Η Bova και ο San Leo: γλώσσα, τελετουργία και εδαφοκυριαρχία: Εθνογραφική προσέγγιση μιας ελληνόφωνης κοινότητας της νότιας Ιταλίας

Abstract

Η Bova είναι μια τυπική αγροτική πόλη του ιταλικού mezzogiorno, η οποία κατάφερε να καθυποτάξει τη γειτονική της αγροτική περιφέρεια, μια ολόκληρη στεφάνη από contrade, που στο σύνολό τους αποδίδονται τοπικά ως η «εξοχή» (η «campagna») της Bova. Η σχέση της Bova με την campagna, οδήγησε σε κάθετο καταμερισμό εργασίας αλλά και σε ενσυνείδητο χωρισμό επικρατειών: η campagna ήταν η επικράτεια των αγροτών που μιλούσαν μια γλώσσα κατάπτυστη (μια γλώσσα του «bassu popolo», που ήταν το Greco) και η Bova ήταν η επικράτεια των ισχυρών γαιοκτημόνων, των επισκόπων, των γραφειοκρατών και των μαστόρων. Η γλώσσα του Greco, αποτέλεσε στοιχείο διάκρισης που κατέστησε σταδιακά την campagna γνωστή και αναγνωρίσιμη. Η προφορική αυτή γλώσσα, έγινε αντικείμενο φιλολογικής έρευνας, με επίκεντρο ενδιαφέροντος την ανασύσταση της γενεαλογίας της. Οι μελέτες για τη γλώσσα γέννησαν μια μυθολογία, η οποία σε γενικές γραμμές υποστηρίζει ότι το Greco αποτελεί συνέχεια της αρχαίας ελληνικής, πράγμα ευεξήγητο με δεδομένη την ίδρυση αποικιών στην περιοχή της Calabria («Magna Grecia») από τους αρχαίους Έλληνες. Έτσι, η ιστορική και κοινωνική πραγματικότητα της Bova, ανασυστήθηκε σε ευθύγραμμη σχέση με τη γλώσσα του greco. Εξαιτίας του διαφορετικού προσανατολισμού των φιλολογικών ερευνών, αγνοήθηκε η διαρθρωτική σχέση της Bova με την campagna της. Η Bova ήταν πάντα κυρίαρχη της υπαίθρου της. Ηγέτιδα μιας μικρής τοπικής αυτοκρατορίας συγκροτημένης από τις πολυπληθείς campagne, που αποτέλεσαν έναν αληθινό αποικιακό κόσμο γι’ αυτήν -όπως άλλωστε και η ίδια η Bova, ως κομμάτι του ιταλικού Νότου- αντιμετωπίστηκε ως μια «οίκοι» αποικία και έγινε αντικείμενο εκμετάλλευσης από τον ιταλικό Βορρά. Το σύμβολο που επιτυγχάνει να άρει το αισθητό σύνορο της Bova και της campagna, είναι ο Santu Leo, ένας αγρότης Άγιος και τοπικός Θεός, που τον οικειοποιήθηκε η κατεστημένη ιεραρχία της Bova για να μπορεί να συγκεντρώνει και να αναδιανέμει το υπερπροϊόν των αγροτών της. Έτσι ο Άγιος ενώ ενώνει τους Bovesi με τους campagnoli, διαχωρίζει ταυτόχρονα τους Bovesi από τους κατοίκους της διπλανής κοινότητας του Africo, που βρισκόταν στις παρυφές της campagna της Bova και άρα στο χαμηλότερο επίπεδο της ιεραρχίας. Οι δύο κοινότητες ερίζουν για την πατρότητα του Αγίου, για το αν ο Άγιος είναι Bovese ή Africoto. Η φιλονικία αυτή -που σκιαγραφεί μια δομική σχέση- είναι τοπικού χαρακτήρα και υποκρύπτει μια διαμάχη για την οριοθέτηση των εδαφών, καθώς οι κοινοτικές γαίες της Bova βρίσκονται μέσα στα κοινοτικά εδάφη του Africo. Έτσι το ερώτημα «ποιας κοινότητας είναι πολίτης ο Άγιος» (είναι Bovese ή Africoto;) παραμένει μετέωρο καταδεικνύοντας την οίηση της αστικής Bova προς τις άλλες campagne, που αποπειρώνται να αυτοπροσδιοριστούν ως κοινότητες. Ο Άγιος παραμένει ένα αξιακό κέντρο καλά φυλαγμένο από το χρόνο, μια πηγή αξιολογικών κρίσεων για τους ίδιους και τους εγγύτερους, ένας κρίσιμος τόπος όπου διεξάγονται ρητορικές μάχες γύρω από την επιβεβαίωση ή την άρνηση της ταυτότητας.