Ολοκληρωμένη διαχείριση και ανάδειξη πολιτισμικών - αρχαιολογικών τοπίων: η περίπτωση της κεντρικής Κρήτης

Abstract

The relation between monuments and archaeological landscape, concerning management and design issues, has been described as “introvert”, promoting the monument as the prevailing element of landscape. The archaeological sites are, usually, considered isolated and irrelevant to their vital environment so that the notional value of cultural landscape is therefore abrogated. Furthermore, the organization plan for the management of historical monuments is limited by the restricted boundaries of public space while it ignores any other non-cultural or contemporary element of landscape. Visitors do not perceive the cultural landscape as a mosaic of multiple characters but as different spaces and uses which are handled in different ways. The current design and management methods of archaeological sites correspond only to the absolutely minimum requirements which post-excavation activities create that is, to protect the monument and facilitate access to the visitors. This thesis is concerned with enhancing contemporary archaeological sites through a holistic approach of the whole cultural landscape. The monument is considered as motive for studying the identity and symbolism of a wider landscape; it is a procedure that aims both at enhancing the cultural landscape as well as redefining the archaeological site. The research starts with an overview of theories and principles that describe the concepts of landscape, conservation of monuments, cultural tourism and design of archaeological sites. Following a theoretical framework, characteristic case-studies of organized archaeological landscapes in Europe and the Mediterranean basin are presented in order to concentrate, analyze and study the various methods which currently apply to the rehabilitation and design of landscape of the monument. From the wider spectrum of these case-studies, research focuses on the particular conditions of cultural landscapes in central Crete in an attempt to describe their characteristics, use and function. The analysis and evaluation of archaeological landscapes determine the dynamics of landscape in the contemporary environment as well as the problems born by current management and design of archaeological sites. Finally, a methodology for enhancing contemporary cultural landscapes is proposed that redefines and organizes the archeological site in relevance and correlation with a management plan for the landscape. The proposed methodology resolves in three stages and is experimentally applied to the archaeological landscape of Minoan Knossos, Heraklion. This thesis through the study practiced and the proposed methodology professes the strengthening of the cultural landscape perception in accordance to the improvement of the functionality and presentation of the archaeological site. The methodology proposes actions that diffuse visitors in the landscape so that they experience the intimate evolutionary relation between cultural monuments and their surrounding specific space.

Σκοπό της παρούσας διατριβής αποτελεί η ανάδειξη και προβολή της σημαντικότητας του πολιτισμικού τοπίου σε σχέση με τη διαμόρφωση και παρουσίαση του αρχαιολογικού χώρου. Η έρευνα που πραγματοποιήθηκε επισήμανε την αναγκαιότητα της αποδέσμευσης του σχεδιασμού από τα προδιαγεγραμμένα όρια του αρχαιολογικού ή ιστορικού τόπου και τη δυνατότητα μελέτης και αξιολόγησης του συνολικού πολιτισμικού τοπίου, που πλαισιώνει, περιγράφει και επεξηγεί το μνημείο. Η ανάλυση και διερεύνηση των παραμέτρων του τοπίου και η αξιολόγηση και συσχέτιση των κυρίαρχων χαρακτηριστικών του αποτελούν μια σφαιρική προσέγγιση που αποδίδει στο νέο αρχαιολογικό χώρο μια σύγχρονη, λειτουργική, κατανοητή και περισσότερο αποδεκτή ταυτότητα. Στην εργασία αυτή προτείνεται μια μεθοδολογία η οποία πρεσβεύει την προσέγγιση της οργάνωσης και διαμόρφωσης των επισκέψιμων αρχαιολογικών χώρων μέσω της μελέτης και διαχείρισης του ευρύτερου πολιτισμικού τοπίου. Αποτελεί «εξωστρεφή» αντιμετώπιση για τον σύγχρονο σχεδιασμό του περιβάλλοντος των μνημείων και διαφοροποιείται ριζικά από τις ισχύουσες πρακτικές γιατί: 1. θεωρεί το μνημείο αφορμή για την ανάδειξη και ερμηνεία του συνολικού πολιτισμικού τοπίου 2. ανάγει τον σχεδιασμό και την οργάνωση του αρχαιολογικού χώρου σε ολοκληρωμένο σχέδιο αξιολόγησης και διαχείρισης του ιδιαίτερου τοπίου 3. δημιουργεί τις προϋποθέσεις ώστε να ανταποκρίνονται οι δράσεις εντός του αρχαιολογικού χώρου με τις συνθήκες στο σύγχρονο περιβάλλον 4. αναλύει την ταυτότητα του πολιτισμικού τοπίου και αξιολογεί διαφορετικά χαρακτηριστικά του 5. συνδέει την επίσκεψη στον αρχαιολογικό χώρο με περιήγηση και αντίληψη του τοπίου 6. προβάλλει τόσο πολιτισμικά όσο και σύγχρονα, φυσικά κλπ χαρακτηριστικά του περιβάλλοντος και παρέχει ενημέρωση-πληροφόρηση στο σύνολο του χώρου 7. προτάσσει την αντιληπτικότητα, κατανόηση και ερμηνεία του πολιτισμικού τοπίου παράλληλα με βελτίωση της παρουσίασης, λειτουργικότητας και αισθητικής του αρχαιολογικού χώρου 8. δεν περιορίζεται μόνο στο άμεσο περιβάλλον των μνημείων αλλά αναζητά διεξόδους σύνδεσης και επικοινωνίας με χώρους του ευρύτερου τοπίου και παραπλήσιες περιοχές. Η μέθοδος προσέγγισης του μεμονωμένου στοιχείου (αρχαιολογικός χώρος) μέσα από το ευρύτερο σύνολο (πολιτισμικό τοπίο αναφοράς) διέπει γενικότερα τη δομή και σύνθεση της διδακτορικής διατριβής. Η έρευνα ξεκινά από το θεωρητικό πλαίσιο που διέπει τόσο την ερμηνεία και ανάλυση όσο και τη διατήρηση και προστασία του πολιτισμικού τοπίου. Τη θεωρητική διερεύνηση διαδέχεται η παρουσίαση και εξέταση παραδειγμάτων (casestudies) διαχείρισης και σχεδιασμού αρχαιολογικών τοπίων στον ευρωπαϊκό χώρο. Στη συνέχεια, η μελέτη εστιάζεται στο πολιτισμικό περιβάλλον των σημαντικότερων (μινωικών) μνημείων της κεντρικής Κρήτης, πραγματοποιώντας κατ΄ αρχήν ιστορική ανασκόπηση και περιγραφή για το ανθρωπογενές τοπίο και το φυσικό περιβάλλον. Τη διερεύνηση των συγκεκριμένων αρχαιολογικών τοπίων ακολουθεί η ανάλυση και αξιολόγηση των υφιστάμενων συνθηκών οργάνωσης και λειτουργίας τους. Η συγκέντρωση και επισήμανση των ιδιαιτεροτήτων, δυνατοτήτων και προβλημάτων σχετικά με τη διαχείριση των πολιτισμικών τοπίων της κεντρικής Κρήτης οδηγεί στη διατύπωση πρότασης συστηματικής μεθόδου ανάδειξης αρχαιολογικών τοπίων μνημείων.