Ανάπτυξη και διερεύνηση διδακτικής μαθησιακής σειράς για την αυτοεπιμόρφωση των δασκάλων σε φαινόμενα και έννοιες των ρευστών

Abstract

The doctoral thesis deals in the design, development, implementation and research of a Teaching Learning Sequence (TLS) whose objective is to provide in-service education and training for teachers, through an Open and Distance Learning environment. Starting out, it was evidenced through a diagnostic research, that the teachers have alternative conceptions regarding the science topic of Physics of Fluids. This problem is addressed with in-service education and training for teachers, in the form of self-education. The Pedagogical Content Knowledge (PCK), an innovative method, applied in basic education as well as in in-service education and training for teachers, was the basic structure adopted for the content development. Science concepts in the area of Physics of Fluids are considered the key elements for the TLS. This highlights an additional side of the PCK as a core for educational programs, which also indicates the innovation of this research. The PCK is developed in an authentic learning environment framework, as such is implied by modern views of instructional design. The TLS was carried out with teachers from the “Dimitri Glynos” Didaskaleio (a Teacher’s Training Center). The research method followed the standards of triangulation, validating on the one hand quantity (x2 control and factor analysis) and on the other quality results (focus group interviews). The research questions had positive feedback: the TLS brought cognitive improvement to the teachers involved and was evaluated positively for its appropriateness and its engagement by the teachers.

