Η φυτική διακόσμηση των προϊστορικών χρόνων

Abstract

Εκτός από τα συμπεράσματα κατά κεφάλαιο για κάθε επιμέρους φυτικό θέμα, που εδώ κωδικοποιούνται, υπάρχουν ορισμένες γενικές παρατηρήσεις, οι οποίες κατηγοριοποιούν ακόμα περισσότερο τα φυτικά θέματα. Επομένως, ο ρόλος των Γενικών Συμπερασμάτων αφενός είναι να ενώσει όλα τα επιμέρους Κεφάλαια και αφετέρου να ενισχύει τις απόψεις που έχουν διατυπωθεί σε αυτά, προσδίδοντάς τους γενικότερη ισχύ. Από τα αντικείμενα που συμπεριλαμβάνονται στους Καταλόγους, τις αποσαφηνίσεις επιμέρους ειδών ανθέων και την ανασκευή παλαιότερων απόψεων για ορισμένα, πότε συνολικά (όπως συνέβη με το Pancratium) και πότε για μεμονωμένα παραδείγματα, έγινε αντιληπτό ότι ακόμη και στα πιο εύκολα αναγνωρίσιμα άνθη (όπως ο κρόκος) δεν υπάρχει πλήρης ομοφωνία για το απεικονιζόμενο είδος, καθώς για μεμονωμένα παραδείγματα υπάρχουν περισσότερες της μίας άποψης-περιττό να υπενθυμίσουμε τι συμβαίνει με πιο περίπλοκα μοτίβα. Πάντως, πρέπει να τονιστεί ότι οι καλλιτέχνες πάντοτε είχαν κατά νου ένα φυσικό πρότυπο, ένα αληθινό άνθος, το οποίο απέδιδαν άλλοτε πιο πιστά και άλλοτε με περισσότερο διακοσμητική διάθεση σύμφωνα με τις τάσεις της τέχνης (φυσιοκρατία ή αφαίρεση). Όμως, ακόμη και στις πιο φυσιοκρατικές απεικονίσεις διακρίνουμε ένα σημαντικό ποσοστό καλλιτεχνικής ελευθερίας: απόλυτη φυσιοκρατία δεν υπάρχει, καθώς οι καλλιτέχνες, ενώ καταφέρνουν να αποδώσουν πολύ ζωντανά τη γενική, φευγαλέα εντύπωση του φυτού, σπάνια αποδίδουν πιστά τα επιμέρους χαρακτηριστικά του. Τα φυτικά θέματα στην τέχνη του προϊστορικού Αιγαίου διαιρούνται σε δύο μεγάλες κατηγορίες: τα δέντρα και τα άνθη. Με εξαίρεση το φοίνικα, την ελιά (και με επιφύλαξη τη συκιά), τα δέντρα που αποδίδονται δεν είναι αναγνωρίσιμα. Αυτό οφείλεται στην αδιαφορία για την απόδοση κάποιου συγκεκριμένου είδους: πιθανώς να πρόκειται για μία αρχετυπική απόδοση της έννοιας του δέντρου. Για το φοίνικα, τα σημεία που πρέπει να τονιστούν είναι τα εξής: εμφανίζεται για πρώτη φορά πολύ νωρίς, στην ΜΜ ΙΙ, και αποτελεί ένα εξαιρετικά μακρόβιο και δημοφιλές θέμα, αφού απαντά ανελλιπώς έως και το τέλος της ΥΕ ΙΙΙ Γ σε ποικίλες μορφές τέχνης. Αν και ακολουθεί την πορεία που χαρακτηρίζει τη μυκηναϊκή τέχνη γενικά, αρχίζοντας από φυσιοκρατικές απεικονίσεις και καταλήγοντας σε εντελώς γραμμικές, αποτελεί σημαντικό χαρακτηριστικό του ότι είναι πάντα αναγνωρίσιμος, ακόμα και στις πιο αφαιρετικές αποδόσεις. Αυτό οφείλεται σε δύο αιτίες: α) στο γεγονός ότι το ίδιο το δέντρο προσφέρει σαφή χαρακτηριστικά (απόλυτη συμμετρία, διακλαδώσεις στον κορμό, χαρακτηριστικά κλαδιά αποτελούμενα από συμμετρικά λογχοειδή φύλλα) και β)στην ιδιαίτερη σημασία του στη θρησκευτική εικονογραφία. Ως προς το συμβολικό του χαρακτήρα, η παρουσία ενός ή περισσότερων φοινικόδεντρων σηματοδοτεί το τέμενος, τον ιερό χώρο όπου προσέρχονται οι λατρευτές και διαδραματίζονται τελετουργικά δρώμενα προς τιμήν της θεότητας. Ιδιαίτερα σχετίζεται με τις θυσίες ζώων.