Υπηρεσίες πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας σε φοιτητές του Πανεπιστημίου Κρήτης: ανάλυση του είδους, της χρήσης και της ποιότητάς τους στα ακαδημαϊκά έτη 1999-2000 και 2000-2001

Abstract

Introduction: The issue of taking care of the personal health of students had not been given much importance in the context of education until today and it was only in the mid-90s that its importance and complexity was recognized. The systematic examination of newly entering university students, on the occasion of the mandatory medical examination required for their enrolment, is an ideal opportunity to assess their health status, identify risk factors and record their attitudes and perceptions in health matters. At the same time, it offers the opportunity to highlight the importance of disease prevention, as well as health promotion programs. Aim: The planning, organization, and development of Primary Health Care services for the students at the Schools of Rethymno and Heraklion of the University of Crete, as well as a first evaluation of their operation and effectiveness. The research questions were: •What are the most frequent problems/diseases for which students will turn to these services? •Are the tools used in these services appropriate for determining students' health problems? •Is it possible to plan PPH services for students within the current framework of the University of Crete? •What health care services should be included in such a plan?•Is it finally possible to formulate a proposal for the development of such structures at the Greek University? The sub-objectives were: •The assessment of students' needs for health services. •Highlighting the appropriate tools for assessing these needs. •Highlighting the most frequent problems for which students apply to these services and the most common illnesses that appear during their studies at the University. •The formulation of proposals for the implementation of a health program focused on students. Study population and methods: The study was applied at the Primary Health Care Setting of the University of Crete operating at the Gallos University facilities in Rethymno and at the Regional University General Hospital of Heraklion. The studied population were first-year students enrolled in the Schools of Rethymno and the Medical School of Heraklion in the academic years 1999-2000 and 2000-2001. The study was cross-sectional, with information from the application of the questionnaires (the self-assessment of the health status of the students was done by completing the "Healthometer" while the assessment of mental disorders was done by completing the "General Health Questionnaire"-GHQ-28) in health issues and health behaviors (dependent variables or outcomes), it was collected simultaneously with the information about the health status of students, as well as with the demographic, educational and other characteristics of students (independent variables or determinants) with the formulation of a Health Card. The completion of the Health Card and questionnaires had the status of consent for participation in the study. Results: The use of the "Student Health Card" in combination with the questionnaires used proved to be easy-to-use and comprehensive tools for recording and assessing both students' health status and risk factors. First-year students reported a family history of thyroid disorders (25.2%), neoplastic diseases (20.5%), lipid disorders (19.8%), cardiovascular disease (16.2%) and hypertension (14.7%). The six most reported self-reported health problems were: allergies (23.6%), anemia (21.2%), mental health problems (6.3%), thyroid disorders (6.2%) and asthma (5.8%). The female students reported some menstrual problems (11.8%), while only 9.2% had received previous cervical smears (PAP test). On average, 5% of students examined were referred to a specialist, such as a dermatologist, endocrinologist, cardiologist, psychiatrist, or psychologist. Sporadic cases of abnormal heart murmurs, severe anxiety disorder, panic attacks, anorexia nervosa, or severe sleep disturbances required follow-up by a specialist. In a focused screening program for first-year students with a family history of coronary heart disease, out of the 1,828 tested, 44 students were found to have a corresponding family history, while 26 of them responded to the invitation from the Clinic for examination. Six students were found obese (BMI>25), 11 smokers, one with diastolic hypertension and four with hypercholesterolemia. One student was found to have a very high risk (>20%) in the next decade, two students were at average risk (10-20%), while many students were not aware of the potential risk to their health due to family history. In a comparison between students of the medical school (73 people) and the schools of Rethymno (50 people), 10.9% in medicine versus 29.8% in the schools of Rethymno had GHQ-28>5 and 34.2% versus 44.7% who completed the completion of the "Hygeiometer" self-assessed their health status as poor or bad (Healthometer<105).The significant statistical correlation between the GHQ-28 questionnaire and chapter II (mental health) of the "Healthometer" (r=0.63, R2=0.40, p<0.001) was also noteworthy. Discussion-Conclusions: Based on the experience of the Clinic, a health program for students will be able to focus on an assessment of students' health status, their health needs, the development of prevention and health promotion services within the framework of interdisciplinary cooperation of a health team and the systematic monitoring of their health conditions. Especially for medical students, with the inability of doctors to apply in their clinical practice basic preventive policies and counseling in their contact with the patient, their participation in the operation of such a clinic can contribute to obtaining a more comprehensive and systematic approach of physical and mental health care, but also raising awareness of the value of primary and secondary prevention. The "Healthometer" seemed to be a useful tool with the positive approach to health that emerges, with the formation of a "health profile" instead of a "risk profile". In the context of the study, it was considered appropriate to develop an electronic report of this questionnaire, to constitute for the user of health services, an easy-to-use tool for assessing his/her health status and identifying his/her health problems and for the health professional in the PHC, a comprehensive database of information related to the health of their visitors, in order to use it to design services corresponding to their health needs. To overcome barriers, proactive approaches, as well as support systems to raise awareness and engage students in addressing issues of trust and privacy, should be top priority. In this context, digital applications for young people who are more receptive to using technology as a care contact point are promising. The absence of a consensus on the framework for the provision of health services to students, the lack of an institutional framework, financial and technical support, as well as the limited research on the long-term impact of health services for students on the promotion of their health, constitute the limitations and risks for the implementation of such initiatives. By prioritizing student health through a "life-course approach" as a basis for future health, social determinants of health and risk, as well as protective factors, translated into health-related behaviors, can be a key element in shaping student health services.

