Παρουσία και εποχιακή διακύμανση μικροαρθροπόδων και του νηματώδους Tylenchulus semipemetrans σε εσπεριδοειδή

Abstract

Citrus concern one of the most important cultivation in Greece. Its cultivation is focused specially at regions with smooth winter, such as the region of Argolis, Laconia, Korinthia, Chania, Preveza, Achaia and Aetoloacarnania, in which consists the main income resource of the growers. Many arthropod and nematode species consist pests of the citrus trees, high population densities of them are able to create serious problems to the cultivations. For the control of those pests chemical control is applied, which would cause increase the production cost, environmental pollution and reduce natural enemies' population densities. The purpose of this study was to update the list of pests and beneficial arthropods on citrus, the study of the population fluctuation of the most abundant species of those, the comparison of those species as regards the presence of arthropods on them, the distribution of the arthropods inside the tree, the study of the presence and seasonal abundance of Tylenchulus semipenetrans on citrus and finally the study of the spatial pattern of the most abundant of the arthropod species. During samplings from the whole Greek region, 142 arthropod taxa were collected and recognized, 57 of those are citrus pests, 30 are predators and 25 are parasitoids. From those, the aphid A. pisum and the Citrus Leafminer parasitoid Cirrospilus sp. nr lyncus are new records on citrus in Greece. Liothrips sp. was also found as a new record on citrus worldwide. During the plant part collection and knock down samplings, the taxa Aonidiella aurantii counted with Chrysomphalus dictyospermi, Aphis gossypii, Tydeus californicus, Coccus spp., Saissetia oleae, Araneae, Anthicidae και Psocoptera were found as dominant, Dermaptera, Coccinellidae, Lathridiidae και Oribatuloidea were influent and all the other were found as recedent. From those samplings is also found that besides some high population increase of some pests, the system after a little time returns to stability especially due to the biological control agents' action. Gathering to the arthropod distribution inside the tree canopy, differences were found between the citrus species. The taxon of A. aurantii and C. dictyospermi was most abundant in the interior basal part of the canopy of sour orange tree against all the other combinations, a fact which was the same also in the parasitized insects of those species. A. gossypii was most abundant in the outer upper part of the sour orange canopy, against the parasitized individuals of this insect, which were found most abundant in the interior upper part of the same citrus species. Coccus spp. were found in higher population densities in the interior part of the canopy of all the citrus species. During summer the same species were more abundant in mandarin than in orange and sour orange, probably due to the competitive relation with A. aurantii and C. dictyospermi. Saissetia oleae was more abundant in mandarin than in the other citrus species and the taxa Psocoptera and Lathridiidae were more abundant in mandarin than in orange, especially during spring and summer. As regards to the mite species, a remarkable difference was found on Aceria sheldoni, which population density was higher in sour orange than in the other species. To Tydeus californicus seems to prefer orange than the other species and, during the cold period of the year, the interior part of the canopy of the trees. Euseius stipulatus, which was the most abundant predator mite preferred the interior part of the canopy. The taxon Araneae seemed to prefer mandarin than the other citrus species. Although that no serious tree damages were noticed, the citrus nematodeTylenchulus semipenetrans was found to have large population densities during samplings. From October 2004 to March 2005 and from December 2005 to March 2006 high population densities were counted. Furthermore, it was found that its population in sour orange was lower than in orange, which both citrus species had lower population than mandarin, notwithstanding that mandarin and orange trees were inoculated on sour orange rootstock. As regards to the spatial pattern, most of the taxa found to have clumped distribution. The highest rate of the Morisita index of dispersion was that of A. floccosus (lp=0,6854). Coccus spp. was found also to have clumped distribution with low variation (Ip from 0,5027 to 0,5068). A. aurantii counted with C. dictyospermi and A. floccosus had clumped distribution except the first sampling, in which they were found to have uniform distribution which was close to random (lp= -0,1133 and lp= -0,0283 respectively). Tydeus californicus had also clumped distribution and it had the second higher rate of the index of dispersion (lp= 0,6442). Psocoptera were found to have uniform distribution during the first two and the last sampling, which, during the other two samplings, was found to be clumped.

