Συμβολή στη μελέτη της γεωγραφίας της Κύπρου τον 19ο αιώνα μέσα από την ανάλυση ιστορικών χαρτών και άλλων τεκμηρίων με σύγχρονα εργαλεία και μεθόδους γεωπληροφορικής

Abstract

Undoubtedly, society, modern culture and as a result, academia and every scientific field, are facing a major, and in many cases rapid transformation. Digital knowledge and digital processes used for analysis, presentation, teaching, methodology, etc., are increasingly being adopted sometimes uncritically and sometimes met with intense skepticism. Historical Geographic Information Systems (Historical GIS) as an emerging tool and research methodology of the last decades, has received relatively limited acceptance from the Humanities disciplines. This thesis, synthesizes diverse historical geographical information, aiming at studying the changing landscape of Cyprus using historical maps, travelers’ accounts, historical census data and other representations of space, from the beginning of the Ottoman period (1571) until the end of the first decade (1969), after the Declaration of Independence of the Republic of Cyprus. The study focuses in the 19th century and having as its main historical document of study, Horatio Herbert Kitchener’s map, published in 1885, searches for spatial patterns and changes using methods and techniques derived from Geographic Information Science. Furthermore, the contribution and the limitations of the Historical Geographic Information Systems, as a research tool in the Humanities and more specifically in historical research, are being discussed. The thesis contributes to the understanding of the Geography of Cyprus in the 19th century, focusing on population, settlements, land cover/use, basic agricultural activities as well as transportation and communication networks, evaluating at the same time the contents of the main subject of the empirical analysis, Kitchener’s map. It highlights the importance of the study of historical toponyms, which is the cornerstone for the utilization of any historical document. Modern geographic indexes (gazetteers), is the basis for the further development of Historical Geographical Information Systems and especially for Cyprus, the study of place names has very high cultural value.

Δίχως αμφιβολία, η κοινωνία, ο σύγχρονος πολιτισμός και κατ’ επέκταση και ο ακαδημαϊκός χώρος και τα επιστημονικά πεδία, αντιμετωπίζουν έναν μεγάλο και σε πολλές περιπτώσεις ραγδαίο μετασχηματισμό. Η ψηφιακή γνώση, οι ψηφιακές διαδικασίες ανάλυσης, παρουσίασης, διδασκαλίας, μεθοδολογίας κλπ., υιοθετούνται ολοένα και περισσότερο, άλλες φορές άκριτα και άλλες με έντονο σκεπτικισμό. Τα Συστήματα Ιστορικής Γεωγραφικής Πληροφορίας (Historical GIS) είναι ένα αναδυόμενο εργαλείο έρευνας των τελευταίων δεκαετιών, το οποίο τυγχάνει σχετικά περιορισμένης αποδοχής από τις Ανθρωπιστικές επιστήμες. Στην παρούσα διατριβή γίνεται σύνθεση ιστορικών γεωγραφικών πληροφοριών, διαφορετικής μορφής και από διαφορετικές πηγές, με σκοπό τη μελέτη της εξέλιξης στοιχείων του τοπίου της Κύπρου, αξιοποιώντας ιστορικούς χάρτες, περιγραφές περιηγητών, ιστορικά δεδομένα απογραφών και άλλες αναπαραστάσεις του χώρου, από τις αρχές της Οθωμανικής περιόδου (1571) μέχρι και πριν την Τουρκική εισβολή (1969). Επίκεντρο ενδιαφέροντος αποτελεί ο 19ος αιώνας και βασικό ιστορικό τεκμήριο μελέτης, ο εμβληματικός για τη χαρτογραφία του νησιού χάρτης του Horatio Herbert Kitchener, έκδοσης 1885. Χρησιμοποιώντας μεθόδους και τεχνικές της Επιστήμης Γεωγραφικής Πληροφορίας, αναζητούνται χωρικά πρότυπα και εξετάζεται η συμβολή αλλά και τα μειονεκτήματα των Συστημάτων Ιστορικής Γεωγραφικής Πληροφορίας, ως εργαλείου έρευνας στις επιστήμες του ανθρώπου και πιο συγκεκριμένα στην ιστορική έρευνα. Η διατριβή επιχειρεί να συμβάλλει στην κατανόηση της Γεωγραφίας της Κύπρου τον 19ο αιώνα, εστιάζοντας στον πληθυσμό, τους οικισμούς, στην κάλυψη γης, στις βασικές αγροτικές δραστηριότητες και στα δίκτυα μεταφοράς και επικοινωνίας. Παράλληλα, γίνεται κριτική αξιολόγηση των στοιχείων που αποτυπώνονται στο χάρτη του H.H. Kitchener και αποτέλεσαν αντικείμενο της εμπειρικής ανάλυσης. Από τη διερεύνηση, αναδεικνύεται η σπουδαιότητα της μελέτης των ιστορικών τοπωνυμίων, που αποτελεί το θεμέλιο λίθο για την αξιοποίηση οποιουδήποτε ιστορικού τεκμηρίου. Η οργάνωση σύγχρονων γεωγραφικών ευρετηρίων (gazetteers) αποτελεί τη βάση για την περαιτέρω ανάπτυξη των Συστημάτων Ιστορικών Γεωγραφικών Πληροφοριών. Ιδιαίτερα για την Κύπρο, η μελέτη των τοπωνυμίων είναι υψηλής πολιτισμικής αξίας.