Η εξέλιξη του φωτογραφικού πορτραίτου στην εποχή των κοινωνικών δικτύων

Abstract

The present thesis deals with how the evolution of portrait photography evolves as a conceptualization practice, in the era of social networks and through them, has been influenced by elements are linked to the role of technology that sets the current standars in terms of its plausibility.A qualitative research methodology was employed through the use of case studies on portrait photography. More specifically, the following photographic categories of portrait photography were selected as typical case studies in both the evaluation of the analogue and of the digital / social media versions: portrait photography of Barack Obama, portrait photography of Kendall Jenner, portrait photography of Kim Kardashian, selfies, and amateur commemorative portrait photography. All of the above categories, except for the current phenomenon of selfies, are characterized by their timelessness, starting from the analogue era to the present day in social networks. The content analysis in each case study refers to photographic captures and inevitably relies not only on photographic themes but also, and much more importantly, on the analysis of the photographic form. The latter was carried out using G. Kress & T. van Leeuwen's method of “modality”, an analysis which serves as a source for understanding visual mode as representation and communication. In their understanding, “modality” is the social semiotic approach to the question of truth. "This method assesses the reliability of photographic portraits through the following indicators or modality markers: colour saturation, colour differentiation, colour intensity, colour modulation, contextualization, depth, representation, illumination, and brightness). More specifically, photographic approaches to visual data were contrasted across eras: between the analog photography and traditional media period, derived from official sources (newspapers, magazine covers, etc.), and the digital period of social media (official websites, Instagram profiles, etc.).The visual material studied was selected based on its importance or popularity. The main field of research of the social media era is the different categories of portrait photography on the most photographic mass social network, Instagram, and is based on their popularity. Τhe results indicate the change that has taken place in the form of the photographic portrait, which alters from season to season. Initially, between 1990 and up to 2000, according to the modality method, the markers of the portraits slip in terms of their reliability. With the advent of digital technology in the early 21st century, the improvement of modality is visible. However, this began to be affected again as the processing capabilities of mobile phones combined with Instagramin 2010, again influenced modality indicators’ scores. In particular, Instagram with its tools enables editing, therefore there is often an increasing trend of tampering via the app's filters. And more specifically, the modality markers in the Instagram case studies, especially in terms of lighting and color rendering, often show the manipulation, sometimes more and sometimes less, depending on the intentions of the portrait’s producer.Among the general conclusions, the following should be mentioned: the position and importance of the photographic portrait image today is directly related to the advent of social networks, the use of the mobile phone as a photographic camera (which has spread rapidly due to the demand from social networks) and the abundant and easy sharing of images. The act of taking a portrait - and by extension the profession of photographer - as described in the mid-19th century has lost its glamour and uniqueness, falling behind the quantity of images brought about by the technological revolution of today. The most popular portrait photographs are family portraits even in categories such as advertising and political photography. This is obviously related to social media's very loose relationship with privacy, and its strong relationship with social commentary (commonly, gossip) and intrusion into the lives of others. Despite the potential for color and other creative manipulations of the image with easy-to-use tools within the mobile phone, some of the most popular portrait photographs are rudimentary documentary recordings, with serious lighting and compositional problems, even in categories such as fashion and advertising photography. The content too often runs along self-centred paths, with the photographic trend of selfies being predominant. The origins of today's selfie can be traced back to photography's deep past, but the telling difference is that contemporary selfies, settling for simple everyday shots.

