Συμπεριφορικά οικονομικά και συνταξιοδοτικά συστήματα: εμπειρική διερεύνηση σε γηράσκουσες κοινωνίες

Abstract

The rapid growth of behavioral economics offers an alternative tool, relaxing the classical economic assumptions on rationality, to improve economic theory and rational choice theory. These ideas can be implemented in social economics, the insurance market and health policy. Demographic changes such as population aging as well as innovations such as globalization and new technologies are affecting the welfare state and the insurance system in different ways, and may necessitate the use of new tools such as behavioral economics.The overall objective of this dissertation is to explore decision-making mechanisms under uncertainty and their relationship with non-rational choices. This aim is achieved by the means of experimental methods and by utilizing panel data from a large -scale European survey.The first source of data is a sample of undergraduates. The study investigates whether cognitive performance is associated with behavioral anomalies. It uses the Cognitive Reflection Test (CRT) jointly with numeric and financial literacy tools to understand how choices not consistent with Homo Economicus - ‘the Rational Economic Man’ result. The study was conducted on a purposely biased sample of 222 numerate Greek university undergraduate students who are studying for a degree emphasizing statistics and probability. Despite the expected bias, responders with lower CRT are more likely to be susceptable to behavioral biases. As a further check, cognitive score is correlated with specific numeric and risk abilities and financial literacy.The second data set was drawn collected from SHARE, a longitudinal survey for Health, Ageing and Retirement in Europe. In this study we investigate the relationship between willingness to take financial risks and cognitive decline in the European region. SHARE includes data about financial risk and cognitive performance. Based on these data, we developed a measure for financial risk preference and an index for cognitive abilities based on the evaluation of episodic memory, verbal fluency and numeracy skills. Additionally, the dataset allow us to control for demographic factors and individual characteristics that may be related to cognitive skills and risk attitude. We performed linear and generalized regression models to examine the effect of cognitive skills on risk attitude controlling for the individual characteristics of the sample. Our findings demonstrate a variation in all the components of cognitive functioning across the European regions while gender differences are also significant. Finally, analysis revealed the existing correlation between risk attitude and cognitive ageing.

