Εκτουρκισμοί - εξισλαμισμοί - κρυπτοχριστιανοί 1071 μ.Χ. - 2009 μ.Χ.: γεωπολιτική προσέγγιση

Abstract

The fundamental aim of this study was to explore the transformations of the Byzantine Empire’s populations into that of the Ottoman Empire and later on that of modern Turkey. Simultaneously, another objective was added to that, which was to confront or oversimplify the idea that the Ottoman Empire flourished, decayed and was defeated and continues, as a Turkish state, to head towards the direction of formulating a pure nation state by absorbing or ostracizing minorities. Therefore, the reason for using and exploiting historical material, is not to negate or ratify the historical research carried out until today on the Ottoman Period or the period from 1923 onwards from a scientific viewpoint. Our aim is to use all historical conclusions up to nowadays which characterize both these periods, in order to draw geopolitical inferences in regard of Turkey’s geopolitical role in the Broader Middle East Complex and of the significance of this role in the Greek-Turkish relations. The geopolitical factor examined in the present study (following the method of professor I. Th. Mazis), is the demographic-religious one. As thus the turkifications and islamizations which occurred in the territories of the Eastern Roman Empire after the fall of Istanbul in 1453 can be defined. As history itself, likewise historical research does not remain immutable and over the last ten to twenty years new fascinating prospects and interpretations have arisen. Nevertheless, the current general perceptions on the Ottoman Empire and the Turkish reality still owe a lot to the observations and prepossessions rescued in European sources, which were recorded in the fervour of various conflicts between the western states and the Ottomans. The characterizations of the Empire as oriental despotism or the Sick Man of Europe, for example, emanate from specific time periods, when such scathing terms served specific aims. Unfortunately, they are constantly repeated and recycled, as if they encompass the entire history of the Empire and as if they are adequate to include the historical knowledge, which has been acquired since their creation. The islamizations are distinguished into individual and common ones, into involuntary ones (most of which were) as well as voluntary ones. The inducement was large and those islamized automatically became masters from slaves. That explains the strong current of apostasy, particularly in the first centuries. One of the most tragic forms of islamization is linked to the paidomazoma (mass kidnapping of young boys-«παιδομάζωμα»), which was the basic manning means of the military organization during the first period of the Ottoman state. The recruited youths manned the force of the Janissaries. After long religious and military training, these young people were transformed into zealot janissaries. There were also cases of people, who preserved the memory of their origin and were beneficial to the Nation. The paidomazoma, by offering possibilities to occupy superior and occasionally supreme ranks was obviously considered a blessing in the cases where faith was feeble or the despair caused by slavery was depressing. In the cases where the faith and national morale were strong, the ‘paidomazoma' meant disaster. This obligatory kidnapping of young boys, succeeded in giving the word janissary the known horrid meaning that it still has in our days. Crypto-Christianity is also linked to the islamizations. It was the logical consequence, due to the fact that many orthodox people, in order to avoid the exigencies of slavery and death, preferred to adopt Islamism, while remaining faithful to their religious beliefs on the inside. It was an unbearable drama, a situation of duplicity. These people were neither Muslims nor Christians, but split personalities. The geopolitical analysis and referral to the islamization phenomena differ radically from the review of history from an institutional standpoint, because the latter tends to immobilise the event itself and befog the links between related facts. It has the additional disadvantage to encourage the reader to be hooked on those aspects exact of the Ottoman history, which are so often faced in such a depreciative manner, without even explaining how they appeared or why they had the particular development. Thus, every attempt to interpret the Ottoman history from a geopolitical standpoint with the same data that apply for other histories is inhibited, and this history end up appearing as unique. Of course, there are unique aspects in the geopolitical approach of each state’s history, but giving emphasis to them instead of the aspects that are more comparable with the geopolitical approach of other states history, I personally believe that leads to a total loss of essence. The fact that the Ottoman history is a black hole is a reason of sorrow in itself. However, something even sadder is the iron curtain of misunderstanding between the West and the Muslims. To a large extent, this springs from the old narrations of the West on the Ottoman Empire, which by extension also constitute the narration of many centuries of the Islamic past without making use of the geopolitical interpretation tool. Understanding those that differ to us both culturally and historically rather than tool designating them as the 'Empire of Evil’, or fundamentalists and terrorists in order to cover our ignorance is an imperative priority. The largest calumny is to wonder why aren't they like us, to accept our cultural biases passively and uncritically, and to identify the problem in the context of what went wrong?

