Phantasma-agoria of/in crisis: lens-based media and collective experience of the political in performing ‘image’ and agora

Abstract

In this practice-based research, I am investigating ways in which an art event can transform the public space from a consumerist topos into a place that enacts the political, disturbing the order of the ‘seeable’ and ‘sayable’, and opening new perspectives in the relationship between the artist and the audience. I particularly focus on the case of the art scene of Athens, Greece, where I live and produce my artwork, and the specific politics of aesthetics that it has promoted during the period of the socio-economic crisis. Specifically, during this period, documentary aesthetics and participatory practices that lacked visual experimentations and outcomes were promoted as more capable of addressing the political than other forms of creative practices that are presumed to support the culture of consumption. To explore the above tensions between visuality and participatory practices, I critically employed the concept of phantasmagoria, which has been traditionally regarded as the symbol of the consumerist culture. In particular, I concentrated on phantasmagoria as a complex synthesis of the concepts ‘image’/phantasma and agora to re-examine the practice of participation in relation to politics and visuality. Combining lens-based media and digital technologies with participation and performance, the four creative projects of this research allow associations between ‘image’ and agora that enable political thinking and praxis. Taking into consideration that the Greek word crisis means, among others, critical thinking, I intended for these projects together to constitute the Phantasma-agoria in crisis, i.e. a critical approach of phantasmagoria. At the same time, they also constitute a Phantasma-agoria of crisis, as they refer to the economic crisis in Greece and the ways that it framed new in/visibilities in the agora. In fact, each one of the projects explores visually different aspects of the agora: the articulation of the agora through speech and language, the articulation of the agora through collective action, the spatial politics of the agora in relation to the dichotomy between private (or domestic) and public space.By conceptualizing the practice of participation through the idea of agora, artist and participants are engaged in a dialogue of political awareness. Depending on the case, the artist should be willing to take the risk and pass some of her authority to the participants and vice versa. Taking the risk builds trust and enables resistance against the normalizing practices of the commodification of culture, setting in motion the political agora.

Στην διδακτορική μου διατριβή, που εντάσσεται στο πλαίσιο της καλλιτεχνικής έρευνας, διερευνώ τρόπους με τους οποίους ένα καλλιτεχνικό γεγονός μπορεί να μετασχηματίσει το δημόσιο χώρο, την αγορά, από έναν τόπο εμπορευματοποίησης και κατανάλωσης σε ένα χώρο που ενεργοποιεί το πολιτικό, διαταράσσοντας την τάξη αυτού που κάθε φορά επιτρέπεται να είναι ορατό και μπορεί να ειπωθεί. Η έρευνα πραγματοποιήθηκε κατά την περίοδο 2012-2016 και πληροφορήθηκε άμεσα από το ιστορικό-κοινωνικό πλαίσιο αυτής της περιόδου. Ειδικότερα, θέτει ως πεδίο προβληματισμού τις πολιτικές της αισθητικής που κυριάρχησαν την περίοδο της οικονομικής και ανθρωπιστικής κρίσης στην Αθήνα και τις καλλιτεχνικές πρακτικές που βρίσκονταν στο προσκήνιο ως πιο ‘αντιπροσωπευτικές’ για την απόδοση του πολιτικού. Τα καλλιτεχνικά γεγονότα τις περισσότερες φορές βασίζονταν σε συμμετοχικά δρώμενα, χωρίς ιδιαίτερους οπτικούς πειραματισμούς, ενώ τα οπτικά μέσα περιορίζονταν στην τεκμηριωτική καταγραφή των συνεπειών της κρίσης.Για να διερευνήσω την σχέση μεταξύ οπτικότητας και συμμετοχικών πρακτικών, χρησιμοποίησα κριτικά την έννοια της φαντασμαγορίας, η οποία παραδοσιακά συλλαμβάνεται ως το σύμβολο του καταναλωτικού πολιτισμού. Συγκεκριμένα, επικεντρώθηκα στη σημασιολογία της λέξης ως σύνθεσης του φαντάσματος [εικόνα] και της αγοράς [δημόσιος χώρος/λόγος], για να επανεξετάσω την πρακτική της συμμετοχικότητας συσχετίζοντάς την με την πολιτική και την οπτικότητα. Συνδυάζοντας οπτικά μέσα και ψηφιακές τεχνολογίες με τη συμμετοχικότητα και την επιτέλεση, τα καλλιτεχνικά έργα, που δημιουργήθηκαν στο πλαίσιο αυτής της έρευνας, παράγουν συσχετίσεις εικόνας/φαντάσματος και αγοράς, δημιουργώντας όρους για πολιτική σκέψη και πράξη. Λαμβάνοντας υπόψη ότι η λέξη κρίση στην ελληνική γλώσσα σημαίνει, μεταξύ άλλων, κριτική σκέψη, αυτά τα έργα συνιστούν τη Φαντασμαγορία σε κρίση, δηλαδή μια κριτική προσέγγιση της φαντασμαγορίας. Ταυτόχρονα, αποτελούν και μια Φαντασμαγορία της κρίσης, καθώς αναφέρονται στην οικονομική κρίση στην Ελλάδα και στους τρόπους με τους οποίους πλαισίωσε νέες α/ορατότητες στην αγορά. Στην πραγματικότητα, κάθε ένα από τα έργα αυτά διερευνά οπτικά διαφορετικές πτυχές της έννοιας της αγοράς: τη διάρθρωση της αγοράς μέσω του λόγου και της γλώσσας, τη διάρθρωση της αγοράς μέσω συλλογικής δράσης, τη χωρική πολιτική της αγοράς σε σχέση με το δίπολο ιδιωτικού (ή οικιακού) και δημόσιου χώρου. Με την εννοιολόγηση της πρακτικής της συμμετοχικότητας μέσω της ιδέας της αγοράς, η καλλιτέχνις και οι συμμετέχουσες/συμμετέχοντες, εμπλέκονται σε έναν διάλογο πολιτικής εγρήγορσης. Ανάλογα με την περίπτωση, η καλλιτέχνιδα θα πρέπει να είναι πρόθυμη να αναλάβει το ρίσκο και να περάσει μέρος της εξουσίας της στις/στους συμμετέχουσες/συμμετέχοντες και το αντίστροφο. Η ανάληψη του ρίσκου εγκαθιδρύει εμπιστοσύνη και ενισχύει την αντίσταση σε κανονιστικές πρακτικές της εμπορευματοποίησης του πολιτισμού, θέτοντας σε κίνηση την πολιτική αγορά.