Η ραγδαία ανάπτυξη των συμπεριφορικών οικονομικών (behavioral economics) προσφέρει ένα εναλλακτικό εργαλείο, διαφορετικό από την κλασική θεωρία, προκειμένου να βελτιώσει την οικονομική θεωρία και τη θεωρία των ορθολογικών επιλογών. Οι ιδέες αυτές έχουν πληθώρα εφαρμογών - από τομείς της κοινωνικής πολιτικής και την ασφάλιση μέχρι το μάρκετινγκ και την υγεία. Οι δημογραφικές αλλαγές όπως η γήρανση του πληθυσμού και οι καινοτομίες όπως η παγκοσμιοποίηση και οι νέες τεχνολογίες επηρεάζουν με ποικίλους τρόπους το κράτος πρόνοιας και το ασφαλιστικό σύστημα ωθώντας αλλαγές που θα χρησιμοποιούν νέα εργαλεία όπως τα συμπεριφορικά οικονομικά. Παράλληλα η δομή του ασφαλιστικού συστήματος δημιουργεί στρεβλώσεις και ανισότητες μεταξύ των φύλων οι οποίες και επηρεάζονται άμεσα καθώς το προσδόκιμο ζωής αυξάνεται.Σκοπός της διατριβής είναι να εξερευνήσει τους μηχανισμούς λήψης αποφάσεων υπό καθεστώς αβεβαιότητας και τη σχέση τους με τις μη ορθολογικές επιλογές. Η προσέγγιση αυτή επιτυγχάνεται με τη χρήση πειραματικών μεθόδων και αξιοποίηση διαχρονικών δεδομένων από μεγάλης κλίμακας πανευρωπαϊκή έρευνα. Στο πλαίσιο της μελέτης αυτής εξετάζεται η δομή του ασφαλιστικού συστήματος και η σχέση του με τα συμπεριφορικά οικονομικά. Παρουσιάζεται η επίδραση της πληθυσμιακής γήρανσης στα συστήματα ασφάλισης και η σημασία που αποκτούν οι αποφάσεις υπό αβεβαιότητα. Επίσης, γίνεται παρουσίαση των δομικών προβλημάτων και στρεβλώσεων του συστήματος κοινωνικής ασφάλισης και ο τρόπους που καθορίζουν τις επιλογές των ασφαλισμένων μέσα από τη μελέτη της περίπτωσης των συντάξεων χηρείας στην Ευρώπη.Η πρώτη πηγή δεδομένων είναι ένα δείγμα προπτυχιακών φοιτητών και διερευνάται κατά πόσο η επίδοση των γνωσιακών λειτουργιών σχετίζεται με αποκλίσεις από την ορθολογική συμπεριφορά. Για την ποσοτικοποίηση των παραμέτρων αυτών, γίνεται χρήση του Τεστ Γνωσιακών Ικανοτήτων (CRT) μαζί με εργαλεία μέτρησης του αριθμητικού και χρηματοοικονομικού αναλφαβητισμού προκειμένου να κατανοηθεί η προέλευση των «μη ορθολογικών επιλογών». Η μελέτη διεξήχθη σε ένα σκοπίμως μεροληπτικό δείγμα 222 προπτυχιακών φοιτητών των οποίων το πρόγραμμα σπουδών δίνει έμφαση στη στατιστική και τη θεωρία πιθανοτήτων. Παρά τη μεροληπτική φύση του δείγματος, οι συμμετέχοντες με χαμηλότερο CRT είναι πιο πιθανό να υποπέσουν σε συμπεριφορικές προκαταλήψεις. Επίσης, το επίπεδο γνωσιακών ικανοτήτων βρέθηκε να συσχετίζεται με συγκεκριμένες αριθμητικές ικανότητες, τον χρηματοοικονομικό αναλφαβητισμό και το προφίλ του ρίσκου.Η δεύτερη πηγή δεδομένων είναι η πανευρωπαϊκή μελέτη για την υγεία, τη γήρανση και τη συνταξιοδότηση στην Ευρώπη (SHARE). Σκοπός της ανάλυσης είναι η διερεύνηση της σχέσης μεταξύ της επιλογής τους να αναλάβουν οικονομικούς κινδύνους και της απομείωσης των γνωσιακών τους ικανοτήτων. Τα στοιχεία της έρευνας SHARE περιλαμβάνουν πληροφορίες για το επίπεδο ανάληψης οικονομικού κινδύνου και για τις γνωσιακές ικανότητες των συμμετεχόντων. Με βάση τα στοιχεία αυτά κατασκευάστηκε ένα μέτρο για την αξιολόγηση των γνωσιακών ικανοτήτων με βάση την αξιολόγηση της επεισοδιακής μνήμης, της λεκτικής ευχέρειας και των αριθμητικών δεξιοτήτων. Επιπλέον, το σύνολο των δεδομένων επιτρέπει τον έλεγχο για δημογραφικούς παράγοντες και μεμονωμένα χαρακτηριστικά που μπορεί να σχετίζονται με τις γνωσιακές ικανότητες και τη στάση απέναντι στον κίνδυνο. Πραγματοποιήθηκαν αναλύσεις με τη χρήση γενικευμένων μοντέλων παλινδρόμησης για να εξεταστεί η επίδραση των γνωσιακών ικανοτήτων στη στάση απέναντι στον κίνδυνο εξετάζοντας παράλληλα μεμονωμένα χαρακτηριστικά του δείγματος. Τα ευρήματα καταδεικνύουν μια διαφοροποίηση σε όλα τα στοιχεία της γνωσιακής λειτουργίας στις χώρες της Ευρώπης, ενώ οι διαφορές μεταξύ των φύλων είναι εξίσου σημαντικές. Τέλος, η ανάλυση ανέδειξε την ύπαρξη συσχέτισης μεταξύ της στάσης απέναντι στον κινδύνου και της γνωσιακής γήρανσης.