Τα εσπεριδοειδή αποτελούν μια από τις κύριες δενδρώδεις καλλιέργειες στην Ελλάδα. Η καλλιέργεια τους εντοπίζεται, κατά κύριο λόγο, σε περιοχές με ήπιο χειμώνα, όπως είναι οι νομοί Αργολίδος, Λακωνίας, Κορινθίας, Χανίων, Πρεβέζης, Αχαΐας και Αιτωλοακαρνανίας, στις οποίες αποτελεί συχνά την κύρια πηγή εισοδήματος για πολλούς καλλιεργητές. Πολλά αρθρόποδα αλλά και νηματώδεις αποτελούν εχθρούς των εσπεριδοειδών, αυξημένοι πληθυσμοί των οποίων δύνανται να δημιουργήσουν σημαντικά προβλήματα στις καλλιέργειες, τα οποία για να αντιμετωπιστούν γίνεται εφαρμογή φυτοπροστατευτικών προϊόντων. Το αποτέλεσμα των εφαρμογών αυτών είναι το αυξημένο κόστος παραγωγής, η επιβάρυνση του οικοσυστήματος από την εισροές χημικών ουσιών σε αυτό, η θανάτωση ωφέλιμων οργανισμών κ.α. Σκοπός της παρούσας μελέτης ήταν η ενημέρωση του καταλόγου των επιβλαβών, αλλά και ωφελίμων αρθροπόδων που απαντώνται σε εσπεριδοειδή στην Ελλάδα, η μελέτη της εποχιακής διακύμανσης των κυριοτέρων ειδών αυτών, η σύγκριση διαφόρων ειδών εσπεριδοειδών ως προς την παρουσία αρθροπόδων σε αυτά, η μελέτη της κατανομής αρθροπόδων στην κόμη των δένδρων, η μελέτη της παρουσίας και εποχιακής διακύμανσης του νηματώδους των εσπεριδοειδών Tylenchulus semipenetrans σε διάφορα είδηεσπεριδοειδών, καθώς και η εκτίμηση της χωροδιάταξης των κυριοτέρων από τα ανευρεθέντα είδη. Από τις δειγματοληψίες στην ελληνική επικράτεια συλλέχθησαν και αναγνωρίστηκαν 142 taxa αρθροπόδων. Από τα taxa αυτά, τα 57 (53 Insecta και 4 Arachnida) περιελάμβαναν αποκλειστικά φυτοφάγα είδη. Από τα είδη αυτά, η αφίδα A. pisum αποτελεί νέα καταγραφή για τα εσπεριδοειδή στην Ελλάδα. Επίσης, υπήρχε παρουσία ενός θρίπα του γένους Liothrips, για τον οποίο δεν υπάρχει αναφορά παγκοσμίως στα εσπεριδοειδή. Αρπακτικά είδη περιλαμβάνονταν σε 30 taxa, τα πολυπληθέστερα των οποίων ανήκαν στα Araneae και την Οικογένεια Coccinellidae της Τάξης Coleoptera των Insecta. Παρασιτοειδή είδη περιλαμβάνουν 25 taxa, τα περισσότερα των οποίων αποτελούσαν παράγοντες βιολογικής αντιμετώπισης επιβλαβών ειδών όπως αψίδων, κοκκοειδών και του φυλλορύκτη των εσπεριδοειδών. Από αυτά, το Cirrospilus sp. nr lyncus αποτελεί πρώτη καταγραφή στην Ελλάδα. Από δειγματοληψίες που διενεργήθηκαν για τη μελέτη της εποχιακής διακύμανσης, τη σύγκριση διαφόρων ειδών εσπεριδοειδών ως προς την παρουσία αρθροπόδων σε αυτά και τη μελέτη της κατανομής αρθροπόδων στην κόμη των δένδρων, βρέθηκε ότι τα taxa Aonidiella aurantii αθροισμένο με το Chrysomphalus dictyospermi, Aphis gossypii, Tydeus californicus, Coccus spp., Saissetia oleae, Araneae, Anthicidae και Psocoptera ήταν κυρίαρχα, όπως και ότι τα taxa Dermaptera, Coccinellidae, Lathridiidae