Explorations in architectural design at the time of energy transition

Abstract

This exploratory research is interested in the ways in which architects take into account energy issues. More specifically, it observes the implication of energy considerations in the architectural design work. Architectural design is now subject to programs that include environmental requirements in terms of energy consumption. We assume that this demanding regulatory framework changes the hierarchy of issues in the activities of city stakeholders and leads to (re)form the knowledge, methods, practices and models of architecture. The main questions on which the research is based are: In what ways are energy issues involved in architectural design? How do they influence a project’s design process? The objective of the research, to answer this question, is oriented towards questioning and analysing the activities involved in the design of energy efficient spaces in order to arrive at the construction of knowledge models on the ways in which energy influences design work. To interrogate these design activities, we have chosen to mobilize the concepts of the architecturological model. This model is structured around a language that attempts to describe the design operations used by architects. We use it as an analytical grid, scientifically rigorous, of the production of architects on their projects (discourses, texts, graphic documents). This grid makes it possible to identify traces of the use of classes of design operations by taking distance from the subjectivity of the rhetorical discourses that are often used by architects. Consequently, architecturology is used as a means for the development of levels of understanding across a critical distance. Our case studies were chosen for their compatibility with the subject. They are extracts of the Clichy Batignolles eco-district project located in the 17th arrondissement of the city of Paris. Supporting very ambitious environmental - particularly energy - objectives, this operation proclaims itself as a benchmark in sustainable urban development in Paris . The choice of several buildings in this eco-district allows us to understand the diversity of architectural approaches to the issue of energy in a space characterized by the same environmental requirements. The method of analysis consists of applying the architecturological grid to a corpus constituted of three buildings. Their architectural story is decomposed by identifying the operations involved in their design. From these examinations, theoretical models of the architectural design of these buildings are produced. The results are then expressed in a synthetic reflection, constructing further critical and conceptual correlations.

Η παρούσα διδακτορική διατριβή διερευνά τους τρόπους με τους οποίους οι αρχιτέκτονες λαμβάνουν υπόψη τους τα ενεργειακά ζητήματα. Πιο συγκεκριμένα, παρατηρεί τους τρόπους διαχείρισης και εμπλοκής των ενεργειακών θεμάτων στη διαδικασία του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού και της σύνθεσης. Ο αρχιτεκτονικός σχεδιασμός υπόκειται πλέον σε πολιτικές και ρυθμιστικά πλαίσια που περιλαμβάνουν περιβαλλοντικές απαιτήσεις όσον αφορά την κατανάλωση ενέργειας. Η υπόθεση εργασίας είναι πως αυτό το απαιτητικό κανονιστικό πλαίσιο αλλάζει την ιεράρχηση των θεμάτων στις δραστηριότητες των φορέων της πόλης και οδηγεί στην (ανα)διαμόρφωση της γνώσης, των μεθόδων, των πρακτικών και των μοντέλων της αρχιτεκτονικής. Τα κύρια ερωτήματα στα οποία βασίζεται η έρευνα είναι: Με ποιους τρόπους εμπλέκονται τα ενεργειακά ζητήματα στον αρχιτεκτονικό σχεδιασμό; Πώς επηρεάζουν τη διαδικασία σύνθεσης ενός έργου; Ο στόχος της έρευνας, για να απαντηθεί αυτό το ερώτημα, προσανατολίζεται στην ανάλυση και διερώτηση των δραστηριοτήτων που εμπλέκονται στο σχεδιασμό ενεργειακά αποδοτικών χώρων, προκειμένου να καταλήξει στην κατασκευή θεωρητικών μοντέλων γνώσης σχετικά με τους τρόπους με τους οποίους η ενέργεια επηρεάζει τη συνθετική διαδικασία. Ως μεθοδολογία για την ανάλυση αυτών των δραστηριοτήτων της συνθετικής διεργασίας, κινητοποιήθηκαν οι έννοιες, το λεξιλόγιο και οι αναλογίες του επιστημολογικού μοντέλου της ‘architecturologie’. Το θεωρητικό αυτό μοντέλο αυτό δομείται γύρω από μια γλώσσα που επιχειρεί να περιγράψει τις νοητικές συνθετικές διεργασίες που χρησιμοποιούν οι αρχιτέκτονες. Χρησιμοποιήθηκε ως ένα επιστημονικό πλέγμα ανάλυσης σε μελέτες περίπτωσης, του λόγου και των σχεδίων των αρχιτεκτόνων αναφορικά με τα έργα τους. Αυτό το μέσο ανάλυσης κατέστησε δυνατό τον εντοπισμό των ιχνών νοητικών και γνωσιακών διεργασιών της διαδικασίας της αρχιτεκτονικής σκέψης και σύνθεσης, παίρνοντας απόσταση από την υποκειμενικότητα του ρητορικού λόγου που συχνά χρησιμοποιούνται από τους αρχιτέκτονες. Κατά συνέπεια, η architecturologie χρησιμοποιήθηκε ως μέσο για την ανάπτυξη επιπέδων κατανόησης με μια κριτική απόσταση. Οι μελέτες περίπτωσης επιλέχθηκαν για τη συμβατότητά τους με το θέμα. Πρόκειται για αποσπάσματα από το σχέδιο οικολογικής συνοικίας Clichy Batignolles που βρίσκεται στο 17ο διαμέρισμα της πόλης του Παρισιού. Υποστηρίζοντας φιλόδοξους περιβαλλοντικούς -ιδιαίτερα ενεργειακούς- στόχους, το εγχείρημα αυτό διακηρύσσεται ως σημείο αναφοράς για τη βιώσιμη αστική ανάπτυξη τόσο σε τοπικό και σε ευρύτερο επίπεδο . Η επιλογή αρχιτεκτονικών έργων σε αυτή την οικο-γειτονιά συντελεί στην κατανόηση και ερμηνεία της ποικιλομορφίας των αρχιτεκτονικών προσεγγίσεων στο θέμα της ενέργειας, σε έναν χώρο που χαρακτηρίζεται από τις ίδιες περιβαλλοντικές απαιτήσεις και ρυθμιστικά πλαίσια. Η µέθοδος ανάλυσης συνίσταται στην εφαρµογή του μεθοδολογικού εργαλείου που επιλέχθηκε σε ένα ερευνητικό σώµα που αποτελείται από τρία κτίρια. Η αρχιτεκτονική τους αφήγηση αποσυντίθεται με τον εντοπισμό των λειτουργιών που εμπλέκονται στη διαδικασία σχεδιασμού τους. Από τις διερευνήσεις αυτές παράγονται θεωρητικά μοντέλα του αρχιτεκτονικού σχεδιασμού των κτιρίων αυτών. Στη συνέχεια, τα αποτελέσματα εκφράζονται σε έναν συνθετικό προβληματισμό που δημιουργεί ευρύτερους κριτικούς και εννοιολογικούς συσχετισμούς.