Ο πρωταρχικός σκοπός της μελέτης ήταν να διερευνηθούν οι μεταλλαγές των πληθυσμών της βυζαντινής αυτοκρατορίας σε αυτήν της οθωμανικής και εν συνέχεια της σύγχρονης Τουρκίας. Παράλληλα τέθηκε ένας επιπλέον στόχος, ο οποίος ήταν να αντιμετωπισθεί ή υπεραπλουστευτεί η ιδέα ότι η οθωμανική αυτοκρατορία ήκμασε, παρήκμασε και καταλύθηκε και συνεχίζει, ως τουρκικό κράτος, να πορεύεται προς την κατεύθυνση διαμόρφωσης αμιγώς εθνικού κράτους με την απορρόφηση των μειονοτήτων ή τον εξοστρακισμό τους. Ο λόγος λοιπόν της χρήσης και αξιοποίησης του ιστορικού υλικού, δεν έχει ως επιστημονική στόχευση την ανατροπή ή την επικύρωση της μέχρι σήμερα διενεργηθείσας ιστορικής έρευνας στον τομέα της Οθωμανικής Περιόδου η της περιόδου από το 1923 και εντεύθεν. Έχει σκοπό τη χρήση των μέχρι σήμερα ιστορικών συμπερασμάτων που χαρακτηρίζουν τις δύο αυτές περιόδους, με στόχο την εξαγωγή γεωπολιτικών συμπερασμάτων αναφορικώς με το γεωπολιτικό ρόλο της Τουρκίας στο Σύμπλοκο της Ευρύτερης Μέσης Ανατολής και στις επιπτώσεις του ρόλου αυτού στις Ελληνο-Τουρκικές σχέσεις. Ο Γεωπολιτικός παράγων που εξετάζεται στην παρούσα μελέτη (κατά τη μέθοδο του Ι. Θ. Μάζη), είναι ο δημογραφικο-θρησκευτικός. Διότι έτσι μπορούν να ορισθούν οι εκτουρκισμοί και εξισλαμισμοί που συνέβησαν στα εδάφη του Ανατολικού Ρωμαϊκού Κράτους μετά την πτώση της Κωνσταντινουπόλεως το 1453. Όπως η ίδια η ιστορία, έτσι και η ιστορική έρευνα δεν μένει αμετάβλητη και τα τελευταία δέκα με είκοσι χρόνια έχουν δημιουργηθεί νέες συναρπαστικές προοπτικές και ερμηνείες. Παρ΄ όλα αυτά, οι τρέχουσες γενικές αντιλήψεις για την οθωμανική αυτοκρατορία και την τουρκική πραγματικότητα οφείλουν ακόμη πολλά στις παρατηρήσεις και τις προκαταλήψεις, που διασώθηκαν στις ευρωπαϊκές πήγες, οι οποίες κατεγράφησαν μέσα στη ζέση των διαφόρων αντιπαραθέσεων μεταξύ των δυτικών κρατών και των οθωμανών. Οι χαρακτηρισμοί της αυτοκρατορίας ως «ανατολίτικου δεσποτισμού» η «μεγάλου ασθενούς της Ευρώπης», για παράδειγμα, προέρχονται από συγκεκριμένες χρονικές στιγμές, όταν τέτοιοι δηκτικοί όροι εξυπηρετούσαν συγκεκριμένους σκοπούς. Δυστυχώς, επαναλαμβάνονται και ανακυκλώνονται διαρκώς, σα να περικλείουν ολόκληρη την ιστορία της αυτοκρατορίας και σα να είναι επαρκείς στο να συμπεριλάβουν την ιστορική γνώση, που αποκτήθηκε από τότε που δημιουργήθηκαν. Οι εξισλαμισμοί διακρίνονται σε ατομικούς και ομαδικούς, σε ακουσίους, που είναι οι πιο πολλοί, αλλά και εκουσίους. Το δέλεαρ ήταν μεγάλο μιας και ο εξισλαμιζόμενος από δούλος γινόταν αυτόματα κύριος. Γι’ αυτό παρατηρείται, στους πρώτους κυρίως αιώνες, ισχυρό ρεύμα αποστασίας. Μια από τις τραγικότερες μορφές εξισλαμισμού συνδέεται με το παιδομάζωμα, το οποίο αποτέλεσε το βασικό μέσο επάνδρωσης της στρατιωτικής οργάνωσης κατά την πρώτη περίοδο του οθωμανικού κράτους. Οι στρατολογούμενοι νέοι επάνδρωναν το σώμα των «γενίτσαρων». Αυτοί οι νέοι μετά από μακρόχρονη θρησκευτική και στρατιωτική εκπαίδευση μεταμορφώνονταν