Constructions of sexual and gender identities in institutional and everyday discourse: political dimensions, institutional claims and rights

Abstract

This PhD thesis explores the argumentative resources, the dilemmas and the identity constructs that emerge in rhetoric about LGBTQI+ community’s claims and rights in political, activist and lay discursive contexts in Greece, as well as the rhetorical and ideological consequences of these constructions. Literature review underscores the diverse claim frames and argumentative resources that have been historically elaborated in the study of LGBTQI+ issues and indicates the multifaceted dilemmas that they stimulate. These include essentialist discourses that favour rigid, continuous and well-defined categories, human rights approaches, usually followed by the assumption of universality, and sexual citizenship perspectives, which politicized LGBTQI+ identities. It is maintained that none of these constructs has escaped tensions and dilemmas, which revolved around their possible embedment in homonormative norms, their unwanted ideological implications (e.g. homonationalism) and the negligence of complexity and power imbalances within the LGBTQI+ community. The research objectives of the present project have been articulated in the light of the aforementioned social scientific and political tensions, taking into account the particularities of the socio-historical context of Greece. Three empirical studies which focused on different discursive contexts were conducted. Each data set was analyzed via the constructs and analytic tools provided by Critical Discursive Social Psychology, which enables the eclectic analysis of both micro- and macro-social components. The first study analyzed a plenary session of the Greek Parliament regarding a bill on gender identity. It showcased the flexible mobilization of the human rights construct and its varied content, boundaries and agency in different argumentative lines oriented to different rhetorical goals. The second study analyzed nine individual interviews with LGBTQI+ activists, indicating varied constructions of “difference” between activists. A positive evaluation of ingroup diversity was grounded on resources drawn from the liberal argumentative “reservoir”. Even when subgroups’ fragmentation was questioned, essentialist accounts constituted divisions as inevitable. However, arguments attentive to power asymmetries pointed to intersectional and collaborative activist objectives. The third study analyzed lay discourse produced in the context of seven focus group discussions on LGBTQI+ issues. This study highlighted lay dilemmas around equality-diversity-difference. Arguments grounded on liberal equality and diversity often aligned with homonormative and homonationalist hierarchies of exclusion between sexual, gender and ethnic categories and even prioritized “unanimous” and “non-provocative” claims and practices. Arguments that stressed the de-radicalizing implications of homonationalism, however, pointed to the need for intersectional claims. Overall, appeals to a reservoir of liberal constructs and principles seem to have (historically contingent) empowering implications. They also entail, however, depoliticizing and normalizing effects. Seeds of social change, on the other hand, necessitate disengagement from (liberal) single identity politics and the simultaneous development of a broader frame attentive to intersecting categories, actively oriented to manage power imbalances and informed by its immediate and distal contexts.

