Kαλλιτεχνικές πρακτικές στον δημόσιο χώρο της Αθήνας: η περίπτωση του μη-αδειοδοτημένου γκραφίτι (1985-2020)

Abstract

This PhD thesis explores unauthorized graffiti in Athens as an artistic practice in public space. The city of Athens is an information-dense environment. Walking through its streets, one quickly realizes that it is an aesthetically anarchic whole, constructed almost entirely by people and flooded by themselves and their traces. Among these traces are countless colorful paintings and drawings, which accompany many aspects of our daily life in the urban areas, both open and public. These are the so-called graffiti, which form that characteristic 'wallpaper' that is an integral part of the urban landscape. This is one of the many artistic practices that exist in the public sphere, but at a first glance it seems to be more widespread than others. Based on common experience and logic, it is easy to see that most of these drawings were made without any kind of prior approval. The spectator rather automatically classifies these wall paintings in a different category from all those sculptures, statues and installations in parks and squares, which are obviously made with the permission of the state or another institution. This unlicensed artistic practice, which dominates the urban surfaces of Athens and many other major cities, is the subject of this thesis. Non-licensed graffiti in Athens is an urban art form in which for the past 35 years, artists have usually attempted to depict their name, or more accurately the name they have chosen as writers, through painting, design and other means, on surfaces in public space. Graffiti in Athens is constantly evolving, borrowing elements from other practices in public space or conversing with them, and even giving birth to new art forms, such as street art. Despite its constant evolution and diversity, name writing remains the core of the activity, and as a result, these names are flooding the public space of Athens.

Η παρούσα διδακτορική διατριβή διερευνά το μη-αδειοδοτημένο γκραφίτι στην Αθήνα ως μια καλλιτεχνική πρακτική στον δημόσιο χώρο. Η πόλη της Αθήνας είναι ένα πυκνό σε πληροφορίες περιβάλλον. Περπατώντας στους δρόμους της, γρήγορα αντιλαμβάνεται κανείς ότι πρόκειται για ένα άναρχο αισθητικά σύνολο, κατασκευασμένο σχεδόν εξολοκλήρου από ανθρώπους και πλημμυρισμένο από τους ίδιους και τα ίχνη τους. Ανάμεσα σε αυτά τα ίχνη, συμπεριλαμβάνονται και αμέτρητες πολύχρωμες ζωγραφιές και σχέδια, τα οποία συντροφεύουν πολλές από τις πτυχές της καθημερινότητάς μας στους ανοιχτούς και κοινόχρηστους χώρους της πόλης. Είναι τα λεγόμενα γκραφίτι, τα οποία σχηματίζουν τη χαρακτηριστική εκείνη «ταπετσαρία», η οποία αποτελεί αναπόσπαστο κομμάτι του αστικού τοπίου. Πρόκειται για μία από τις πολλές καλλιτεχνικές πρακτικές οι οποίες υπάρχουν στη δημόσια σφαίρα, αλλά εκ πρώτης όψεως δημιουργείται η εντύπωση ότι εμφανίζεται συχνότερα από άλλες. Με βάση την κοινή εμπειρία και λογική, εύκολα διακρίνει κανείς ότι τα περισσότερα από αυτά τα σχέδια έγιναν χωρίς να προηγηθεί κάποιου είδους έγκριση. Ο θεατής εντάσσει μάλλον αυτόματα τις επιτοίχιες αυτές ζωγραφιές σε άλλη κατηγορία από όλα εκείνα τα γλυπτά, τα αγάλματα και τις καλλιτεχνικές εγκαταστάσεις σε πάρκα και πλατείες, τα οποία είναι εμφανές ότι έχουν γίνει κατόπιν συνεννόησης με την πολιτεία ή άλλον φορέα. Αυτή η μη-αδειοδοτημένη καλλιτεχνική πρακτική, η οποία κυριαρχεί στις αστικές επιφάνειες της Αθήνας και πολλών άλλων μεγαλουπόλεων, αποτελεί το αντικείμενο της παρούσας διατριβής. Το μη-αδειοδοτημένο γκραφίτι στην Αθήνα είναι μία αστική μορφή τέχνης στην οποία οι εκάστοτε δημιουργοί επιχειρούν εδώ και 35 χρόνια να αναπαραστήσουν συνήθως το όνομά τους, ή καλύτερα το όνομα το οποίο έχουν επιλέξει ως writers, με ζωγραφικά, σχεδιαστικά και άλλα μέσα, σε επιφάνειες στον δημόσιο χώρο. Το γκραφίτι στην Αθήνα διαρκώς εξελίσσεται, δανείζεται στοιχεία από άλλες πρακτικές στον δημόσιο χώρο ή συνομιλεί μαζί τους, και ότι γεννά ακόμη και νέες μορφές τέχνης, όπως η street art. Παρά τη συνεχή εξέλιξη και ποικιλομορφία του, η γραφή των ονομάτων, παραμένει ο πυρήνας της δραστηριότητας, με αποτέλεσμα τα ονόματα αυτά, να κατακλύζουν τον δημόσιο αθηναϊκό χώρο.