπρου και με τις δύο υποκλίμακες μέτρησης στάσεων του Kogan ήταν στατιστικά σημαντικές. Μετά τη νοσηλευτική εκπαίδευση οι τιμές της θετικής και της αρνητικής κλίμακας ήταν χαμηλότερες. Τα ευρήματα αυτά δείχνουν ότι οι σπουδαστές της Νοσηλευτικής Σχολής της Κύπρου επηρεάζονται από τις σπουδές τους, αν και είναι αντικρουόμενα ως προς τα αναμενόμενα. Οι γνώσεις των φοιτητών ως προς τους ηλικιωμένους μετά την εκπαίδευση τους φαίνονται να είναι βελτιωμένες, αλλά, όχι σε στατιστικά σημαντικό βαθμό. Το βασικότερο συμπέρασμα της παρούσας μελέτης είναι η αναγνώριση της ανάγκης για περαιτέρω διερεύνηση των νοσηλευτικών εκπαιδευτικών προγραμμάτων στην Ελλάδα και στην Κύπρο ως προς τη φροντίδα υγείας των ηλικιωμένων, με μελέτη της εξέλιξης των ιδίων φοιτητών και σπουδαστών (διαχρονική μελέτη). Η νοσηλευτική και οι νοσηλευτές έχουν χαρακτηριστικό ρόλο στην υγεία των ηλικιωμένων και καλύπτουν κλινικές και κοινωνικές ανάγκες. Για να υπάρχουν καλοί νέοι νοσηλευτές για τη φροντίδα υγείας των ηλικιωμένων είναι αναγκαίος ο σχεδιασμός προγραμμάτων που να προάγουν τη θετική συμπεριφορά ως προς τους ηλικιωμένους και τη θεμελίωση γνώσεων που αφορούν στην υγεία και στις ανάγκες των ηλικιωμένων.