Η μεταμυθική μέθοδος του Κυριάκου Χαραλαμπίδη

Abstract

This thesis studies the reception of ancient Greek myth in the poetry of the Greek-Cypriot poet Kyriakos Charalambides (1940–). Charalambides is a poeta doctus par excellence. He perceives intertextuality, the staple of his oeuvre, as a poetic "syntychia" ("encounter” or “conversation") or "koinonia" ("communication" or "communion") and as a poetic "dokimin" (“contest” or “agon”) with older and contemporary poets. His poetry implies a lector doctus, an erudite reader, equal to the learned poet, with whom the latter frequently engages in dialogue. Charalambides’ poetic career may be divided into two periods, early and late, each containing two chronological cycles. Myth is at the core of his poetry in all phases. The poet gradually perfects a unique method of handling mythical archetypes, paradigms, and narratives under an eclectic theoretical perspective. The thesis calls this method "metamythical" and its poetic product a "metamyth". Early poems display embryonic traces of metamythical treatment, but the method reaches its apogee in the poet’s late period. Charalambides’ metamyth is an original mythological construction, subverting existing narratives and creating fresh ones. The techniques Charalambides employs for constructing his metamyth are termed "metamythical schemata". Reflecting the method’s imaginative rehash of traditional myth, the semantic field of "meta-" extends from an obvious temporal meaning to more complex nuances, such as the reflective, the revisionist, the transcendental and the self-referential. The main characteristics of Charalambides’ metamyth are its expressive (meta)plasticity, theatricality, visuality, and musicality, along with its modernized outlook and syncretism. Charalambides’ metamythical process is analogous to the modernist "mythical" method used by Cavafy, Seferis, and Ritsos. It is also connected with Charalambides’ own "meta-historical" method, as developed early in his career. The metamythical method distinguishes itself from the mythical and the metahistorical, as it puts myth under intensive philosophical and metapoetic scrutiny, leading to the composition of innovative versions that challenge, transform, transcend, or negate its traditional content. Metamythical poems accrue over time around thematic clusters and central mythical figures such as Aphrodite, Helen, Alexander the Great, Odysseus, Penelope, Sappho, etc., forming "metamythical cycles" of poems that reflect the gradual maturation of the method. The thesis focuses on the metamythical cycles of Alexander, Odysseus-Penelope and Sappho, where Charalambides’ metamythical figures are vehicles for contemplating the historical vicissitudes of Hellenism, including, of course, the poet’s native Cyprus, and themes such as the demand for freedom, human foibles, gender, and the very nature and function of poetry as an art.