Το ερευνητικό ερώτημα της διατριβής είναι πώς μετεξελίσσεται η φωτογραφία πορτραίτου ως πρακτική νοηματοδότησης στην εποχή των κοινωνικών δικτύων, αλλά και πώς τα στοιχεία της συνδέονται με το ρόλο της τεχνολογίας, που θέτει τα σημερινά στάνταρ ως προς την αληθοφάνεια της.Χρησιμοποιήθηκε μεθοδολογία ποιοτικής έρευνας, με μελέτες περίπτωσης (case studies) που αφορούν τη φωτογραφία πορτραίτου. Πιο συγκεκριμένα, επιλέχτηκαν ως χαρακτηριστικές μελέτες περίπτωσης φωτογραφικά πορτραίτα, τόσο για την αξιολόγηση της αναλογικής εκδοχής όσο και για την αξιολόγηση της ψηφιακής εκδοχής των κοινωνικών δικτύων. Παραδείγματα αποτελούν η φωτογραφία πορτραίτου του πολιτικού Barack Obama, η φωτογραφία πορτραίτου Kendall Jenner που δραστηριοποιείται στη μόδα και στη διαφήμιση, η φωτογραφία πορτραίτου της Kim Kardashian από τον χώρο των celebrities, οι selfies και η ερασιτεχνική αναμνηστική φωτογραφία πορτραίτου. Όλες οι παραπάνω κατηγορίες, εκτός από το σημερινό φαινόμενο των selfies, χαρακτηρίζονται για την διαχρονικότητα τους, ξεκινώντας από την αναλογική εποχή έως και σήμερα στα κοινωνικά δίκτυα. Η ανάλυση περιεχομένου στην κάθε μελέτη περίπτωσης αναφέρεται σε φωτογραφικές αποτυπώσεις και αναπόφευκτα βασίζεται τόσο στη φωτογραφική θεματολογία όσο- πολύ περισσότερο- στην ανάλυση της φωτογραφικής φόρμας. Η δεύτερη πραγματοποιήθηκε με τη μέθοδο της «τροπικότητας» (modality) των G. Kress & T. van Leeuwen, μια ανάλυση που λειτουργεί ως πηγή για την κατανόηση του οπτικού τρόπου ως αναπαράσταση και επικοινωνία. Η μέθοδος αυτή υπολογίζει την αξιοπιστία των φωτογραφικών πορτραίτων μέσα από βαθμολογικές ενδείξεις (τον κορεσμό, τη διαφοροποίηση και την ένταση του χρώματος, την πλαισίωση, το βάθος, την αναπαράσταση, τον φωτισμό, την φωτεινότητα). Οι φωτογραφικές προσεγγίσεις των οπτικών δεδομένων αντιπαρατέθηκαν ανά́ εποχές: από την περίοδο της αναλογικής φωτογραφίας και των παραδοσιακών ΜΜΕ, προερχόμενες από́ επίσημες πηγές (εφημερίδες, εξώφυλλα περιοδικών κ.λπ.), μέχρι την ψηφιακή περίοδο των κοινωνικών δικτύων (official ιστότοποι, Instagram profiles κ.λπ.). Το οπτικό υλικό, που μελετήθηκε μέσα στις κατηγορίες, επιλέχθηκε με βάση τη σημαντικότητα ή τη δημοφιλία του. Το βασικό πεδίο έρευνας της εποχής των κοινωνικών δικτύων είναι οι διάφορες κατηγορίες φωτογραφίας πορτραίτου στο πλέον φωτογραφικό μαζικό κοινωνικό δίκτυο, το Instagram, με βάση τη δημοφιλία τους.Τα αποτελέσματα των εκτιμήσεων υποδεικνύουν την αλλαγή που έχει επέλθει ως προς την μορφή του φωτογραφικού πορτραίτου, η οποία μεταλλάσσεται ανά εποχή. Αρχικά, από το 1990 και μέχρι το 2000, σύμφωνα με την μέθοδο της τροπικότητας, οι δείκτες των πορτραίτων ολισθαίνουν ως προς την αξιοπιστία τους. Με την έλευση της ψηφιακής τεχνολογίας στις αρχές του 21ου αιώνα, η βελτίωση ως προς τους δείκτες της τροπικότητας είναι ορατή. Όμως το γεγονός αυτό άρχισε να επηρεάζεται ξανά, καθώς οι δυνατότητες επεξεργασίας των κινητών σε συνδυασμό με το Instagram, το 2010, επηρέασε ξανά τους βαθμούς της τροπικότητας. Ειδικότερα, το Instagram με τα εργαλεία του δίνει τη δυνατότητα της επεξεργασίας, συνεπώς συχνά παρατηρείται μια αυξητική τάση της παραποίησης μέσω των φίλτρων της εφαρμογής. Πιο συγκεκριμένα, οι δείκτες τροπικότητας στις μελέτες περιπτώσεων του Instagram, κυρίως ως προς το φωτισμό και τη χρωματική απόδοση, εμφανίζουν συχνά την επέμβαση άλλοτε περισσότερο και άλλοτε λιγότερο, ανάλογα με τις προθέσεις του παραγωγού του πορτραίτου.Στα γενικότερα συμπεράσματα οφείλουν να αναφερθούν τα εξής: η θέση και η σημαντικότητα της φωτογραφικής εικόνας πορτραίτου σήμερα σχετίζεται άμεσα με την έλευση των κοινωνικών δικτύων, τη χρήση του κινητού τηλεφώνου ως φωτογραφικής κάμερας (που εξαπλώθηκε ραγδαία, λόγω της ζήτησης από τα κοινωνικά δίκτυα) και τον άπλετο και πανεύκολο διαμοιρασμό των εικόνων. Η πράξη της φωτογράφισης ενός πορτραίτου– και κατ’ επέκταση το επάγγελμα του φωτογράφου- όπως περιγράφεται στα μέσα του 19ου αιώνα, έχει χάσει την αίγλη της και τη μοναδικότητά της, υποχωρώντας μπροστά στην ποσότητα των εικόνων που έχει επιφέρει η τεχνολογική επανάσταση του σήμερα. Οι πλέον δημοφιλείς φωτογραφίες-πορτραίτα είναι τα οικογενειακά πορτραίτα, ακόμη και σε κατηγορίες όπως η διαφημιστική και η πολιτική φωτογραφία. Αυτό προφανώς σχετίζεται με την ιδιαίτερα χαλαρή σχέση των κοινωνικών δικτύων με την ιδιωτικότητα, και την έντονη σχέση με τον κοινωνικό σχολιασμό (κοινώς, κουτσομπολιό) και την παρείσφρηση στις ζωές των άλλων. Παρ’ όλη τη δυνατότητα για χρωματικές και άλλες δημιουργικές επεμβάσεις στην εικόνα με ευκολόχρηστα εργαλεία μέσα στο κινητό τηλέφωνο, μερικές από τις πλέον δημοφιλείς φωτογραφίες πορτραίτου είναι στοιχειώδους καταγραφής πτυχών της καθημερινότητας, με σοβαρά προβλήματα φωτισμού και σύνθεσης, ακόμη και σε κατηγορίες, όπως η μόδα και η διαφημιστική φωτογραφία. Το περιεχόμενο πολύ συχνά κινείται σε εγωκεντρικά μονοπάτια, με προεξάρχουσα τη φωτογραφική τάση των selfies. Τα χνάρια της σημερινής seflie προϋπήρχαν στο βαθύ παρελθόν της φωτογραφίας, αλλά η ειδοποιός διαφορά είναι ότι οι σύγχρονες selfies, στη συντριπτική πλειοψηφία τους, αρκούνται σε απλές καταγραφικές λήψεις πτυχών της καθημερινής πραγματικότητας.