Η υπαγωγή στο Κεφάλαιο του Marx: μορφές και ιστορικές προϋποθέσεις

Abstract

The present research focuses on the understanding of the basic elements of the Marxian theory of the modern social relationships, namely, of capital and the capitalist society. This theory is mainly developed in Marx’s magnum opus, in Capital, and in the manuscripts of this work. The present work considers the logic of subsumption to be the main systematic logic of capital. This logic refers to the way that capital, which appears as the “general” factor, subsumes, subordinates and embodies “specific” factors and elements of the social productive process. The main theoretical hypothesis is that the concept of subsumption appears as an analytical concept of key importance, as a basic “Formbestimmtheit” (form-determining) source and mechanism, that binds the whole architecture of Capital, despite the fact that the logic of capitalist subsumption appears to be clearly, analytically and systematically developed mainly in the manuscripts of this work during the 1860’s and, specifically, in those that are named The Results of the Immediate Production Process. In this case, this dissertation focuses on the analytical distinction between the “formal subsumption” (and its restriction) and the “real subsumption” (and its various specific forms) as well as on the dialogue between these two distinct forms and the historical preconditions of their dominance. The main purpose of the present work is to examine how this specific methodological selection of Marx contributes to the constitution of a conceptual and methodological equipment of an - historically and socially - enriched theoretical construction. This theoretical construction is mainly located in the first volume of Capital and, in particular, in the chapters that are concerned with the production of absolute and relative surplus-value and the process of capitalist accumulation. More specifically, the logic of formal subsumption, with the potential need of its restriction and reformulation and with its dialogue with the real/material dimensions of subsumption, appears to constitute the communication channel between the systematic logic of capital and its historicity: that is, the historical possibilities of its self-transformation and its historical preconditions. The main position that is defended is the following: such a theoretical construction, that permits a kind of dialectic between a dynamic system and history, contributes to a formal analysis (anatomy) and a critical social interpretative understanding of the modern object, of its various dimensions and levels of abstraction, and to an axiological critique of the historical possibilities of its dominance. Thus, the analytical frame of a theory of society is determined, upon which the problems of the capitalist form (which are basic problems of the Marxian theory), are identified in such a way, that makes them possible to be answered not in a dogmatic way but in a way which is analogous to their complicated and contradictory character.

Η παρούσα έρευνα επικεντρώνεται στην κατανόηση θεμελιωδών στοιχείων της μαρξικής θεωρίας των νεωτερικών κοινωνικών σχέσεων: του κεφαλαίου και της κεφαλαιοκρατικά οργανωμένης κοινωνίας. Η θεωρία αυτή αναπτύσσεται κατά κύριο λόγο στο magnum opus του Μαρξ, στο Κεφάλαιο, και στα χειρόγραφα προεργασίας του. Η λογική της υπαγωγής τίθεται, στην παρούσα εργασία, ως η κυρίαρχη συστηματική λογική του κεφαλαίου. Τούτη η λογική αφορά τον τρόπο με τον οποίο το κεφάλαιο, εμφανιζόμενο ως ο «γενικός» παράγοντας, υπάγει, υποτάσσει και ενσωματώνει στον εαυτό του «επιμέρους» παράγοντες και στοιχεία της κοινωνικής παραγωγικής διαδικασίας. Η βασική θεωρητική υπόθεση είναι πως η έννοια της υπαγωγής εμφανίζεται ως αναλυτική έννοια-κλειδί, ως βασική πηγή και μηχανισμός «μορφικής προσδιοριστικότητας», που διατρέχει ολόκληρη την αρχιτεκτονική του έργου του Κεφαλαίου, παρότι η λογική της κεφαλαιοκρατικής υπαγωγής φαίνεται να αναπτύσσεται σαφώς, αναλυτικά και συστηματικά κυρίως στα χειρόγραφα προεργασίας του εν λόγω έργου κατά τη δεκαετία του 1860 και, ιδίως, σε αυτά με τον τίτλο Αποτελέσματα της άμεσης διαδικασίας παραγωγής. Εν προκειμένω, τίθεται στο επίκεντρο η αναλυτική διάκριση ανάμεσα στην «τυπική υπαγωγή» (και στην οριοθέτησή της) και στην «πραγματική υπαγωγή» (με τις διάφορες επιμέρους μορφές της), όπως και ο διάλογος ανάμεσα στις δύο μορφές και στις ιστορικές προϋποθέσεις της επικράτησής τους. Ο κεντρικός στόχος που τέθηκε στην παρούσα εργασία είναι να διερευνηθεί ο τρόπος με τον οποίο η συγκεκριμένη μεθοδολογική επιλογή του Μαρξ συντελεί στη συγκρότηση ενός εννοιολογικού και μεθοδολογικού εξοπλισμού μιας εμπλουτισμένης, κοινωνικά και ιστορικά, θεωρητικής κατασκευής, η οποία εντοπίζεται κυρίως στον πρώτο τόμο του Κεφαλαίου και, συγκεκριμένα, στα κεφάλαια που αφορούν την παραγωγή της απόλυτης και σχετικής υπεραξίας και τη διαδικασία της κεφαλαιοκρατικής συσσώρευσης. Ιδιαίτερα, η λογική της τυπικής υπαγωγής, με την ενδεχόμενη ανάγκη οριοθέτησης και επαναδιαμόρφωσής της, όπως και με τον διάλογό της με τις πραγματικές/υλικές διαστάσεις της υπαγωγής, φαίνεται να συνιστά τον δίαυλο επικοινωνίας μεταξύ της συστηματικής λογικής του κεφαλαίου και της ιστορικότητας του: των ιστορικών δυνατοτήτων αυτομετασχηματισμού του και των ιστορικών προϋποθέσεών του. Η βασική θέση που υποστηρίζεται είναι η εξής: μια τέτοια θεωρητική κατασκευή, που επιτρέπει μια διαλεκτική μεταξύ ενός, δυναμικού πλέον, συστήματος και της ιστορίας, συμβάλλει σε μια μορφική ανάλυση (ανατομία) και κριτική κοινωνική ερμηνευτική κατανόηση του σύγχρονου αντικειμένου, των διάφορων διαστάσεων και επιπέδων αφαίρεσής του, και σε μια αξιολογική κριτική των ιστορικών δυνατοτήτων της επικράτησής του. Καθορίζεται, έτσι, το αναλυτικό πλαίσιο μιας θεωρίας περί κοινωνίας, στη βάση του οποίου τα προβλήματα της κεφαλαιοκρατικής μορφής (που είναι θεμελιώδη προβλήματα της μαρξικής θεωρίας), θεματοποιούνται με τέτοιο τρόπο, ώστε είναι δυνατόν να απαντηθούν με μη δογματική υφή και με τρόπο ανάλογο του πολύπλοκου και αντιφατικού χαρακτήρα τους.