Η παρούσα διδακτορική διατριβή διερευνά τα επιχειρηματολογικά αποθέματα, τα διλήμματα και τις ταυτοτικές κατασκευές στην επιχειρηματολογία αναφορικά με διεκδικήσεις και δικαιώματα της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας σε θεσμικά, ακτιβιστικά και καθημερινά πλαίσια λόγου στην Ελλάδα, καθώς και τις ρητορικές και ιδεολογικές συνέπειες αυτών των κατασκευών. Η βιβλιογραφική επισκόπηση υπογραμμίζει τα ποικίλα πλαίσια διεκδίκησης και τα επιχειρηματολογικά αποθέματα που έχουν ιστορικά αναλυθεί στη μελέτη ΛΟΑΤΚΙ+ ζητημάτων και υποδεικνύει τα πολύπλευρα διλήμματα που εγείρουν. Αυτά περιλαμβάνουν ουσιοποιητικούς λόγους που τροφοδοτούν την κατασκευή κοινωνικών ταυτοτήτων ως συμπαγών, οριοθετημένων και αναλλοίωτων, προσεγγίσεις των ανθρωπίνων δικαιωμάτων που συχνά ενέχουν οικουμενικές συνδηλώσεις και την οπτική της σεξουαλικής πολιτειότητας που εστιάζει στην πολιτικοποίηση των ΛΟΑΤΚΙ+ ταυτοτήτων. Υποστηρίζεται ότι τα προαναφερθέντα πλαίσια δεν έχουν κατορθώσει να αποφύγουν εντάσεις και διλήμματα γύρω από το ενδεχόμενο ενσωμάτωσης σε ομο-κανονικές νόρμες, γεγονός που συνεπάγεται ανεπιθύμητες ιδεολογικές συνέπειες (π.χ., ομο-εθνικισμός), αλλά και την παραμέληση της περιπλοκότητας και των υπαρχουσών ανισορροπιών ισχύος εντός της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας. Οι στόχοι και τα ερωτήματα της διατριβής διαμορφώθηκαν υπό το πρίσμα των παραπάνω κοινωνικών επιστημονικών και πολιτικών εντάσεων, λαμβάνοντας υπόψη τις ιδιαιτερότητες του ελληνικού κοινωνικο-ιστορικού πλαισίου. Ειδικότερα, διεξήχθησαν τρεις εμπειρικές μελέτες που εστίασαν σε διαφορετικά ρητορικά/επιχειρηματολογικά πλαίσια. Τα δεδομένα που συλλέχθηκαν αναλύθηκαν αξιοποιώντας τις κατασκευές και τα αναλυτικά εργαλεία της Κριτικής Κοινωνικής Λογοψυχολογίας, επιτρέποντας την σύνθετη ανάλυση μικρο- και μακρο-κοινωνικών συνιστωσών. Η πρώτη μελέτη ανέλυσε μία ολομέλεια της ελληνικής βουλής αναφορικά με ένα νομοσχέδιο για την ταυτότητα φύλου και ανέδειξε την ευέλικτη κινητοποίηση κατασκευών των ανθρωπίνων δικαιωμάτων καθώς και το διάφορο περιεχόμενο, όρια και αποδόσεις υπευθυνότητας αυτών σε διαφορετικές γραμμές επιχειρηματολογίας προσανατολισμένες στην επίτευξη ξεχωριστών ρητορικών στόχων. Η δεύτερη μελέτη ανέλυσε εννέα ατομικές συνεντεύξεις με ακτιβίστριες/στές της ΛΟΑΤΚΙ+ κοινότητας, υποδεικνύοντας ποικίλες κατασκευές της «διαφοράς» μεταξύ ακτιβιστών. Η θετική αξιολόγηση της ενδοομαδικής διαφορετικότητας βασίστηκε σε πόρους αντλούμενους από τη φιλελεύθερη επιχειρηματολογική «δεξαμενή». Ακόμη και όταν η διάσπαση των ΛΟΑΤΚΙ+ υπο-ομάδων κατασκευάστηκε ως δυνητικά προβληματική, ουσιοποιητικά επιχειρήματα την κατέστησαν ως αναπόφευκτη. Ωστόσο, επιχειρήματα που επισήμαναν την ύπαρξη ενδοομαδικών ανισορροπιών δύναμης, προέκριναν ταυτόχρονα διαθεματικούς και συνεργατικούς ακτιβιστικούς στόχους. Η τρίτη μελέτη ανέλυσε καθημερινό λόγο που παράχθηκε στο πλαίσιο επτά ομάδων εστίασης στις οποίες συζητήθηκαν ΛΟΑΤΚΙ+ ζητήματα και επισήμανε διλήμματα γύρω από την ισότητα, δικαιοσύνη, διαφορά. Επιχειρήματα που αντλούσαν από την φιλελεύθερη ισότητα και διαφορετικότητα συχνά εμπλέκονταν με ομο-κανονικές και ομο-εθνικιστικές κοινωνικο-αποκλειστικές ιεραρχήσεις μεταξύ σεξουαλικών, έμφυλων και εθνικών κατηγοριών, συχνά κατασκευάζοντας «ομόφωνες» και «μη-προκλητικές» διεκδικήσεις και δράσεις ως καταλληλότερες. Ωστόσο, επιχειρήματα που αμφισβήτησαν τον ομο-εθνικισμό, τονίζοντας αποδυναμωτικές συνέπειες και το ενδεχόμενο να απομακρύνει από ριζοσπαστικούς στόχους και δράσεις, υπέδειξαν την ανάγκη για διαθεματικές διεκδικήσεις. Συνολικά, η άντληση από μία δεξαμενή φιλελεύθερων κατασκευών και αξιών φαίνεται να ενέχει (ιστορικά προσδιορισμένες, ενδεχόμενες) ενδυναμωτικές συνέπειες. Παράλληλα, ωστόσο, οι εν λόγω κατασκευές μπορούν δυνητικά να συμβάλουν στην αποπολιτικοποιήση και κανονικοποίηση των ΛΟΑΤΚΙ+ ζητημάτων. Οι «σπόροι» της κοινωνικής αλλαγής, από την άλλη πλευρά, κατευθύνονται προς την απαγκίστρωση από τη (φιλελεύθερη) πολιτική των ταυτοτήτων και την ταυτόχρονη ανάπτυξη ενός διευρυμένου πλαισίου που λαμβάνει υπόψη πιθανές διαθεματικές ταυτότητες και διεκδικήσεις, προσανατολίζεται ενεργά στη διαχείριση ανισορροπιών δύναμης και ενημερώνεται από τα άμεσα και τα ευρύτερα πλαίσια εντός των οποίων κινητοποιείται.