Η συμβολή της γεωμορφολογίας με τη βοήθεια της τηλεπισκόπησης και των γεωγραφικών συστημάτων πληροφοριών στη χαρτογράφηση αρχαιολογικών θέσεων

Abstract

This PhD thesis was accomplished in the frame of the Post Graduate Program of the Geology Department of Aristotles University of Thessaloniki (AUTH) with the title “Geology and Environment”. The research was accomplished through the collaboration of the laboratory of Applications of Remote Sensing and Geographical Systems of the Geology Department of A.U.T.H. and the Laboratoty of Geophysical – Satellite Remote Sensing and Archaeo – environment of the Institute for Mediterranean Studies of the Foundation for Research and Technology (FORTH) at Rethymno – Crete were collaborated. The dissertation was financially enforced by the Greek Scholarships Foundation, the General Secreteriat for Research and Technology (Pened 2003 project) and the INSTAP Foundation. The main goal of the dissertation is the development of contemporary methodologies for the recording, the detection and the mapping archaeological sites with the contribution of geomorphology and contemporary sciences such as satellite remote sensing and Geographical Information Systems (G.I.S.). The dissertation was focused on the recording and the detection of well known Neolithic settlements in the area of Thessaly – Greece and on the development of a habitation and prediction model for settlements that have not been recorded yet. For this reason we mapped all the already known settlements through a GPS survey and then we inserted the spatial data of them to a GIS environment. At the same time we proceeded to the reconstruction of palaioanaglyph of Neolithic Thessaly through the use of stratigrapic and bibliographic data. Different kind of spatial analyses took place in GIS environment in order to investigate the regime of habitation in Neolithic Thessaly. In order to contribute to the development of contemporary methodologies for the detection of archaeological sites we used images from 4 different satellite sensors, aerial images and different methodologies of digital image analyses. The analyses of Digital Elevation Models was an alternative methodology we used in this dissertation in order to exploit the high elevation of magoules in comparison to the extremely low relief of Thessaly plains. The integrated process of all these data lead on the creation of final maps for the prediction of the location ofNeolithic settlements. The final part of the dissertation had to do with the research of chocolate flint sources (a material extremely useful for the construction of Neolithic tools) at the fringes of Pindus.

Η παρούσα διδακτορική διατριβή εκπονήθηκε στα πλαίσια του Μεταπτυχιακού Προγράμματος Σπουδών του τμήματος Γεωλογίας του Αριστοτέλειου Πανεπιστήμιου Θεσσαλονίκης με τίτλο «Γεωλογία και Περιβάλλον». Για την ολοκλήρωση της συνεργάστηκαν το εργαστήριο Εφαρμογών της Τηλεπισκόπησης και των Γεωγραφικών Συστημάτων Πληροφοριών του τμήματος Γεωλογίας του Α.Π.Θ. και το Εργαστήριο Γεωφυσικής – Δορυφορικής Τηλεπισκόπησης και Αρχαιοπεριβάλλοντος του Ινστιτούτου Μεσογειακών Σπουδών του Ιδρύματος Έρευνας και Τεχνολογίας στο Ρέθυμνο της Κρήτης. Η διατριβή ενισχύθηκε οικονομικά από το Ίδρυμα Κρατικών Υποτροφιών, τη Γενική Γραμματεία Έρευνας και Τεχνολογίας (Πρόγραμμα ΠΕΝΕΔ 2003) και το ίδρυμα INSTAP. Στόχος της εργασίας είναι η ανάπτυξη μεθοδολογιών για την καταγραφή, εντοπισμό και χαρτογράφηση αρχαιολογικών θέσεων με τη βοήθεια της επιστήμης της γεωμορφολογίας αλλά και επιστημών αιχμής όπως είναι η δορυφορική Τηλεπισκόπηση και τα Γεωγραφικά Συστήματα Πληροφοριών (ΓΣΠ). Η διατριβή αποτελεί μια προσπάθεια εντοπισμού και καταγραφής όλων των Νεολιθικών οικισμών στην περιοχή της Θεσσαλίας καθώς και στην ανάπτυξη ενός ολοκληρωμένου μοντέλου κατοίκησης και πρόβλεψης της ύπαρξης οικισμών οι οποίοι δεν έχουν εντοπιστεί και καταγραφεί έως τώρα. Για το λόγο αυτό έγινε εκτενής τοπογραφική αποτύπωση όλων των ήδη γνωστών οικισμών και εισαγωγή τους σε σύστημα Γ.Σ.Π. Ταυτόχρονα πραγματοποιήθηκε ανασύσταση του παλαιότερου τοπογραφικού αναγλύφου της περιοχής μελέτης με τη χρήση στρωματογραφικών και βιβλιογραφικών δεδομένων. Στη συνέχεια πραγματοποιήθηκαν διαφόρων ειδών χωρικές αναλύσεις με στόχο να καθοριστεί το καθεστώς κατοίκησης στη Θεσσαλία κατά τη Νεολιθική περίοδο. Για την ανάπτυξη σύγχρονων μεθόδων εντοπισμού αρχαιολογικών θέσεων χρησιμοποιήθηκαν δορυφορικές εικόνες από 4 διαφορετικούς σαρωτές, αεροφωτογραφίες της Γεωγραφικής Υπηρεσίας Στρατού καθώς και πολλές και διαφορετικές μέθοδοι ψηφιακής ανάλυσης εικόνας. Ως επιπλέον μεθοδολογία για τον εντοπισμό νεολιθικών οικισμών χρησιμοποιήθηκαν τα Ψηφιακά Μοντέλα Αναγλύφου η ανάλυση των οποίων προσπαθεί να εκμεταλλευτεί την παρουσία των οικισμών γνωστών και ως «μαγούλες» στο ήπιο μορφολογικό ανάγλυφο του Θεσσαλικού κάμπου. Η συνδυαστική επεξεργασία όλων αυτών των μεθοδολογιών οδήγησε στην τελική εξαγωγή χαρτών πρόβλεψης ύπαρξης νεολιθικών οικισμών. Ένα επιπλέον κομμάτι της διατριβής αφορούσε τις προσπάθειες εντοπισμού πηγών σοκολατί πυριτόλιθου (υλικό απαραίτητο για τη δημιουργία χρήσιμων στη νεολιθική κοινωνία εργαλείων) στις υπώρειες της Πίνδου.