Βραχείες παρεμβάσεις αλλαγής στις σχέσεις ζευγαριών που βιώνουν συντροφική βία με σκοπό την αποτροπή της, με το μοντέλο της Θεραπείας Ανθρωπίνων Συστημάτων (Θ.Α.Σ.): μια συμβολή στην ψυχολογία της οικογένειας

Abstract

In the global phenomenon of intimate partner violence (IPV) and the international search for effective models to eradicate it, Human Systems Therapy (HST) represents a recommended and promising form of intervention. The aim of the present research was to empirically evaluate the effectiveness of the HST model in IPV. HST is a systemic model that has been developed over time in Greece and has shown significant results in couple and family therapy. It is a multi-level, brief, relationship-intervening therapy based on first- and second-order Cybernetics principles and methods. The present research, conducted as a Multiple Case Study, investigated the effectiveness of HST in nine heterosexual couples referred to treatment by the Prosecutor's Office following a complaint of physical violence by the women. The investigation of the effectiveness of HST was conducted using mixed method data collection, which included both quantitative and qualitative data. Qualitative data emerged from the couple's therapeutic interventions and were recorded in the Treatment Reports. Quantitative data, had a complementary role, documented and assessed change in relationships in terms of violent conflict and other characteristics of couple and relationship.. The questionnaires were delivered at three different time points, before the interventions, after their completion and one year later. The Revised Conflict Tactics Scale (CTS2) was administered to record and assess the conflict tactics used by couples, the Differential Emotions Scale modified (DES.MOD) to record and assess the degree of positive and negative emotions experienced by the couple, the Systemic Clinical Outcome and the Routine Evaluation (SCORE 15) was used to assess couple functioning and the Marital Happiness Scale (MHS) recorded the degree of relationship satisfaction for both partners. The results showed that the HST model can bring about statistically significant changes to the couples’ relationships concerning the eradication of violence and increase positive emotions between them. Additionally, both couples’ members were found to have greater relationship satisfaction after the intervention and at the one-year follow-up. Finally, a significant increase in overall family/couple functioning was found, especially for women, from the beginning of the intervention to the reassessment one year later.

Σκοπός της έρευνας είναι η προώθηση της κατανόησης της συντροφικής βίας και η αποτροπή της με την εφαρμογή του μοντέλου της Θεραπείας Ανθρωπίνων Συστημάτων (Θ.Α.