Cette recherche exploratoire s’intéresse aux manières dont les architectes prennent en compte les questions énergétiques. Plus précisément, elle observe l’implication des considérations énergétiques dans le travail de conception architecturale. La conception architecturale est soumise aujourd’hui à des programmes incluant des prescriptions environnementales en matière de consommation énergétique. Nous supposons que ce cadre réglementaire exigeant modifie la hiérarchie des enjeux dans les activités et les métiers des acteurs de la ville et conduit à (re)former les savoirs, méthodes, pratiques et modèles de l’architecture. Les principales questions qui sont à la base de la recherche sont les suivantes : De quelles manières les questions liées à l’énergie s’impliquent dans la conception architecturale ? Comment influencent-elles le processus de conception d’un projet ? Pour répondre à cette problématique, l’objectif est d'interroger et d’analyser des activités impliquées dans la conception d'espaces énergétiquement performants en vue d'arriver à la construction des modèles de connaissances sur les manières dont l’énergie influence le travail de conception. Pour interroger ces activités de conception nous avons choisi de mobiliser les concepts du modèle architecturologique. Ce modèle se structure autour d’un langage qui s’attache à décrire les opérations de conception utilisées par les architectes. Nous l’utilisons comme grille d’analyse, scientifiquement rigoureuse, de la production d’architectes sur leurs projets (discours, textes, documents graphiques). Cette grille permet de repérer des traces de l’usage de classes d’opérations de conception en nous éloignant de la subjectivité des discours rhétoriques qui sont souvent employés par les architectes. Par conséquence, l’architecturologie est utilisé comme un moyen permettant le développement de niveaux de compréhension à travers une distance critique. Nos cas d’études ont été choisis pour leur compatibilité avec le sujet. Ils sont extraits du projet d’éco-quartier de Clichy Batignolles situé dans le 17e arrondissement de la ville de Paris. Porteur des objectifs environnementaux – notamment énergétiques - très ambitieux, cette opération se proclame comme une référence dans le développement urbain durable à Paris. Le choix de plusieurs bâtiments de cet éco-quartier nous permet d'appréhender la diversité d'approches architecturales de la question de l'énergie sur un espace caractérisé par les mêmes exigences environnementales. La méthode d’analyse consiste à appliquer la grille architecturologique sur un corpus constitué de trois bâtiments. Leur récit architectural est décomposé en identifiant les opérations prenant part à leur conception. A partir de ces analyses, des modèles théoriques de la conception architecturale de ces bâtiments sont produits. Les résultats sont ensuite exprimés dans une réflexion synthétique et créant des corrélations critiques et conceptuelles plus larges.