Εισαγωγή: Στο ζήτημα της φροντίδας της προσωπικής υγείας των φοιτητών δεν είχε δοθεί μέχρι σήμερα ιδιαίτερη σημασία στο πλαίσιο της εκπαίδευσης και μόλις στα μέσα της δεκαετίας του ΄90 αναγνωρίζεται η σημασία και η πολυπλοκότητά του. Η συστηματική εξέταση των νεοεισερχομένων στα πανεπιστήμια φοιτητών, με την ευκαιρία της υποχρεωτικής ιατρικής εξέτασης που απαιτείται για την εγγραφή τους, είναι μια ιδανική ευκαιρία για να εκτιμηθεί η κατάσταση της υγείας τους, να προσδιορισθούν οι παράγοντες κινδύνου και να καταγραφούν οι συμπεριφορές και οι αντιλήψεις τους σε θέματα υγείας. Παράλληλα προσφέρεται η δυνατότητα για επισήμανση της σημασίας της πρόληψης της νόσου, καθώς και των προγραμμάτων προαγωγής της υγείας.Σκοπός: Ο σχεδιασμός, η οργάνωση και η ανάπτυξη υπηρεσιών Πρωτοβάθμιας Φροντίδας Υγείας για τους φοιτητές των Σχολών Ρεθύμνου και Ηρακλείου του Πανεπιστημίου Κρήτης, καθώς και μια πρώτη αποτίμηση της λειτουργίας και της αποτελεσματικότητας τους.Τα ερευνητικά ερωτήματα ήταν: •Ποια είναι τα συχνότερα προβλήματα/νοσήματα για τα οποία οι φοιτητές θα προσφύγουν στις υπηρεσίες αυτές; •Είναι κατάλληλα τα εργαλεία που χρησιμοποιούνται στις υπηρεσίες αυτές στον προσδιορισμό των προβλημάτων υγείας των φοιτητών; •Είναι εφικτός ο σχεδιασμός υπηρεσιών ΠΦΥ για φοιτητές μέσα στο υπάρχον σήμερα πλαίσιο του Πανεπιστημίου Κρήτης ; •Τι υπηρεσίες φροντίδας υγείας θα πρέπει να περιλαμβάνει ένας τέτοιος σχεδιασμός ; •Είναι τελικά δυνατή η διαμόρφωση μιας πρότασης για ανάπτυξη τέτοιων δομών στο ελληνικό Πανεπιστήμιο ;Οι επιμέρους στόχοι ήταν: •Η εκτίμηση των αναγκών σε υπηρεσίες υγείας των φοιτητών. •Η ανάδειξη των κατάλληλων εργαλείων για την εκτίμηση των αναγκών αυτών. •Η ανάδειξη των συχνότερων προβλημάτων για τα οποία προσφεύγουν οι φοιτητές στις υπηρεσίες αυτές και των πιο κοινών νοσημάτων που εμφανίζονται κατά την διάρκεια της φοίτησης τους στο Πανεπιστήμιο. •Η διατύπωση προτάσεων για την εφαρμογή ενός προγράμματος υγείας εστιασμένου σε φοιτητές. Πληθυσμός μελέτης και μέθοδοι: Η μελέτη εφαρμόστηκε στο Ιατρείο του Πανεπιστημίου Κρήτης που λειτουργεί στις πανεπιστημιακές εγκαταστάσεις Γάλλου στο Ρέθυμνο και στο Περιφερειακό Πανεπιστημιακό Γενικό Νοσοκομείο Ηρακλείου. Ο μελετώμενος πληθυσμός ήταν εγγεγραμμένοι πρωτοετείς φοιτητές στις Σχολές του Ρεθύμνου και στην Ιατρική Σχολή του Ηρακλείου στα ακαδημαϊκά έτη 1999-2000 και 2000-2001. Η μελέτη ήταν συγχρονική, με την πληροφορία από την εφαρμογή των ερωτηματολογίων (η αυτοεκτίμηση της κατάστασης υγείας των φοιτητών έγινε με την συμπλήρωση του “Υγειόμετρου” (Healthometer) ενώ η εκτίμηση των ψυχικών διαταραχών έγινε με την συμπλήρωση του “Ερωτηματολογίου Γενικής Υγείας” (General Health Questionnaire, GHQ-28) σε θέματα υγείας και