Το γλωσσικό ζήτημα στον ελληνικό τύπο της Κωνσταντινούπολης: ιδεολογικές τάσεις και κοινωνικές διαστάσεις (μέσα 19ου - αρχές 20ου αιώνα)

Abstract

The decision to investigate aspects of the language question in Constantinople is associated with the ascertainment that the local Greek Orthodox community has played an important part in the overall evolution of educational demoticism. The aforementioned community’s attitude towards Greek language seems to have been decisively affected by the social and political demands of the time, resulting in the formulation of two diametrically different stances: some opted in favor of purist Greek (katharevousa) while others endorsed educational demoticism.This thesis investigates the developments of the language question in Constantinople through the discourse of the local Greek-speaking press. It focuses on the educational demoticism movement aiming at determining how it emerged there, what role the various social groups and religious leadership played, as well as its relation with its counterpart in Greece, while at the same time it explores its social dimensions in Constantinople. The working hypothesis was that the press would provide useful information for a fuller understanding and a more comprehensive interpretation of the demoticism movement in general and educational demoticism in particular. This is an interesting aspect of the major issue of educational demoticism which cannot be considered as sufficiently studied by scientific research to date.The period from the middle of the 19th to the beginning of the 20th century was defined as the time horizon within which the investigation of the subject is attempted and therefore as the framework of the study. It is a time during which the Greek-speaking press of Constantinople developed and spread significantly. It is also the time during which the language question growed out of proportion, turning from a theoretical – scientific discussion between scholars into a field of ideological, social and political reflection. At this point we must emphasize that the period 1835 – 1922 was considered decisive for the history of press in Constantinople and at the same time determined the course of Hellenism in the City: in essence, we are referring to the period starting with the circulation of the first Greek-speaking newspaper and ending with the shut down of the vast majority of Greek-speaking newspapers and magazines.

Η απόφαση να διερευνηθούν όψεις του γλωσσικού ζητήματος στην Πόλη έχει να κάνει με τη διαπίστωση ότι η εκεί ελληνορθόδοξη κοινότητα έχει παίξει σημαντικό ρόλο στη συνολική εξέλιξη της πορείας του φαινομένου του εκπαιδευτικού δημοτικισμού. Φαίνεται πως τα κοινωνικά και πολιτικά αιτήματα της περιόδου επηρέασαν καθοριστικά τη στάση των Ελλήνων της Πόλης απέναντι στη γλώσσα με αποτέλεσμα αυτοί να εκφραστούν μέσα από δύο διαμετρικά αντίθετους δρόμους: ορισμένοι επέλεξαν την κατεύθυνση της διατήρησης της καθαρεύουσας, ενώ άλλοι στήριξαν την προώθηση του εκπαιδευτικού δημοτικισμού.Η εργασία διερευνά τις εξελίξεις του γλωσσικού ζητήματος στην Κωνσταντινούπολη μέσα από τον λόγο του τοπικού ελληνόφωνου Τύπου. Εστιάζει στο κίνημα του εκπαιδευτικού δημοτικισμού με στόχο να διαπιστωθεί πώς αναδύθηκε αυτό στην Πόλη, τι ρόλο έπαιξαν οι διάφορες κοινωνικές συσσωματώσεις κι η θρησκευτική ηγεσία, καθώς και τις σχέσεις του με το αντίστοιχο κίνημα στο ελληνικό κράτος, ενώ παράλληλα διερευνά και τις κοινωνικές διαστάσεις του στην Κωνσταντινούπολη. Βασική υπόθεση είναι πως τα δημοσιεύματα του Τύπου θα προσφέρουν χρήσιμα στοιχεία για την πληρέστερη κατανόηση και την πιο ολοκληρωμένη ερμηνεία του κινήματος του δημοτικισμού γενικότερα και του εκπαιδευτικού δημοτικισμού ειδικότερα. Πρόκειται για μια ενδιαφέρουσα πτυχή του μείζονος ζητήματος του εκπαιδευτικού δημοτικισμού η οποία δεν μπορεί να θεωρηθεί ως επαρκώς μελετημένη από την επιστημονική έρευνα μέχρι σήμερα.Ως χρονικός ορίζοντας εντός του οποίου επιχειρείται η διερεύνηση του θέματος και επομένως ως πλαίσιο της μελέτης ορίστηκε το διάστημα από τα μέσα του 19ου ως τις αρχές του 20ου αιώνα, μια εποχή στη διάρκεια της οποίας ο ελληνόφωνος τύπος της Κωνσταντινούπολης αναπτύχθηκε και διαδόθηκε σημαντικά. Πρόκειται για την εποχή κατά την οποία το γλωσσικό ζήτημα προσέλαβε διαστάσεις κι από θεωρητική – επιστημονική συζήτηση μεταξύ λογίων μετατράπηκε σε πεδίο ιδεολογικού, κοινωνικού και πολιτικού προβληματισμού. Στο σημείο αυτό πρέπει να τονίσουμε ότι η περίοδος 1835 – 1922 θεωρήθηκε καθοριστική για την ιστορία του τύπου στην Κωνσταντινούπολη και ταυτόχρονα καθόρισε την πορεία του ελληνισμού της Πόλης: στην ουσία αναφερόμαστε στο διάστημα ανάμεσα στην κυκλοφορία του παλαιότερου ελληνόφωνου εντύπου και στο κλείσιμο της συντριπτικής πλειοψηφίας των ελληνόφωνων εφημερίδων και περιοδικών.