Social and spatial mobility of immigrants in Greece

Abstract

Social mobility lies at the epicentre of social research and especially in migration studies, social position and social mobility are inextricably linked to population movements. While traditionally the labour market has been the primary field in the empirical examination of migrants' social mobility, recent theorisations have moved beyond a labour market perspective, also bringing to the fore other factors of social division – such as race, ethnicity, gender and civic status – which often play a decisive role in determining migrants' labour market opportunities and trajectories. This strand in the literature has shifted the focus away from 'objective' interpretations of social mobility operationalised within the realm of the labour market to include subjective assessments of experiences of social mobility. These approaches to the study of migrant social mobility have added new perspectives to the existing debates and challenged traditional nation-state-bound definitions of social mobility. Although, since the 1990s, a growing body of studies have focused on migrants' labour market incorporation and employment characteristics and livelihoods in both urban and rural areas, the social and spatial mobility of migrants remains under-researched in Greek migration studies in general. This thesis contributes to the debate on migrants' social and spatial mobility in Greece and aims to analyse the ways in which migrants evaluate and attach meaning to their socio-spatial mobility and social positioning. Focusing on three migrant groups – Albanians, Romanians and Bangladeshis – in urban (Athens) and rural areas and towns in the Region of Western Greece, the research first traced then compared participants’ socio-spatial trajectories across borders and within the country, along with the strategies and practises migrants adopt to improve their social position in their country of origin and/or destination, both in relation to their place of departure, and the social group they feel they belong to, and over the course of their journey. Methodologically, a mixed-methods approach was adopted in which qualitative and quantitative methods were combined with a focus on the qualitative design and data collection approach. The analysis drew on multiple data sources to ensure the validity and reliability of the analysis; these were biographical and life history interviews, ethnographic observations, key informant interviews, statistical data, and reports. A total of 68 people (23 Albanians, 24 Romanians and 21 Bangladeshis) and three key informants were interviewed between 2017 and 2021, most of them twice, in Athens (urban area) and in villages and small towns in the Region of Western Greece. The research shows that migrants' spatial movements are dynamic and interrelated processes, underlining how important it is to consider mobility and fixity as dynamic processes. The study sheds light both on the migrants’ movements and anchorages in urban and rural areas and across borders, and on the relationship between these and the (im)mobility trajectories of household members. Social position is a multidimensional concept, and both material and non-material dimensions are brought to the fore in the subjective interpretation of participants’ social trajectories. The migrants’ accounts reveal several types of comparison which they make across spatial and temporal scales, between their social position in their country of origin and in Greece and in relation to other social groups, illustrating the relational dimension of their subjective assessments of their life trajectories.