Η παρούσα διατριβή μελετά την πρόσληψη του αρχαιοελληνικού μύθου στην ποίηση του Ελληνοκύπριου ποιητή Κυριάκου Χαραλαμπίδη (1940–), ενός κατεξοχήν poeta doctus. Ο Χαραλαμπίδης αντιλαμβάνεται τη διακειμενικότητα, θεμελιώδες και σταθερό γνώρισμα της ποιητικής του δημιουργίας, ως ποιητική "συντυχία" ή "κοινωνία", συγκυριακή συνάντηση ή επικοινωνία, και ως ένα ποιητικό "δοκίμιν", ποιητικό αγώνα ή αναμέτρηση, με προγενέστερους και συγχρόνους του ποιητές. Το ποιητικό του έργο προϋποθέτει έναν lector doctus, έναν λόγιο αναγνώστη, ισότιμο του λόγιου ποιητή, με τον οποίο διαλέγεται συχνά στην ποίησή του. Η ποιητική πορεία του Χαραλαμπίδη μπορεί να χωριστεί σε δύο περιόδους, την πρώιμη και την όψιμη, η καθεμιά από τις οποίες περιλαμβάνει δύο χρονολογικούς κύκλους. Ο μύθος βρίσκεται στον πυρήνα της ποιητικής του δημιουργίας σε όλες τις φάσεις της. Ο Χαραλαμπίδης σταδιακά τελειοποιεί μια ιδιαίτερη μέθοδο χειρισμού των μυθικών αρχετύπων, μορφών και αφηγήσεων με μια εκλεκτικιστική θεωρητική προοπτική. Η διατριβή αποκαλεί τη μέθοδό του "μεταμυθική μέθοδο" και το ποιητικό της αποτέλεσμα "μεταμύθο". Σε ποιήματα της πρώιμης περιόδου ανιχνεύονται στοιχεία μεταμυθικής πραγμάτευσης, αλλά η μέθοδος φτάνει στο απόγειό της στην όψιμη περίοδο. Ο μεταμύθος του Χαραλαμπίδη είναι μια πρωτότυπη μυθολογική κατασκευή, που ανατρέπει τις υφιστάμενες αφηγήσεις και συνθέτει καινούριες μεταμυθικές εκδοχές και αφηγήματα. Οι τεχνικές που επιστρατεύει ο Χαραλαμπίδης για την κατασκευή του μεταμύθου του αποκαλούνται στη διατριβή "μεταμυθικά σχήματα". Αντανακλώντας τον ευφάνταστο τρόπο με τον οποίο η μέθοδος χρησιμοποιεί τον παραδοσιακό μύθο, το σημασιολογικό πεδίο του "μετά-" εκτείνεται από την οφθαλμοφανή χρονική χροιά σε περισσότερο σύνθετες εννοιολογικές αποχρώσεις, όπως την (ανα)στοχαστική, την αναθεωρητική, την υπερβατική και την αυτοαναφορική. Τα κύρια χαρακτηριστικά του μεταμύθου του Χαραλαμπίδη είναι η εκφραστική (μετα)πλαστικότητα, η θεατρικότητα, η εικαστικότητα, η μουσικότητα, η επικαιροποίηση του μύθου και ο συγκρητισμός. Η μεταμυθική μέθοδος παρουσιάζει αναλογίες με τη μοντερνιστική "μυθική" μέθοδο, την οποία χρησιμοποίησαν ο Καβάφης, ο Σεφέρης και ο Ρίτσος, και συνδέεται επίσης με την προγενέστερη "μεθιστορική" μέθοδο του ίδιου του Χαραλαμπίδη. Η μεταμυθική μέθοδος διαφέρει όμως τόσο από τη μυθική όσο και από τη μεθιστορική, εφόσον υποβάλλει τον μύθο σε φιλοσοφικό και μεταγνωστικό έλεγχο, που οδηγεί στη σύνθεση ανακαινιστικών εκδοχών, οι οποίες αμφισβητούν, μεταπλάθουν, υπερβαίνουν ή αναιρούν τις παραδοσιακές μυθικές εκδοχές. Τα μεταμυθικά ποιήματα συσπειρώνονται, προϊόντος του χρόνου, γύρω από συγκεκριμένα θέματα και μυθικές ή μυθοποιημένες μορφές, όπως η Αφροδίτη, η Ελένη, ο Μέγας Αλέξανδρος, ο Οδυσσέας, η Πηνελόπη, η Σαπφώ, κλπ., σχηματίζοντας "μεταμυθικούς κύκλους" ποιημάτων, που μαρτυρούν τη σταδιακή ωρίμανση της μεταμυθικής μεθόδου. Η διατριβή μελετά τους μεταμυθικούς κύκλους του Αλεξάνδρου, του ζεύγους Οδυσσέα-Πηνελόπης και της Σαπφώς, στους οποίους οι μεταμυθικές μορφές του Χαραλαμπίδη ανάγονται σε οχήματα στοχαστικού προβληματισμού για την ταραχώδη πορεία του ελληνισμού –της γενέτειρας Κύπρου, φυσικά, συμπεριλαμβανομένης–, αλλά και για τα ανθρώπινα πάθη, τις έμφυλες σχέσεις, το αίτημα για ελευθερία, την ίδια τη φύση και τη λειτουργία της ποιητικής τέχνης.