Δίκαιο και τέχνη: η ελευθερία (ως όριο) στην τέχνη

Abstract

Α research regarding the relationship between the concepts of ‘art’ and ‘law’ presupposes an attempt to define these terms at an early stage. This attempt is made in the context of the present research initially with recourse to the modern doctrinal science of law. However, according to the modern science of law, the definition of the term ‘law’ is formal and abstract. In this sense, law is considered to be a set of rules established or recognized by public authority alongside with subsequent sanctions, which aim to regulate human behavior as well as human relations. Following this definition, it is easily concluded that the substantive content of the rules of law has been excluded. Therefore, the values, which are inherent in law, are not the object of legal scientific knowledge. In other words, concepts such as ‘art’ are considered to be non-legal; the research regarding the definition of the term ‘art’ requires the use of the findings of relevant philosophical, historical and sociological studies. From this point of view, it is reasonably suggested that the definition of art becomes legally critical only in those exceptional cases in which the freedom of art meets and eventually conflicts with other individual or common goods that are protected into the modern legal framework. It is subsequently necessary the main aspects of the current legal theory be cited alongside with related case-law examples and the applicable legal provisions (of Greek and EU law), namely article 16 par. 1 of the Greek Constitution on freedom of art, the provisions on the right to personality, the current provisions of the intellectual property law, etc. The ultimate objective of this research is the critical analysis-evaluation of the findings that arise following the above, and the submission of proposals regarding the methodological approach, from a legal point of view, of the main issues raised at the points of contact between law and art.

Η διερεύνηση της σχέσης η οποία συνδέει τις έννοιες «τέχνη» και «δίκαιο» προϋποθέτει ήδη σε ένα πρώιμο στάδιο μια απόπειρα εννοιολογικού προσδιορισμού τους. Η τοποθέτηση αυτή, η οποία θέτει τις βάσεις προκειμένου να ακολουθήσει η αναζήτηση σημείων επαφής των δύο εννοιών, επιχειρείται στο πλαίσιο της παρούσας έρευνας αρχικά με κριτήρια επιστημολογικά (με προσφυγή στη σύγχρονη δογματική επιστήμη του δικαίου). Κατά τη σύγχρονη, ωστόσο, νομική επιστήμη, ο ορισμός του δικαίου είναι τυπικός και αφηρημένος. Υπό την έννοια αυτή, δίκαιο είναι: σύνολο κανόνων που θέτει ή αναγνωρίζει η δημόσια εξουσία και εφοδιάζει με κυρώσεις και οι οποίοι αποσκοπούν στην άμεση ρύθμιση της ανθρώπινης συμπεριφοράς και την έμμεση ρύθμιση των ανθρώπινων σχέσεων. Από τον ορισμό αυτό ευχερώς προκύπτει ότι έχει αφαιρεθεί το ουσιαστικό περιεχόμενο των κανόνων δικαίου. Συνεπώς, οι αξίες, οι οποίες ενυπάρχουν στο δίκαιο, δεν είναι αντικείμενο της νομικής επιστημονικής γνώσης. Κατ’ άλλη διατύπωση, έννοιες, όπως η τέχνη, ως προς το περιεχόμενό τους κρίνονται ως εξωνομικές· η διερεύνηση του ουσιαστικού περιεχομένου της τέχνης αναγκαίως οδηγεί σε χρήση των πορισμάτων συναφών φιλοσοφικών, ιστορικών και κοινωνιολογικών μελετών. Από τα ανωτέρω λογικώς έπεται ότι ο ορισμός της τέχνης καθίσταται νομικά κρίσιμος και δυσχερής μόνο στις οριακές εκείνες περιπτώσεις όπου η ελευθερία της τέχνης συναντά και ενδεχόμενα συγκρούεται με άλλα, ομοίως προστατευόμενα στο πλαίσιο της σύγχρονης έννομης τάξης, αγαθά του ατόμου ή του κοινωνικού συνόλου. Κατά τούτο, αναγκαία καθίσταται η προσφυγή στη νομική θεωρία και σε συναφή νομολογιακά παραδείγματα με ταυτόχρονη καταγραφή των ισχυουσών νομικών διατάξεων (του ελληνικού και ενωσιακού δικαίου), μεταξύ των οποίων κεντρική θέση λαμβάνει το άρθρο 16 παρ. 1 εδ. α’ του ισχύοντος ελληνικού Συντάγματος περί ελευθερίας της τέχνης, οι ισχύουσες διατάξεις περί του δικαιώματος προσωπικότητας, του δικαιώματος πνευματικής ιδιοκτησίας κ.λπ. Απώτερος σκοπός της παρούσας έρευνας καθίσταται η κριτική ανάλυση-αποτίμηση των πορισμάτων τα οποία προκύπτουν κατά τα ανωτέρω, και η υποβολή προτάσεων σχετικά με τη μεθοδολογική, από πλευράς δικαίου, προσέγγιση των κύριων ζητημάτων που εγείρονται στα σημεία επαφής δικαίου και τέχνης.