Η επίδραση των περιβαλλοντολογικών συνθηκών στην παλαιογεωγραφική εξέλιξη αρχαιολογικών θέσεων και στη διατήρηση των κατάλοιπων αυτών

Abstract

The objective of the present Doctorate Thesis constitutes the paleogeographic and geoarchaeological representation of the region of Istron in the Gulf of Mirabello in Eastern Crete, as well as the region of the cemetery of Ancient Kamara on the lower part of the Xiropotamos at Aghios Nikolaos, Crete. The approach to the discussion was scientific since the methodology followed has been applied in equivalent geoarchaeological and paleogeographical studies, in agreement with international research protocols. A series of local geomorphological, geological, geophysical and archaeological studies along with analyses and geological datings provided information for the ancient geographical development of the regions and interaction with local communities, and lead to the reconstruction of the ancient landscape from the beginning of the Holocene until today. The pre-existing archaeological knowledge and available research for both regions, the definition of the geomorphological status together with physical methods (geological dating of deposits, chemical-microscopic analyses, geophysical prospection, pollen-grain analyses, micropaleontological analyses, etc.) and the cartographic depiction of the region with modern Geographical Information Systems software (GIS, Arc-Map), lead, as far as possible, to a complete depiction and impression of the paleogeographic evolution over the last 10,000 years for the region of the Istron and over the last 4,000 years for the region of the Xiropotamo at Aghios Nikolaos. Particular importance was given to the usefulness of the application of geoarchaeological methods in the solution and approximation of analogous questions, whereas the application of the Optically Stimulated Luminescence method proved particularly useful in the reconstruction of the ancient landscape of the regions from the beginning of the Holocene until today. This method has been used minimally in Greece in other equivalent geoarchaeological studies. New data was produced with regards to the paleoecology of the region of Istron, given that no other such study has been performed in the region of Eastern Crete, and further the sea level curve was constructed for the region of Istron, providing new information on the relevant alterations of sea levels in the region. Further, the results of the investigations were often interpreted and correlated with global climatic events, which in many cases were confirmed to have occurred also in the region of Eastern Crete. The region of the cemetery of ancient Kamara, located in the modern day bed of the Xiropotamos in Aghios Nikolaos, was used as a case study in the present thesis on which all the abovementioned techniques were applied, providing an answer to the archeological question which has been disputed for years: that of the position of the river during the time in which the cemetery was functioning, during its spreading, and the possibility or not of the natural diversion of the Xiropotamos. The facts that arose from this Doctoral Thesis have added new information about the archaeology, paleogeography and paleoenvironment of the region of the Gulf of Mirabello and in general of Eastern Crete, from the beginning of the Holocene until today.

Αντικείμενο της παρούσας Διδακτορικής Διατριβής αποτέλεσε η παλαιογεωγραφική και γεωαρχαιολογική αναπαράσταση της περιοχής του Ίστρου στον κόλπο του Μιράμπελλου στην Ανατολική Κρήτη, καθώς και της περιοχής του νεκροταφείου της Αρχαίας Καμάρας στον κάτω ρου του Ξηροποτάμου στον Άγιο Νικόλαο Κρήτης. Η προσέγγιση των ζητημάτων ήταν διεπιστημονική ενώ ακολουθήθηκε μεθοδολογία που εφαρμόζεται σε ανάλογες γεωαρχαιολογικές και παλαιογεωγραφικές έρευνες, σύμφωνα με διεθνή ερευνητικά πρωτόκολλα. Μια σειρά από επιτόπιες γεωμορφολογικές, γεωλογικές, γεωφυσικές και αρχαιολογικές έρευνες σε συνδυασμό με αναλύσεις και γεωχρονολογήσεις έδωσαν στοιχεία για την παλαιογεωγραφική εξέλιξη των περιοχών, την αλληλεπίδραση με τις τοπικές κοινωνίες και οδήγησαν στην ανασύνθεση του αρχαίου τοπίου από τις αρχές του Ολοκαίνου μέχρι και σήμερα. Η προϋπάρχουσα αρχαιολογική γνώση και έρευνα των περιοχών, η αποσαφήνιση του γεωμορφολογικού καθεστώτος σε συνδυασμό με μεθόδους των φυσικών επιστημών (γεωχρονολογήσεις ιζημάτων, χημικές-μικροσκοπικές αναλύσεις, γεωφυσικές διασκοπήσεις, αναλύσεις γυρεοκόκκων, μικροπαλαιοντολογικές αναλύσεις κ.ά.) και η χαρτογραφική απεικόνιση της περιοχής με σύγχρονα προγράμματα Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών (GIS, Arc-Map), οδήγησαν σε μια ολοκληρωμένη κατά το δυνατόν απεικόνιση και αποτύπωση της παλαιογεωγραφική εξέλιξης της περιοχής τα τελευταία 10.000 χρόνια για την περιοχή του Ίστρου και για τα τελευταία 4.000 χρόνια για την περιοχή του Ξηροποτάμου στον Άγιο Νικόλαο. Επισημάνθηκε η χρησιμότητα της εφαρμογής των γεωαρχαιολογικών μεθόδων στην επίλυση και προσέγγιση ανάλογων ζητημάτων, ενώ ιδιαίτερα χρήσιμη στην ανασύνθεση του αρχαίου τοπίου στην περιοχή από τις αρχές του Ολοκαίνου μέχρι και σήμερα αποδείχθηκε η εφαρμογή της μεθόδου της Οπτικά Διεγειρόμενης Φωταύγειας, μεθόδου που ελάχιστα έχει στην Ελλάδα χρησιμοποιηθεί σε ανάλογες γεωαρχαιολογικές μελέτες. Δόθηκαν νέα δεδομένα σχετικά με την παλαιοοικολογία στην περιοχή στην περιοχή του Ίστρου, καθώς δεν έχει γίνει άλλη ανάλογη μελέτη για την περιοχή της ανατολικής Κρήτης, ενώ κατασκευάστηκε η καμπύλη θαλάσσιας στάθμης για την περιοχή του Ίστρου, δίνοντας νέες πληροφορίες για τις σχετικές μεταβολές της θαλάσσιας στάθμης στην περιοχή. Επιπλέον, τα αποτελέσματα των ερευνών πολλές φορές ερμηνεύτηκαν και συσχετίστηκαν με κλιματικά γεγονότα παγκόσμιας εμβέλειας, τα οποία σε πολλές περιπτώσεις επιβεβαιώθηκαν και για την περιοχή της ανατολικής Κρήτης.. Όσον αφορά στην περιοχή του νεκροταφείου της αρχαίας Καμάρας στη σύγχρονη κοίτη του Ξηροποτάμου στον Άγιο Νικόλαο, η οποία χρησιμοποιήθηκε ως περίπτωση μελέτης (case study) στην παρούσα Διατριβή όπου εφαρμόστηκαν όλες οι παραπάνω τεχνικές, δόθηκε απάντηση στα δισεπίλυτα επί χρόνια αρχαιολογικά ερωτήματα των για τη θέση του ποταμού κατά την εποχή λειτουργίας του νεκροταφείου, την εποχή κατάκλυσής του και την πιθανότητα περί φυσικής ή μη εκτροπής του Ξηροποτάμου. Τα δεδομένα που προέκυψαν από αυτή την Διδακτορική Διατριβή προσέθεσαν νέα στοιχεία στην αρχαιολογία, την παλαιογεωγραφία και το παλαιοπεριβάλλον της περιοχής του κόλπου του Μιράμπελλου και εν γένει της Ανατολικής Κρήτης, από την αρχή του Ολοκαίνου μέχρι σήμερα.