Το σύντομο ειρμολογικό μέλος του Πέτρου Πελοποννησίου και του Πέτρου Βυζαντίου: σημειογραφία, προέλευση, εξήγηση

Abstract

From November 2017 until today (January 2024) after discussion and research with my assigned tutor, Prof. Eustathios Makris, we have undertaken the task to study and research the difficult subject which is titled: “the brief Heirmologiko melody of Petros Peloponnisios and of Petros Byzantios. Notation, origin, explanation”. For the completion and achievement of our goal, our main concern was the search and acquisition of the necessary material; ie the handwritten heirmologia of the time (from the end of the 16th century up to the beginning of the 19th century) as well as the explained heirmologia, (after 1814), from the Three Teachers. For the production of accurate results, we adopted as our main methodology the comparative method or the method of Retrospective and Prospective collation of the handwritten Heirmologia that we acquired for our research. Heirmologion as a musical book is located in the 10th to 11th century (maybe even a bit earlier) and it is one of the oldest musical /poetic collections in the world. According to the image of the primeval handwritten sources, Heirmologion in its structure was never divided in slow and brief chant versions. All heirmologia books up to the time of Balacios the priest (17th -18th century AD) had one uniform format. There are many questions regarding the Heirmologio that arise such as “how were the heirmologic melodies rendered before and up to the time of Balacios the priest? Slowly or briefly?” or “why do the heirmologia present themselves in a uniform format?” or “why have we not found any heirmologia that make obvious the differentiation between extended and brief chant?” etc.The period of the Turkish occupation delayed in a great degree the separation of the two musical notation traditions, the slow and the brief rendition traditions, which coexisted at the same time. Important melody composers of the Heirmologion were Theofanis Karykis the 27th, Ioasaf the monk Koukouzelis Junior, Balacios the priest and lawkeeper, Petros Peloponnisios Lakedemon, and Petros Byzantios also called “junior” and “Fugitive”.For the extraction of accurate conclusions and the understanding of the old notation, we used as an inceptive trigger the explained tradition/teachings of the Three Teachers, which defines a guidepost for the brief and slow rendition of the melody. It seems that in different times people would find ways to render a melody in an improvising manner, either briefly or slowly in an oral level. Afterwards, they would notate – in writing now - melodic formulae to render a melody in the slow form and corresponding ones to render it in the brief form. Through observation we pointed out the double function and action of the neums and subsidiary signs. According to the comparative observation, the elements that feature the action of the “argias” (slowing-down signs) ie dipli, apodoma or apoderma, and the kratima, distinguished themselves. The general conclusion that was drawn, was that the quality of the “argies” can be flexible and compliant according to the musical mood of the chanter at the time, the style of the melodies, the position that they may find them (in the part-final, final or definitive cadence); but in no case can we say that it was completely unspecified. Our research showed that all melodies in which we find subsidiary signs (like the Antikenoma, the Piesma, the Tromikon, The Lygisma, The Kylisma, The Antikenokylisma, the Paraklitiki, and the Psifiston) are notated in two, three or four ways of rendition. Thus, according to the style of the melody - and even within the same style of melody - one can find a melodic formula rendered briefly, slow-briefly and slowly, as an expression of musical freedom.

