Αλλοδαποί μετανάστες στις περιοχές της ευρωπαϊκής υπαίθρου: η περίπτωση της Ελλάδας

Abstract

We evaluate the contribution of Immigrants Working in Agriculture (–“IWA”-) and their socioeconomic mobility over time. Through fieldwork carried out in the Northern Greek countryside, reinforced by analysis of secondary data, we argue that the influx of immigrants in the early 1990s constituted a driving force in the development of the Greek countryside in a period during which long-term structural problems in the rural sector had condemned it to relative immobility. Immigrants’ contribution is articulated at three levels. Firstly, they enabled farmers, who had abandoned agriculture, to re-enter the sector and, at the same time keep their non-agricultural jobs, thus increasing their sources of income. Additionally, IWA helped active farmers to expand their holdings, and enrich and diversify their cultivations. Secondly, IWA have not displaced familial agricultural employment. Lastly, their employment allowed for a more flexible combination and specialization of capital and labour in the production process. Moreover, IWA have displayed upward economic mobility over time. This is due mainly to two reasons: The first is the employment strategies that IWA develop to improve their economic status. The second is the certain characteristics that the countryside’s labour market displays. IWA develop two distinct and substitute strategies: Multi-employment (the combination of farm and non-farm jobs) and Internal Movements (movements in various Greek rural areas in order to work in agriculture). Moreover, the immigrants’ ability to improve their economic conditions stems mainly from three labour market characteristics: The first is the interpersonal relation of mutual trust that is built between immigrants and farmers. This relationship provides immigrants with a steady employment and allows them to develop the aforementioned strategies. The second is the lack of intermediaries in the labour market which allows immigrants to freely negotiate their wages, to move from agriculture to non-agricultural jobs, and thus to achieve upward occupational mobility. The third is the lack of competition between old and new immigrants, which does not negatively affect their day wages. The geographical proximity between Greece and Albania (in fact that they are bordering countries) and the inherent seasonality of agricultural employment allow immigrants to make fast repeated moves between the two countries and also work on a seasonal basis on their family agricultural holdings for the few months they return home. Hence, they embody a range of employment options that give the immigrants the opportunity to work on both sides of the border, transferring resources and skills acquired in Greece to Albania. As a result, a considerable proportion of immigrants working in agriculture actually work in both countries, and therefore their annual employment and their attempt at upward economic mobility are geographically dispersed in the two countries.

Μέσα από έρευνα πεδίου που διενεργήθηκε στη Β. Ελλάδα συνεπικουρούμενη από την ανάλυση δευτερογενών δεδομένων εξετάζουμε τη συμβολή των μεταναστών στην ελληνική γεωργία και ύπαιθρο και τη δυνατότητά τους να επιτύχουν διαχρονικά ανοδική κοινωνικοοικονομική κινητικότητα. Τα ευρήματά μας δείχνουν ότι οι μετανάστες ωφελούν πολλαπλά την ύπαιθρο: καλύπτουν μερικώς τις ελλείψεις εργατικού δυναμικού που δημιούργησε τις προηγούμενες δεκαετίες η μαζική αγροτική έξοδος του γηγενούς πληθυσμού. Συμβάλλουν στη μείωση του αγροτικού ημερομισθίου και στην αύξηση του αγροτικού προϊόντος. Περαιτέρω, η απασχόλησή τους βοήθησε τους κατόχους γεωργικών εκμεταλλεύσεων που είχαν εγκαταλείψει την αγροτική δραστηριότητα να επαναξιοποιήσουν τις γεωργικές τους εκτάσεις διατηρώντας ταυτόχρονα την εξωγεωργική τους απασχόληση. Ώθησαν επίσης τους ενεργούς αγρότες να επεκτείνουν τις εκμεταλλεύσεις τους και να αναδιαρθρώσουν τα είδη και τη δομή των καλλιεργειών τους. Επιπρόσθετα, η παρουσία των μεταναστών δεν έχει επιδράσει αρνητικά στην οικογενειακή απασχόληση. Εξάλλου, η μεταναστευτική εργασία δημιουργεί ένα πιο ευέλικτο πλαίσιο εισαγωγής κεφαλαίου στις αγροτικές εκμεταλλεύσεις, απότοκο του οποίου είναι ένας ορθολογικότερος καταμερισμός των έργων και μια αποτελεσματικότερη εξειδίκευση των εισροών στην αγροτική παραγωγή. Η έρευνά μας δείχνει ότι διαχρονικά οι μετανάστες έχουν επιτύχει ανοδική οικονομική κινητικότητα. Τούτο οφείλεται αφενός στις στρατηγικές απασχόλησης που αναπτύσσουν, αφετέρου σε συγκεκριμένα χαρακτηριστικά της αγοράς εργασίας στην ύπαιθρο. Η πρώτη στρατηγική είναι η πολυαπασχόληση, δηλ. ο συνδυασμός γεωργικών και εξωγεωργικών απασχολήσεων και η δεύτερη είναι οι εσωτερικές μετακινήσεις σε διάφορες περιοχές της ελληνικής υπαίθρου για να απασχοληθούν στη γεωργία. Η επίτευξη ανοδικής οικονομικής κινητικότητας εκπορεύεται επίσης από τρία χαρακτηριστικά της αγοράς εργασίας της υπαίθρου. Το πρώτο είναι η βαθμιαία οικοδόμηση συνεργατικών σχέσεων αμοιβαίας εμπιστοσύνης μεταξύ αγροτών και μεταναστών, η οποία παρέχει σταθερότητα απασχόλησης στους μετανάστες και τη δυνατότητα να αναπτύξουν τις ως άνω στρατηγικές απασχόλησης. Ο δεύτερος είναι η απουσία μεσαζόντων (εκμισθωτών μεταναστευτικής εργασίας) από την αγορά εργασίας στην ύπαιθρο που παρέχει ευελιξία διαπραγμάτευσης του αγροτικού ημερομισθίου στους μετανάστες, δυνατότητα να απεγκλωβιστούν από τη γεωργική μισθωτή απασχόληση και να αναπτύξουν τις προαναφερθείσες στρατηγικές. Ο τρίτος είναι η έλλειψη έντονου ανταγωνισμού μεταξύ παλαιότερων και νέων μεταναστών, με αποτέλεσμα να μη συμπιέζεται σημαντικά το αγροτικό ημερομίσθιο. Η γεωγραφική εγγύτητα Ελλάδας-Αλβανίας και η εγγενής εποχικότητα της αγροτικής απασχόλησης επιτρέπουν στους μετανάστες να πραγματοποιούν τακτικές επαναλαμβανόμενες μετακινήσεις μεταξύ των δύο χωρών και να ενσωματώνουν στο εύρος των εργασιακών τους επιλογών τη δυνατότητα να απασχοληθούν και στις δυο πλευρές των συνόρων μεταφέροντας στην Αλβανία εμβάσματα και δεξιότητες που απόκτησαν από την εμπειρία της απασχόλησής τους στην ελληνική γεωργία. Μάλιστα ότι η μισθωτή αγροτική απασχόληση στην Ελλάδα έχει βοηθήσει τους μετανάστες να αναπτύξουν γεωργική δραστηριότητα και στην Αλβανία. Συνεπώς, μια σημαντική μερίδα, εποχικών κυρίως, Αλβανών μεταναστών αποτελούν έναν επαναλαμβανόμενα μετακινούμενο πληθυσμό, των οποίων ο ετήσιος κύκλος απασχόλησης και η προσπάθειά τους να επιτύχουν ανοδική οικονομική κινητικότητα συνολοκληρώνεται σε δύο όμορες χώρες.