Σ.), σε ζευγάρια που βιώνουν βία μεταξύ των μελών. Η έρευνα αυτή ενδιαφέρεται κυρίως για την κλινική σημασία της θετικής αλλαγής των σχέσεων του ζεύγους μέσω των παρεμβάσεων και τη διαδικασία επίτευξης αυτής. Κατεξοχήν το αντικείμενο ενδιαφέροντος της ερευνήτριας εστιάζεται στα ποιοτικά ευρήματα που αποτυπώνονται στις Εκθέσεις Θεραπείας, η δε στατιστική ανάλυση αξιοποιήθηκε για επιβεβαίωση των ποιοτικών αποτελεσμάτων των θεραπευτικών παρεμβάσεων. Για το λόγο αυτό, και λόγω του μεγέθους του δείγματος, ερευνητική σημασία προσδίδεται όχι μόνο στη στατιστική σημαντικότητα αλλά εξίσου και στο μέγεθος επίδρασης το οποία και συνεκτιμήθηκε. Το ενδιαφέρον τόσο για τη διαδικασία όσο και για αποτελέσματα συνάδει με το διεθνές ερευνητικό αίτημα για ανάδειξη του τρόπου με τον οποίο διενεργείται η θεραπεία, πως δηλαδή συντελείται η αλλαγή και ποιος είναι ο μηχανισμός παρέμβασης-αλλαγής (Friedlander,2009). Η Υπόθεση και τα ερευνητικά ερωτήματα που διερευνήθηκαν συνοψίζονται σε δύο διαστάσεις: (1) την αποτελεσματικότητα του μοντέλου και τις αλλαγές που επιφέρει η παρέμβαση στη σχέση των ζευγαριών και σε άλλα χαρακτηριστικά και ιδιότητες της σχέσης και των μελών και (2) τα συμπεράσματα που συνάχθηκαν μετά την εμπειρική δοκιμή του μοντέλου της Θ.Α.Σ. και αφορούν στην επιστημολογία και τη θεραπευτική πρακτική. Ειδικότερα, η Υπόθεση και τα κυριότερα ερευνητικά ερωτήματα που απαντήθηκαν είναι: (1) εάν η παρέμβαση με τη Θ.Α.Σ. μπορεί να επιφέρει αλλαγή σε στατιστικά σημαντικό βαθμό, στις σχέσεις ζεύγους που βιώνει βίαιες συγκρούσεις αναφορικά με την αποτροπή των βίαιων συγκρούσεων, σε συχνότητα και ένταση μετά την παρέμβαση και σε διάστημα ενός έτους παρακολούθησης, (2) εάν η ικανοποίηση από τη σχέση μετά την παρέμβαση και σε διάστημα ενός έτους παρακολούθησης, θα είναι στατιστικά σημαντική σε σχέση με πριν την παρέμβαση προς την κατεύθυνση της θετικής αλλαγής (3) εάν τα θετικά συναισθήματα για το σύντροφο μετά την παρέμβαση και σε διάστημα ενός έτους παρακολούθησης, θα είναι στατιστικά σημαντικά σε σχέση με πριν την παρέμβαση, (4) εάν η λειτουργικότητα της οικογένειας μετά την παρέμβαση και σε διάστημα ενός έτους παρακολούθησης θα είναι μεγαλύτερη, σε σχέση με πριν την παρέμβαση στο ζευγάρι, (5) εάν επιβεβαιώνεται η Υπόθεση της Θ.Α.Σ. για τη βία στο ζευγάρι αναφορικά με τη διατάραξη της ιεραρχίας στο ζευγάρι, (6) ποιες είναι οι διαπιστώσεις που προκύπτουν σε σχέση με την παρεμβατική διαδικασία με την εφαρμογή του θεραπευτικού μοντέλου της Θ.Α.Σ. Για το σκοπό αυτό διενεργήθηκε η έρευνα-παρέμβαση σε δείγμα εννέα ζευγαριών που παραπέμφθηκαν από την Εισαγγελία Ηρακλείου για θεραπεία, μετά από καταγγελία του ενός μέλους του ζεύγους και συγκεκριμένα των γυναικών δεδομένου ότι όλα τα θύματα ήταν γυναίκες, για άσκηση σωματικής βίας σε βάρος τους. Για τη διερεύνηση της αποτελεσματικότητας του μοντέλου της Θ.Α.Σ. στη συντροφική βία αξιοποιήθηκε η μέθοδος της Πολλαπλής Μελέτης Περίπτωσης ενώ τα δεδομένα της έρευνας συλλέχθηκαν με μικτή μέθοδο, ποιοτική και ποσοτική. Τα ποιοτικά δεδομένα προέκυψαν από τις ανά ζεύγος θεραπευτικές παρεμβάσεις και αποτυπώθηκαν στις Εκθέσεις Θεραπείας. Τα ποσοτικά δεδομένα, που αποτυπώνουν την αλλαγή των σχέσεων αναφορικά με τις βίαιες συγκρούσεις και άλλα χαρακτηριστικά των μελών του ζεύγους και της σχέσης, προέκυψαν από τη χορήγηση ερωτηματολογίων σε τρείς διαφορετικές χρονικές στιγμές, πριν τις παρεμβάσεις, μετά την ολοκλήρωσή τους και ένα χρόνο αργότερα. Ειδικότερα αξιοποιήθηκαν: (1) η Αναθεωρημένη Κλίμακα Τακτικών της Σύγκρουσης (The Revised Conflict Tactics Scales/CTS2) για καταγραφή και αξιολόγηση των τακτικών της σύγκρουσης των ζευγαριών, (2) η Κλίμακα καταγραφής Συναισθημάτων (Differential Emotions Scale-modified/DES.MOD) για καταγραφή και