Η μελέτη της κοινωνικής κινητικότητας βρίσκεται στο επίκεντρο της κοινωνικής έρευνας και ιδιαίτερα στις μεταναστευτικές σπουδές η κοινωνική θέση και η κοινωνική κινητικότητα συνδέονται άρρηκτα με τις πληθυσμιακές μετακινήσεις. Παρότι παραδοσιακά η αγορά εργασίας ήταν το βασικό πεδίο εμπειρικής διερεύνησης της κοινωνικής κινητικότητας των μεταναστών, οι πρόσφατες θεωρητικές προσεγγίσεις φέρνουν στο προσκήνιο και άλλους παράγοντες κοινωνικού διαχωρισμού - όπως η φυλή, η εθνικότητα, το φύλο και το νομικό καθεστώς - που συχνά διαδραματίζουν αποφασιστικό ρόλο στον καθορισμό των ευκαιριών και των διαδρομών των μεταναστών στην αγορά εργασίας. Αυτό το σκέλος της βιβλιογραφίας έχει μετατοπίσει την εστίαση της συζήτησης πέρα από τις «αντικειμενικές» ερμηνείες της κοινωνικής κινητικότητας που σχετίζονται με την αγορά εργασίας, για να συμπεριλάβει υποκειμενικές αξιολογήσεις της κοινωνικής κινητικότητας. Αυτές οι προσεγγίσεις στη μελέτη της κοινωνικής κινητικότητας των μεταναστών έχουν προσθέσει νέα οπτική στις υπάρχουσες συζητήσεις και θέτουν υπό αμφισβήτηση τους ορισμούς της κοινωνικής κινητικότητας που ορίζονται μονοσήμαντα εντός των ορίων του έθνους-κράτους. Παρά το γεγονός ότι από τη δεκαετία του 1990 ένας αυξανόμενος όγκος μελετών έχει επικεντρωθεί στην ενσωμάτωση των μεταναστών στην αγορά εργασίας, στα χαρακτηριστικά απασχόλησης και στις συνθήκες διαβίωσης τόσο στις αστικές όσο και στις αγροτικές περιοχές, η κοινωνική και γεωγραφική κινητικότητα των μεταναστών δεν αποτέλεσε αντικείμενο συστηματικής μελέτης. Η παρούσα διατριβή συμβάλλει στη συζήτηση για την κοινωνική και γεωγραφική κινητικότητα των μεταναστών στην Ελλάδα και στοχεύει στην ανάλυση των τρόπων με τους οποίους οι μετανάστες αξιολογούν και αποδίδουν νόημα στην κοινωνική και γεωγραφική κινητικότητα τους και την κοινωνική τους θέση. Εστιάζοντας σε τρεις ομάδες μεταναστών - Αλβανούς, Ρουμάνους και Μπαγκλαντεσιανούς μετανάστες- που ζουν σε αστικές (Αθήνα) και αγροτικές περιοχές και μικρότερες πόλεις (Περιφέρεια Δυτικής Ελλάδας), η διατριβή αρχικά διερεύνησε και στη συνέχεια συνέκρινε τις κοινωνικο-γεωγραφικές διαδρομές των μεταναστών καθώς διαπερνούν τα σύνορα έως την άφιξή τους στην Ελλάδα και τις μετέπειτα διαδρομές εντός της χώρας, μαζί με τις στρατηγικές και τις πρακτικές τις οποίες υιοθετούν για να βελτιώσουν την κοινωνική τους θέση στη χώρα προέλευσης ή/και προορισμού τους, τόσο σε σχέση με τον τόπο εκκίνησης και την κοινωνική ομάδα στην οποία αισθάνονται ότι ανήκουν, όσο και κατά τη διάρκεια του ταξιδιού τους. Μεθοδολογικά, υιοθετήθηκε η προσέγγιση των μεικτών μεθόδων, που συνδυάζει ποιοτικές και ποσοτικές μεθόδους, με έμφαση στον ποιοτικό σχεδιασμό και την ποιοτική συλλογή δεδομένων. Η ανάλυση βασίστηκε σε πολλαπλές πηγές δεδομένων για να διασφαλίσει την εγκυρότητα και την αξιοπιστία της ανάλυσης: βιογραφικές συνεντεύξεις, εθνογραφικές παρατηρήσεις, συνεντεύξεις με προνομιακούς πληροφορητές, στατιστικά δεδομένα και εκθέσεις. Συνολικά έγιναν πολλαπλές συνεντεύξεις με 68 μετανάστες (23 Αλβανοί, 24 Ρουμάνοι και 21 Μπαγκλαντεσιανοί) και με τρεις προνομιακούς πληροφορητές μεταξύ 2017 και 2021, στην Αθήνα (αστική περιοχή) και σε χωριά και μικρές πόλεις της Περιφέρειας Δυτικής Ελλάδας. Η έρευνα δείχνει ότι οι γεωγραφικές μετακινήσεις των μεταναστών είναι μεταβαλλόμενες και αλληλένδετες, γεγονός που υπογραμμίζει τη σημασία της μελέτης της κινητικότητας και ακινησίας ως πολύπλοκες διαδικασίες. Ρίχνει φως τόσο στις μετακινήσεις και στα αγκυροβόλια των μεταναστών στις αστικές και αγροτικές περιοχές σε μία διαεθνική προσέγγιση, καθώς και στη σχέση μεταξύ των διαδρομών των υποκειμένων και των διαδρομών των μελών του νοικοκυριού. Η κοινωνική θέση είναι μια πολυδιάστατη έννοια, καθώς για την υποκειμενική ερμηνεία των διαδρομών στο χώρο χρειάζεται να ληφθούν υπόψη οι υλικές αλλά και οι μη υλικές διαστάσεις της. Οι αφηγήσεις των μεταναστών αποκαλύπτουν και τους διάφορους τύπους σύγκρισης που οι ίδιοι κάνουν σε διαφορετικές χωρικές και χρονικές κλίμακες, μεταξύ της κοινωνικής τους θέσης στη χώρα καταγωγής τους και στην Ελλάδα και σε σχέση με άλλες κοινωνικές ομάδες, καταδεικνύοντας με τον τρόπο αυτό τη σχεσιακή διάσταση των υποκειμενικών ερμηνειών των κοινωνικών και γεωγραφικών διαδρομών τους κατά τη διάρκεια του κύκλου ζωής.