και Oribatuloidea ήταν σημαντικά. Όλα τα υπόλοιπα taxa βρέθηκαν στα δείγματα σε μικρό πληθυσμό και χαρακτηρίστηκαν ως ασήμαντα. Από τις δειγματοληψίες αυτές παρατηρήθηκε, επίσης, ότι παρά την παρουσία και κάποιες πληθυσμιακές εξάρσεις αρκετών επιβλαβών αρθροπόδων, τα οποία διαταράσσουν την ισορροπία του μικρο-οικοσυστήματος για σχετικά μικρό χρονικό διάστημα, μετά από παρέλευση μικρού χρονικού διαστήματος οι πληθυσμιακές εξάρσεις αυτές αμβλύνονται και το σύστημα τείνει να ισορροπήσει εκ νέου. Η αποκατάσταση της ισορροπίας είναι πιθανόν να επιτυγχάνεται από το ίδιο το μικρο-οικοσύστημα, τόσο με την επίδραση των φυσικών εχθρών, αρπακτικών ή παρασιτοειδών, όσο και με την επενέργεια άλλων βιοτικών (μικροοργανισμοί) ή αβιοτικών παραγόντων (κλιματικές και περιβαλλοντικές συνθήκες), καθότι δεν υπήρχε καμία επέμβαση με χημικά μέσα, όπως και καμία εισαγωγή βιολογικού παράγοντα εξωτερικά. Η κατανομή των αρθροπόδων στην κόμη των δένδρων, ανάλογα με το ύψος συλλογής και την απόσταση από τον κορμό, εξετάστηκε αποκλειστικά από τις δειγματοληψίες συλλογής φυτικών τμημάτων. Τα αποτελέσματα των δειγματοληψιών αυτών έδειξαν ότι υπήρχαν διαφορές στην πληθυσμιακή πυκνότητα αρκετών taxa όσον αφορά στο ύψος, όπως και στην απόσταση από τον κορμό (στρωμάτωση) του δένδρου. To taxon που περιελάμβανε τα είδη A. aurantii και C. dictyospermi βρέθηκε να είναι πολυπληθέστερο στο εσωτερικό μέρος της βάσης της κόμης της νεραντζιάς σε σχέση με όλα τα υπόλοιπα επίπεδα, γεγονός που συνέβαινε και για τα παρασιτισμένα άτομα του taxon αυτού. Το A. gossypii φαίνεται να προτιμά περισσότερο το εξωτερικό τμήμα της κορυφής της νεραντζιάς έναντι των υπολοίπων επιπέδων, ενώ τα παρασιτισμένα άτομα του είδους αυτού, ευρέθησαν εντοπισμένα περισσότερο στο εσωτερικό τμήμα της κόμης της νεραντζιάς. Τα Coccus spp. βρέθηκαν να είναι σημαντικά πολυπληθέστερα στο εσωτερικό μέρος της κόμης των δένδρων από το εξωτερικό, όπως και ότι κατά την καλοκαιρινή περίοδο βρέθηκε ότι ο μεγαλύτερος πληθυσμός του εντόμου ήταν στη μανταρινιά, από ότι στη νεραντζιά και την πορτοκαλιά, πιθανώς λόγω ανταγωνισμού με τα A. aurantii και C. dictyospermi. To Saissetia oleae βρέθηκε να εμφανίζει σημαντικά υψηλότερο πληθυσμό στη μανταρινιά από ότι στη νεραντζιά και την πορτοκαλιά. Τα taxa Psocoptera και Lathridiidae εμφάνισαν μεγαλύτερη πληθυσμιακή πυκνότητα στη μανταρινιά σε σύγκριση με την πορτοκαλιά, ιδιαίτερα την άνοιξη και την καλοκαιρινή περίοδο. Όσον αφορά στα ακάρεα, αξιοσημείωτη είναι η διαφορά που παρατηρήθηκε στον πληθυσμό του Aceria sheldoni σημαντικά περισσότερα άτομα του οποίου βρέθηκαν στη νεραντζιά, σε σύγκριση με την πορτοκαλιά, όπου βρέθηκε