Η παρούσα Διδακτορική Διατριβή πραγματεύεται το σχεδιασμό, την ανάπτυξη, την εφαρμογή και τη διερεύνηση μιας Διδακτικής Μαθησιακής Σειράς που στόχο έχει να αποτελέσει επιμορφωτική παρέμβαση για δασκάλους, σε συνθήκες Ανοικτής και από Απόσταση Εκπαίδευσης. Στην αρχή, με διαγνωστική έρευνα, διαπιστώνεται ότι οι δάσκαλοι έχουν εναλλακτικές αντιλήψεις στο γνωστικό αντικείμενο της Φυσικής των Ρευστών, που είναι διδακτέα ύλη του Δημοτικού. Μάλιστα μερικές αντιλήψεις τους είναι παρόμοιες με αυτές των μαθητών τους, γεγονός που έχει επιπτώσεις στη διδασκαλία τους. Μεταξύ των άλλων, γίνεται φανερό ότι ακόμα κι αν δυνητικά μπορούσαν να εφαρμόσουν διδακτικές προσεγγίσεις για την αντιμετώπιση των εναλλακτικών αντιλήψεων των μαθητών τους, τώρα δεν το κάνουν, επειδή δεν το κατανοούν ως αναγκαιότητα. Το πρόβλημα αυτό το αντιμετωπίζουμε με επιμορφωτική παρέμβαση υπό τη μορφή της αυτοεπιμόρφωσης, που έχει χαρακτηριστικά Ανοικτής και από Απόσταση Εκπαίδευσης. Βασικός κορμός της ανάπτυξης του περιεχομένου που θα διδαχθεί στη Διδακτική Μαθησιακή Σειρά αποτελεί η Παιδαγωγική Γνώση Περιεχομένου, μια καινοτόμα πρακτική στη βασική εκπαίδευση αλλά και επιμόρφωση των δασκάλων. Ως ψηφίδα οργάνωσης της Διδακτικής Μαθησιακής Σειράς θεωρούνται έννοιες και φαινόμενα από την περιοχή της Φυσικής των Ρευστών. Έτσι αναδεικνύεται ακόμα μια πτυχή της Παιδαγωγικής Γνώσης Περιεχομένου, ως οργανωτικού πυρήνα επιμορφωτικών προγραμμάτων, κάτι που αποτελεί και καινοτομικό στοιχείο της παρούσας έρευνας. Η Παιδαγωγική Γνώση Περιεχομένου αναπτύσσεται σε πλαίσιο αυθεντικού μαθησιακού περιβάλλοντος, όπως τουλάχιστον αυτό εννοείται από σύγχρονες απόψεις εκπαιδευτικού σχεδιασμού. Πάνω στις δύο αυτές θεωρήσεις αναπτύσσονται σχεδιαστικές αρχές. Έτσι απόρροια αφ’ ενός μεν της θεώρησης της Παιδαγωγικής Γνώσης Περιεχομένου ως βασικού θεωρητικού πυρήνα ανάπτυξης του περιεχομένου αναπτύσσονται ως σχεδιαστικές αρχές οι: χρήση λειτουργικών κανόνων, ανάπτυξη δραστηριοτήτων πάνω στις εναλλακτικές αντιλήψεις τόσο των δασκάλων όσο και των μαθητών τους και ανάπτυξη αναλυτικού προγράμματος σχετικού με το ισχύον και αφ’ ετέρου από τη θεώρηση του αυθεντικού μαθησιακού περιβάλλοντος, ως περιβάλλοντος ανάπτυξης του περιεχομένου τις: υπόδειξη, καθοδήγηση, υποστήριξη, ασκήσεις αυτοαξιολόγησης και τη χρήση εφαρμογών από την καθημερινή ζωή. Τέλος, από τη σχεδιαστική απαίτηση η όλη επιμορφωτική παρέμβαση να λειτουργεί από απόσταση με την ελάχιστη δυνατή υποστήριξη, υιοθετούνται, ως σχεδιαστικές αρχές, το καθοδηγητικό κείμενο και η ενεργός μάθηση, που επιτυγχάνονται μέσα από φιλικό ύφος και κατάλληλη οργάνωση του έντυπου λόγου και τη χρήση δραστηριοτήτων ως βασική ψηφίδα οργάνωσης του μαθησιακού υλικού. Η Μαθησιακή Διδακτική Σειρά εφαρμόστηκε σε πληθυσμό δασκάλων του Διδασκαλείου «Δημ. Γληνός». Η μέθοδος της έρευνας ακολούθησε τις επιταγές του τριγωνισμού, αξιοποιώντας τόσο ποσοτικά (χ2 έλεγχος και ανάλυση παραγόντων) όσο και ποιοτικά αποτελέσματα (ομαδική εστιασμένη συνέντευξη). Τα ποσοτικά δεδομένα συλλέχτηκαν με ερωτηματολόγια που ανίχνευαν τόσο τη γνωστική μεταβολή των εμπλεκομένων δασκάλων (πριν και μετά τη διαδικασία), όσο και την αποδοχή της Μαθησιακής Διδακτικής Σειράς (μετά τη διαδικασία). Τα ερευνητικά ερωτήματα απαντήθηκαν θετικά: η Μαθησιακή Διδακτική Σειρά επέφερε γνωστική βελτίωση στους εμπλεκομένους δασκάλους και αξιολογήθηκε θετικά ως προς την καταλληλότητα και την αποδοχή της από τους ίδιους τους δασκάλους. Μάλιστα με την ανάλυση παραγόντων που επιχειρήθηκε αναδείχθηκαν τα βασικά ερωτήματα που φαίνεται ότι απασχολούν τους επιμορφούμενους δασκάλους: Το ξέρω; Θα τα καταφέρω; Μου είναι χρήσιμο; Μ’ αρέσει; Δηλ. επίπεδο γνώσεων, δυνατότητα ελέγχου εμπλοκής και ικανοποίηση εμπλοκής. Το προφίλ αυτό, όπως δηλ. διαμορφώθηκε μέσα από τις απαντήσεις των επιμορφουμένων δασκάλων στο ερωτηματολόγιο, έρχεται σε συνάφεια με το προφίλ που θεωρήθηκε από τους σχεδιαστές, μέσα από την εκτίμηση αναγκών που πραγματοποιήθηκε και αποτέλεσε τη βάση ανάπτυξης σχεδιαστικών αρχών.