Από τον Νοέμβριο του 2017 μέχρι και σήμερα (Ιανουάριος 2024), αναλάβαμε μετά από έρευνα και συζήτηση με τον υπεύθυνο Καθηγητή Μακρή Ευστάθιο, να μελετήσουμε και να ερευνήσουμε το δύσκολο αυτό θέμα, με τίτλο: «Το σύντομο ειρμολογικό μέλος του Πέτρου Πελοποννησίου και του Πέτρου Βυζαντίου. Σημειογραφία, προέλευση, εξήγηση». Για την ολοκλήρωση και την επίτευξη του στόχου μας, το κύριο μέλημά μας ήταν η αναζήτηση και η συγκέντρωση του απαραίτητου υλικού· δηλ. τα χφφ ειρμολόγια της εποχής (τέλη 16ου αι. με αρχές 19ου αι.), καθώς επίσης, και τα εξηγημένα ειρμολόγια, τα μετά το 1814, των τριών Δασκάλων. Για την εξαγωγή ασφαλών συμπερασμάτων υιοθετήθηκε, ως κύρια μεθοδολογία η συγκριτική μέθοδος ή ο τύπος της Αναδρομικής και Προδρομικής αντιπαραβολής των εν χρήσει χειρόγραφων Ειρμολογίων. Το Ειρμολόγιο ως μουσικό βιβλίο απαντάται κατά τον 10ο με 11ο μ.Χ. αι. (ίσως και λίγο νωρίτερα) και είναι από τις αρχαιότερες μουσικοποιητικές συλλογές. Σύμφωνα με την εικόνα των αρχέγονων χειρόγραφων πηγών, το Ειρμολόγιο ως προς τη δομή του, δεν υπήρξε ποτέ κατατμημένο σε αργό και σύντομο μέλος. Όλα τα ειρμολόγια, μέχρι και την εποχή του Μ.Ι. (17-18 αι. μ.Χ.), είχαν μια ενιαία μορφή. Τα ερωτήματα που προκύπτουν και αφορούν το Ειρμολόγιο είναι πολλά, όπως π.χ. “πώς ψάλλονταν οι ειρμοί μέχρι και την εποχή του Μ.Ι.; Αργά ή σύντομα; ’ Ή ‘ γιατί τα ειρμολόγια παρουσιάζουν μία ενιαία μορφή; ’ Ή ‘γιατί δεν έχουν βρεθεί ειρμολόγια που να καθιστούν εμφανή τη διαφοροποίηση του αργού και σύντομου μέλους;” κ.α.Η περίοδος της Τουρκοκρατίας συνετέλεσε σημαντικά στην καθυστέρηση του διαχωρισμού των δύο μουσικών σημειογραφικών παραδόσεων, της αργής και σύντομης ερμηνείας, οι οποίες υπήρχαν παράλληλα. Σπουδαίοι μελοποιoί του Ειρμολογίου υπήρξαν οι Θεοφάνης Καρύκης ο ΚΖ΄, Ιωάσαφ μοναχός ο Κουκουζέλης ο νεώτερος, Μπαλάσιος (ή Βαλάσιος) Ιερεύς και Νομοφύλαξ (Οφφικιάλιος), Πέτρος Πελοποννήσιος ο Λακεδαιμόνιος κι Πέτρος Βυζάντιος, ο αποκαλούμενος «μικρός» και Φυγάς. Για την εξαγωγή των ασφαλών συμπερασμάτων και την κατανόηση της παλαιά σημειογραφίας, εναρκτήριο έναυσμα αποτέλεσε η εξηγημένη παράδοση των Τριών Δασκάλων, η οποία καθορίζει τον οδοδείκτη της αργής και σύντομης απόδοσης του μέλους. Δηλαδή οι άνθρωποι της εκάστοτε εποχής, θεωρητικά πάντα, έβρισκαν τρόπους να αποδώσουν αυτοσχέδια ένα μελώδημα, είτε αργά, είτε σύντομα, σε προφορικό επίπεδο. Στη συνέχεια δημιουργούσαν -γραπτώς πλέον- θέσεις για να αποδώσουν ένα μελώδημα αργά και αντίστοιχες θέσεις για να το αποδώσουν σύντομα.Μέσω της παρατήρησης αναδείχθηκε η διττή λειτουργία και ενέργεια των νευμάτων και των μεγάλων υποστάσεων. Σύμφωνα με τη συγκριτική παρατήρηση, ξεχώρισαν τα στοιχεία εκείνα τα οποία ανέδειξαν την ενέργεια των «αργειών», δηλαδή της διπλής, του αποδόματος ή αποδέρματος, του κρατήματος. Το γενικό συμπέρασμα που εξήχθη είναι ότι η ιδιότητα των «αργειών», παρουσιάζεται ως ελαστική και υποχωρητική, ανάλογα με τη μουσική διάθεση του εκάστοτε ερμηνευτή, το είδος μελοποιίας, τη θέση που πιθανώς τοποθετούνται (δηλαδή σε εντελή, τελική ή οριστική κατάληξη)∙ σε καμία περίπτωση όμως δεν θα λέγαμε ότι είναι τελείως απροσδιόριστη. Η έρευνα ανέδειξε ότι όλα τα μελωδήματα, στα οποία εμπλέκονται διάφορα μεγάλα άφωνα σημάδια, (όπως το Αντικένωμα, το Πίεσμα, το Τρομικό, το Λύγισμα, το Κύλισμα, το Αντικενωκύλισμα, η Παρακλητική και το Ψηφιστόν), αποτυπώνονται με δύο, τρείς και τέσσερεις τρόπους ερμηνείας.Επομένως ανάλογα με το είδος μελοποιίας, αλλά ακόμη και μέσα στο ίδιο είδος της μελοποιίας, μπορεί να συναντήσει κάποιος, μία θέση – μελώδημα σε σύντομη, σε αργοσύντομη και σε αργή απόδοση, ως έκφραση μουσικής ελευθερίας.