ελάχιστος πληθυσμός, και τη μανταρινιά, στην οποία δεν είχε παρουσία. To Tydeus californicus έδειξε γενικά μεγαλύτερη προτίμηση στην πορτοκαλιά σε σχέση με τα άλλα δύο δένδρα. Επίσης, κατά τη διάρκεια των πλέον ψυχρών περιόδων του έτους, το φθινόπωρο και το χειμώνα, το είδος αυτό έδειξε προτίμηση στο εσωτερικό τμήμα της κόμης των δένδρων σε σχέση με το εξωτερικό. To Euseius stipulatus, το οποίο ήταν και το πολυπληθέστερα αρπακτικό άκαρι, φαίνεται να προτιμούσε την εσωτερική επιφάνεια της κόμης των δένδρων από την εξωτερική. Τα άτομα του taxon Araneae βρέθηκαν στη μανταρινιά σημαντικά περισσότερα από ότι στην πορτοκαλιά και τη νεραντζιά. Από δειγματοληψίες που διενεργήθηκαν για τη μελέτη της εποχιακής διακύμανσης του νηματώδους των εσπεριδοειδών Tylenchulus semipenetrans βρέθηκε ότι γενικά υπήρχε αρκετά μεγάλη πληθυσμιακή πυκνότητα του Tylenchulus semipenetrans στους εσπεριδοειδώνες που εξετάστηκαν, παρόλο που συμπτώματα από την προσβολή από το νηματώδη στα δένδρα δεν ήταν εμφανή. Η πορεία του πληθυσμού του παρουσίασε αρκετές διακυμάνσεις στη διάρκεια των δειγματοληψιών. Συγκεκριμένα, από τον Οκτώβριο του 2004 έως και το Μάρτιο του 2005 παρατηρήθηκε σημαντικά αυξημένος πληθυσμός του νηματώδη και στα τρία είδη εσπεριδοειδών, γεγονός που επαναλήφθηκε το διάστημα Δεκεμβρίου 2005 – Απριλίου 2006. Επίσης, βρέθηκε ότι ο πληθυσμός του νηματώδους στη νεραντζιά ήταν μικρότερος από ότι στην πορτοκαλιά, ενώ και τα δύο δένδρα είχαν μικρότερο πληθυσμό από τη μανταρινιά, παρά το γεγονός ότι τα δένδρα μανταρινιάς και πορτοκαλιάς ήταν εμβολιασμένα πάνω σε υποκείμενο νεραντζιάς. Όσον αφορά στην εκτίμηση της χωροδιάταξης, τα περισσότερα από τα taxa που εξετάστηκαν βρέθηκαν να έχουν ομαδοποιημένες χωροδιατάξεις. To A. floccosus εμφάνισε την υψηλότερη τιμή του δείκτη διασποράς (lp= 0,6854), σε σχέση με όλα τα υπόλοιπα taxa. To Coccus spp. σε όλες τις δειγματοληψίες εμφανίστηκε να έχει ομαδοποιημένη κατανομή, ενώ γενικά η ένταση της ομαδοποίησης παρουσίασε μικρές διακυμάνσεις (Ip από 0,5027 έως 0,5068). Τα A. aurantii, με το C. dictyospermi και το A. floccosus, στην πρώτη δειγματοληψία είχαν ομοιόμορφη χωροδιάταξη, η οποία πλησίαζε προς την τυχαία (Ip= -0,1133 και Ip= -0,0283 αντίστοιχα), ενώ σε όλες τις υπόλοιπες δειγματοληψίες εμφάνισαν ομαδοποιημένη χωροδιάταξη. To Tydeus californicus εμφάνισε και αυτό ομαδοποιημένη χωροδιάταξη σε όλες τις δειγματοληψίες. Ήταν το είδος με τη δεύτερη μεγαλύτερη τιμή του δείκτη διασποράς (Ip=0,6442). Τα Psocoptera διέφεραν ως προς την ένταση της χωροδιάταξης, καθώς στις τρεις από τις 5 δειγματοληψίες, χρονικά τις δύο αρχικές, καθώς και την τελευταία, εμφάνισανομοιόμορφη κατανομή.