σε φανατικούς γενίτσαρους. Υπήρχαν και περιπτώσεις μερικών που διατήρησαν την ανάμνηση της καταγωγής τους και φάνηκαν ευεργετικοί για το Γένος. Το παιδομάζωμα, δίνοντας δυνατότητες κατάληψης ανωτέρων και ενίοτε ανωτάτων αξιωμάτων, ήταν ευνόητο να θεωρείται ευλογία, στις περιπτώσεις που η πίστη ήταν αναιμική ή η απελπισία από τη δουλεία καταθλιπτική. Όπου η πίστη και το εθνικό φρόνημα ήταν ισχυρά, το παιδομάζωμα ισοδυναμούσε με καταστροφή. Η αναγκαστική αυτή μάζωξη των μικρών αγοριών, κατάφερε να κάνει τη λέξη γενίτσαρος να πάρει τη γνωστή αποτρόπαια σημασία που διατηρεί ίσαμε τις μέρες μας. Με τους εξισλαμισμούς συνδέεται και ο κρυπτοχριστιανισμός. Ήταν το φυσικό ακόλουθο, διότι πολλοί ορθόδοξοι, για να αποφύγουν τα δείνα της δουλείας και τον αφανισμό, προτιμούσαν να ασπάζονται εξωτερικά τον ισλαμισμό, μένοντας εσωτερικά πιστοί στη θρησκευτική τους παράδοση. Ήταν ένα δράμα δυσβάστακτο, μια κατάσταση διπροσωπίας. Οι άνθρωποι αυτοί δεν ήταν ούτε μουσουλμάνοι ούτε χριστιανοί, αλλά διχασμένες προσωπικότητες. Η γεωπολιτική ανάλυση και ανάδειξη των φαινομένων των εξισλαμισμών διαφέρει ριζικά από την επισκόπηση της ιστορίας, μέσω θεσμολογικής οπτικής γωνίας, διότι αυτή η τελευταία τείνει να ακινητοποιεί το καθ’ εαυτό δρώμενο και να συσκοτίζει τους δεσμούς μεταξύ σχετιζομένων γεγονότων. Έχει το επιπλέον μειονέκτημα να ενθαρρύνει τον αναγνώστη να αγκιστρώνεται σε αυτές ακριβώς τις όψεις της οθωμανικής ιστορίας, που τόσο συχνά αντιμετωπίζονται μειωτικά, χωρίς να εξηγείται το πως προέκυψαν και γιατί είχαν τη συγκεκριμένη ανάπτυξη. Έτσι, κάθε απόπειρα γεωπολιτικής ερμηνείας της οθωμανικής ιστορίας με τα ίδια δεδομένα που ισχύουν για άλλες ιστορίες παρεμποδίζεται, και αυτή η ιστορία καταλήγει να φαίνεται μοναδική. Φυσικά, υπάρχουν μοναδικές όψεις στην γεωπολιτική προσέγγιση της ιστορίας κάθε κράτους, αλλά το να δοθεί έμφαση σε αυτές αντί για τις όψεις, που είναι πιο συγκρίσιμες με την γεωπολιτική προσέγγιση της ιστορίας άλλων κρατών, μου φαίνεται ότι οδηγεί σε απώλεια της ουσίας. Το γεγονός ότι η οθωμανική ιστορία είναι μια «μαύρη τρύπα» αποτελεί λόγο λύπης από μόνο του. Ακόμη πιο λυπηρό, όμως, είναι το «σιδηρούν παραπέτασμα» παρανόησης ανάμεσα στη δύση και τους μουσουλμάνους. Αυτό πηγάζει, σε μεγάλο βαθμό, από τις «παλιές αφηγήσεις» της Δύσης για την οθωμανική αυτοκρατορία, που κατ' επέκταση αποτελούν και την εξιστόρηση πολλών αιώνων του ισλαμικού παρελθόντος χωρίς να χρησιμοποιηθεί το εργαλείο της γεωπολιτικής ερμηνείας. Το να κατανοήσουμε αυτούς που είναι πολιτισμικά και ιστορικά διαφορετικοί από εμάς αντί να καταφεύγουμε σε ετικέτες όπως «αυτοκρατορία του κακού», «φονταμενταλιστής» και «τρομοκράτης» για να συγκαλύψουμε την άγνοια μας είναι επείγουσα προτεραιότητα. Η μεγαλύτερη ύβρις είναι να αναρωτιόμαστε «γιατί αυτοί δεν είναι όπως εμείς, να δεχόμαστε τις πολιτισμικές προκαταλήψεις μας παθητικά και αβασάνιστα και να τοποθετούμε το πρόβλημα στο πλαίσιο του «τι πήγε στραβά,».