αξιολόγηση του βαθμού βίωσης θετικών και αρνητικών συναισθημάτων των μελών του ζεύγους, (3) η Κλίμακα Συστημικής Καταγραφής Οικογενειακής Πορείας (ΣΚΟΠΟ) (Systemic Clinical Outcome and Routine Evaluation /SCORE 15) για την εκτίμηση της λειτουργικότητας στο ζευγάρι και (4) η Κλίμακα καταγραφής της Ικανοποίησης από το γάμο/συντροφική σχέση (Marital Happiness Scale/MHS) που αποτυπώνει το βαθμό ικανοποίησης από τη σχέση για τους δύο συντρόφους. Τα αποτελέσματα, αναφορικά με την αποτελεσματικότητα των θεραπευτικών παρεμβάσεων στα ζευγάρια που βιώνουν συντροφική βία, έδειξαν ότι το μοντέλο της Θ.Α.Σ. μπορεί να επιφέρει στατιστικά σημαντικές αλλαγές στις σχέσεις των ζευγαριών αναφορικά με την αποτροπή της βίας και τη μείωση των συγκρούσεων σε συχνότητα και ένταση. Κανένα περιστατικό βίας δεν διαπράχθηκε κατά τη διάρκεια της παρέμβασης, ούτε και σε διάστημα ενός χρόνου από το τέλος της θεραπείας, ένδειξη διάρκειας των αποτελεσμάτων της παρέμβασης. Επίσης, διαπιστώθηκε στις Περιπτώσεις του δείγματος της έρευνας μεγαλύτερη ικανοποίηση από τη σχέση, τόσο μετά την παρέμβαση όσο και στον ένα χρόνο παρακολούθησης και στα δύο μέλη του ζευγαριού. Ένα ακόμη εύρημα της έρευνας είναι η αύξηση των θετικών συναισθημάτων του ενός συντρόφου προς τον άλλο και η αντίστοιχη μείωση των αρνητικών συναισθημάτων τόσο μετά την παρέμβαση όσο και σε διάστημα ενός έτους μετά την ολοκλήρωση της. Τέλος, διαπιστώθηκε, κυρίως από την πλευρά των γυναικών, σημαντική αύξηση της συνολικής λειτουργικότητας της οικογένειας/ζεύγους από την έναρξη της παρέμβασης μέχρι την επανεκτίμηση ένα χρόνο αργότερα. Αναφορικά με την επιστημολογία και τη θεραπευτική πρακτική του μοντέλου τα αποτελέσματα έδειξαν ότι υπάρχουν σημαντικές ενδείξεις ισχύος της κυρίαρχης υπόθεσης της Θ.Α.Σ. για τη βία στο ζευγάρι ως αποτέλεσμα της διατάραξης της ιεραρχίας στο σύστημα-ζεύγος. Επίσης, φαίνεται να είναι αποτελεσματική η θέση που προσδίδει η Θ.Α.Σ. στο θεραπευτή ως γνώστη σε βαθμό μεγαλύτερο από το θεραπευόμενο σύστημα καθώς και η χρήση τεχνικών της Α’ και Β’ Κυβερνητικής στη θεραπεία. Άλλη διαπίστωση προερχόμενη από τις παρεμβάσεις, σχετίζεται με τη βελτίωση της συννοσηρότητας μετά τη θεραπεία και ένα χρόνο αργότερα από το πέρας αυτής. Επίσης, η ανάδειξη του παρελθόντος (σχέσεων, συγκρούσεων, συναισθημάτων, συμπεριφορών, τοξικών ζητημάτων, ρόλων κ.α.), φαίνεται να είναι ιδιαιτέρως σημαντική στη θεραπεία της συντροφικής βίας αφού εκτός από τις σημαντικές πληροφορίες για το σχεδιασμό των παρεμβάσεων αύξησε και την επίγνωση του θεραπευτικού συστήματος εξυπηρετώντας έτσι την αλλαγή. Τέλος, η κοινή θεραπεία των μελών του ζεύγους μοιάζει να είναι μια αποτελεσματική μορφή παρέμβασης, κατάλληλη για ήπια και σοβαρή επιθετικότητα, με το μοντέλο της Θ.Α.Σ. εν προκειμένω. Συνοψίζοντας, η διαδικασία της θεραπευτικής παρέμβασης στη συντροφική βία με τη Θ.Α.Σ. φαίνεται, ότι είναι πιο απλή, πιο ευρεία στην αποδοχή θεραπευόμενων και πιο σύντομη σε σχέση με τα άλλα συστημικά μοντέλα και κυρίως, ότι παρέχει σοβαρές ενδείξεις αποτελεσματικότητας, αναμένεται δε να αποτελέσει μια νέα πρόταση σε επίπεδο επιστημολογίας και θεραπευτικής διαδικασίας στη διεθνή επιστημονική αναζήτηση και το διάλογο για αποτελεσματικότερες παρεμβάσεις αποτροπής του φαινομένου της συντροφικής βίας.