συμπεριφορών υγείας (εξαρτημένες μεταβλητές ή αποτελέσματα), συλλέχθηκε ταυτόχρονα με την πληροφορία για την κατάσταση υγείας των φοιτητών, καθώς και με τα δημογραφικά, εκπαιδευτικά και λοιπά χαρακτηριστικά των φοιτητών (ανεξάρτητες μεταβλητές ή προσδιοριστές) με τη διαμόρφωση μιας Κάρτας Υγείας. Η συμπλήρωση της Κάρτας Υγείας και των ερωτηματολογίων είχε θέση συγκατάθεσης για συμμετοχή στη μελέτη. Αποτελέσματα: Η χρήση της «Κάρτας Υγείας Φοιτητή» σε συνδυασμό με τα χρησιμοποιημένα ερωτηματολόγια αποδείχθηκαν εύχρηστα και περιεκτικά εργαλεία καταγραφής και εκτίμησης τόσο της κατάστασης υγείας των φοιτητών, όσο και των παραγόντων κινδύνου. Οι πρωτοετείς φοιτητές ανέφεραν οικογενειακό ιστορικό διαταραχών του θυρεοειδούς (25,2%), νεοπλασματικών παθήσεων (20,5%), διαταραχών λιπιδίων (19,8%), καρδιαγγειακής νόσου (16,2%) και υπέρτασης (14,7%). Τα έξι πιο συχνά αυτοαναφερόμενα προβλήματα υγείας ήταν τα εξής: αλλεργίες (23,6%), αναιμία (21,2%), προβλήματα ψυχικής υγείας (6,3%), διαταραχές του θυρεοειδούς (6,2%) και άσθμα (5,8%). Οι φοιτήτριες ανέφεραν κάποια προβλήματα έμμηνου ρύσης (11,8%), ενώ μόνο το 9,2% είχε λάβει προηγούμενα επιχρίσματα τραχήλου της μήτρας (test-PAP). Κατά μέσο όρο, το 5% των μαθητών που εξετάστηκαν παραπέμφθηκαν σε ειδικό, όπως δερματολόγο, ενδοκρινολόγο, καρδιολόγο, ψυχίατρο ή ψυχολόγο. Σποραδικές περιπτώσεις με μη φυσιολογικό καρδιακό φύσημα, σοβαρή αγχώδη διαταραχή, κρίσεις πανικού, νευρική ανορεξία ή σοβαρές διαταραχές ύπνου απαιτούσαν παρακολούθηση από ειδικό. Σε ένα δε εστιασμένο πρόγραμμα προσυμπτωματικού ελέγχου πρωτοετών φοιτητών με οικογενειακό ιστορικό στεφανιαίας νόσου, από τους 1.828 που ελέγχθηκαν, βρέθηκαν 44 φοιτητές που δήλωσαν αντίστοιχο οικογενειακό ιστορικό, ενώ 26 από αυτούς ανταποκρίθηκαν στην πρόσκληση από το Ιατρείο για εξέταση. Έξη φοιτητές βρέθηκαν παχύσαρκοι (BMI>25), 11 καπνιστές, ένας με διαστολική υπέρταση και τέσσερις με υπερχοληστεριναιμία. Ένας φοιτητής βρέθηκε να έχει πολύ υψηλό κίνδυνο (>20%) εμφάνισης στεφανιαίου επεισοδίου την επόμενη δεκαετία, δύο φοιτητές μέσο κίνδυνο (10-20%), ενώ η πλειοψηφία των φοιτητών δεν γνώριζαν τον πιθανό κίνδυνο για την υγεία τους λόγω του οικογενειακού ιστορικού.Οι ψυχικές διαταραχές όπως εκτιμήθηκαν με το GHQ-28 δεν ήταν σπάνιες (20,7%) (GHQ-28>5) και αφορούσαν κυρίως «σωματικά συμπτώματα ψυχολογικής αρχής» και «άγχος με διαταραχές ύπνου», ενώ το 41.8% των φοιτητών που ολοκλήρωσαν την συμπλήρωση του «Υγειόμετρου» αυτοεκτίμησαν την κατάσταση της υγείας τους ως πτωχή ή κακή (Healthometer<105). Αξιοσημείωτη ήταν και η ευρεθείσα σημαντική στατιστική συσχέτιση ανάμεσα στο ερωτηματολόγιο GHQ-28 και στο κεφάλαιο ΙΙ (ψυχική υγεία) του «Healthometer» (r=0.63, R2=0.40, p<0.001). Συζήτηση-Συμπεράσματα: Με βάση την εμπειρία του Ιατρείου, ένα πρόγραμμα υγείας για τους φοιτητές θα μπορεί να εστιάσει σε μια εκτίμηση της κατάστασης υγείας των φοιτητών, των αναγκών υγείας τους, την ανάπτυξη υπηρεσιών πρόληψης και προαγωγής υγείας στα πλαίσια διεπιστημονικής συνεργασίας μιας ομάδας υγείας και την συστηματική παρακολούθηση των καταστάσεων υγείας τους. Ιδιαίτερα για τους φοιτητές της ιατρικής, με την αδυναμία των ιατρών να ασκήσουν βασικές προληπτικές πολιτικές και συμβουλευτική στην επαφή τους με τον ασθενή στην κλινική τους πρακτική, η συμμετοχή τους στη λειτουργία ενός τέτοιου ιατρείου, μπορεί να συμβάλλει στην απόκτηση μιας πιο ολοκληρωμένης και συστηματικής προσέγγισης της σωματικής και ψυχικής φροντίδας υγείας, αλλά και η ευαισθητοποίηση στην αξία της πρωτογενούς και δευτερογενούς πρόληψης. Το «Υγειόμετρο» φάνηκε να είναι ένα χρήσιμο εργαλείο με την θετική προσέγγιση της υγείας που αναδεικνύεται, με τη διαμόρφωση ενός «προφίλ υγείας» αντί για ένα «προφίλ κινδύνου». Στο πλαίσιο μάλιστα της μελέτης κρίθηκε σκόπιμο να διαμορφωθεί μια ηλεκτρονική έκθεση του ερωτηματολογίου αυτού, προκειμένου να αποτελέσει για μεν τον χρήστη των υπηρεσιών υγείας ένα εύχρηστο εργαλείο εκτίμησης της κατάστασης της υγείας του και αναγνώρισης των προβλημάτων υγείας του, για δε τον επαγγελματία υγείας στην ΠΦΥ, μια ολοκληρωμένη βάση πληροφοριών σχετικών με την υγεία των επισκεπτών τους, προκειμένου αυτή αν χρησιμοποιηθεί για τον σχεδιασμό αντιστοίχων με τις ανάγκες υγείας τους υπηρεσιών. Προκειμένου να ξεπεραστούν τα εμπόδια, οι προληπτικές προσεγγίσεις, καθώς και τα συστήματα υποστήριξης για την ευαισθητοποίηση και τη συμμετοχή των φοιτητών στην αντιμετώπιση ζητημάτων εμπιστοσύνης και ιδιωτικότητας, θα πρέπει να τύχουν κορυφαίας προτεραιότητας. Σε αυτό το πλαίσιο, οι ψηφιακές εφαρμογές για νέους που είναι πιο δεκτικοί στη χρήση της τεχνολογίας ως σημείο επαφής φροντίδας, είναι πολλά υποσχόμενες. Η απουσία μιας συναίνεσης για το πλαίσιο παροχής υπηρεσιών υγείας στους φοιτητές, η έλλειψη θεσμικού πλαισίου, οικονομικής και τεχνικής υποστήριξης, αλλά και η περιορισμένη έρευνα για την μακροπρόθεσμη επίδραση των υπηρεσιών υγείας για τους φοιτητές στην προαγωγή της υγείας τους, συνιστούν τους περιορισμούς και τους κινδύνους για την υλοποίηση τέτοιων πρωτοβουλιών. Θέτοντας την υγεία των φοιτητών σαν προτεραιότητα της ακαδημαϊκής κοινότητας, μέσα από μια «προσέγγιση πορείας ζωής» (‘’life-course approach’’) ως βάση για μελλοντική υγεία, οι κοινωνικοί προσδιοριστές υγείας και κινδύνου, καθώς και οι προστατευτικοί παράγοντες, που μεταφράζονται σε συμπεριφορές που σχετίζονται με την υγεία, μπορούν να αποτελέσουν βασικό στοιχείο στη διαμόρφωση των υπηρεσιών υγείας των φοιτητών.