Η φωτογραφική απεικόνιση των αρχαίων μνημείων στην Ελλάδα κατά τον 19ο αιώνα: η περίπτωση της Αθήνας

Abstract

This thesis, attempted a systematic and documented presentation of photographs of Athenian antiquities in the 19th century. The aim of the study was initially the collection of material, its separation into thematic sections, depending on the format and the subject of the image, the determination of the factors that contributed to the creation of these images, highlighting some special features of each photo, which allow the identification of images and the separation of the artistic identity, and finally the documentation of archaeological research and restoration efforts and finally the depiction of the social role of antiquities in the everyday life of the new city. The work represents an important step in promoting the study of Greek archaeological photography and the documentation of archaeological research in Greece. The depiction of the Athenian antiquities is the result of a process, the beginning of which can be traced to a growing European interest in the classical achievements. Neoclassicism in theory and the gradual increase of tourists have enabled Europe to become familiar with the Greek Art. With the beginning of the Greek Revolution, a philhellenic movement was developed. With the support of the Club of Dilletanti, the first accurate surveys of Athenian antiquities were made, while the increasing visitors exported with their work the country's image abroad, after the end of their journey. The nationality of the creators influenced but not dictated the form of the archaeological images. The foreign artists were seeking a romantic spirit of the lost ancient Greece that they had read or had seen in paintings or prints or finally they had dreamed of. The Greeks from the other side, being proud and excited of the new Greek state, were keen of the parallel mapping of urban areas, indicating simultaneously the continuity of Greek culture. The panoramic images were preferred, as they offered several possibilities of viewing antiques and a simultaneous knowledge of the modern city, as well. The creation of archaeological images was moved in a specific panel; the distinguished characteristics of each photographer were differentiated, so that we can refer to a specific artistic style. So some creators preferred to create images with a strict archaeological content. Others photograph inspired by the mythology of place and being occupied by a romantic spirit. Some artists impress their philhellenic feelings by recording the ruins of the monuments due to the Turkish yoke. Some others have a distinctiveness with which they approach the antiquities. In other works, an ideological background is detected that reveals the sensitivity in getting near the antiquities or the archaeological landscape in general. Finally, some creators attribute to the antiquities a role of scene background, while others are taking photos of the people’ daily lives, reflecting to the lens the social role of monuments

Με την παρούσα διατριβή, επιχειρήθηκε μία συστηματική και τεκμηριωμένη παρουσίαση των φωτογραφιών των αθηναϊκών αρχαιοτήτων του 19ου αιώνα. Το υλικό συλλέχθηκε και διαχωρίστηκε σε θεματικές ενότητες, ανάλογα με τη μορφή και το θέμα. Οι φωτογραφίες ανάλογα με τη μορφή, χωρίστηκαν σε καταγραφικές, αρχαιολογικού τοπίου και σε εκείνες που το ανθρώπινο στοιχείο αναλαμβάνει ένα μικρό ή μεγάλο ρόλο, ενώ ανάλογα με το θέμα χωρίστηκαν σε 16 κατηγορίες, όσα και τα μνημεία που μελετήθηκαν. Προσδιορίστηκαν οι παράγοντες που συνετέλεσαν στη λήψη των συγκεκριμένων εικόνων ενώ επισημάνθηκαν και τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κάθε φωτογράφου επιτρέποντας έτσι την ταυτοποίηση των φωτογραφιών και το διαχωρισμό της καλλιτεχνικής τους ταυτότητας. Τεκμηριώθηκε η αρχαιολογική έρευνα και οι αναστηλωτικές προσπάθειες ενώ αναδείχθηκε ο κοινωνικός ρόλος των αρχαιοτήτων στην καθημερινότητα της νέας πόλης. Παράλληλα, προωθήθηκε η μελέτη της ελληνικής αρχαιολογικής φωτογραφίας αλλά και η τεκμηρίωση των αρχαιολογικών ερευνών στην Ελλάδα. Οι καταγραφικές φωτογραφίες απεικονίζουν τα μνημεία, αποκλείοντας το περιβάλλον αλλά και τον άνθρωπο. Απευθύνονταν σε ένα ειδικό κοινό με επιστημονικά ενδιαφέροντα. Στις αρχαιολογικές φωτογραφίες τοπίου, οι εικόνες ταυτόχρονα με την απεικόνιση του χώρου, αποδίδουν ένα μικρό ή μεγάλο ρόλο στα μνημεία. Οι φωτογραφίες στις οποίες παράλληλα με τιςαρχαιότητες απεικονίζεται και ο άνθρωπος, αποτελούν ειδική κατηγορία και προσφέρονται για πολλαπλή ανάγνωση από ποικίλες επιστημονικές προσεγγίσεις. Η καταγωγή των φωτογραφιών ανάγεται σε έργα παλαιότερων περιόδων με αρχαιοπρεπείς παραστάσεις, τα οποία κυκλοφορούσαν στο εξωτερικό, μεταφέροντας εικόνες μιας Ελλάδας στην οποία υφίστατο το κλασικό παρελθόν και διαμορφώνοντας έτσι μία συγκεκριμένη εικόνα για τη χώρα, η οποία αργότερα λόγω της αυξημένης εμπορικής ζήτησης αλλά και λόγω εξυπηρέτησης της κυρίαρχης εθνικής ιδεολογίας, παγιώθηκε. Mετά το 1850 και κυρίως μετά το 1870, η παραγωγή αντιγράφων, σε συνδυασμό με την ανάπτυξη ενός τουριστικού ρεύματος, είχε ως αποτέλεσμα τη δημιουργία ομοιότυπων λήψεων. Παράλληλα, η ευρεία διάδοση των εικόνων αυτών, εξυπηρετούσε και την επίσημη ελληνική πολιτεία, η οποία επέλεξε την ιστορία και τα αρχαιολογικά κατάλοιπα, για να ενισχύσει την εθνική συνείδηση αλλά και να στηρίξει την οικονομική ανάπτυξη του τόπου. Σημαντικό ρόλο για τη δημιουργία των πρώτων φωτογραφιών και αιτία για την ομοιότητα των λήψεων, υπήρξε η διαμόρφωση του εδάφους της περιοχής και η εθνικότητα των δημιουργών. Οι ξένοι επίσης δημιουργοί, αναζητούσαν τη χαμένη κλασική Ελλάδα που είχαν διαβάσει, είχαν δει ή είχαν ονειρευτεί ενώ οι Έλληνες, προτιμούσαν και μία παράλληλη αποτύπωση του αστικού ιστού, υποδεικνύοντας τη συνέχεια του Ελληνισμού. Κοινή προτίμηση η απεικόνιση των ακέραιων μνημείων αλλά και οι πανοραμικές φωτογραφίες. Τέλος υπήρχαν εικόνες που προορίζονταν κυρίως για τους ντόπιους. Κάποιοι φωτογράφοι δημιούργησαν εικόνες με αυστηρό αρχαιολογικό περιεχόμενο ή εμπνεόμενοι από τη μυθολογία του τόπου. Μερικοί, αποτυπώσαν τα φιλελληνικά τους αισθήματα ή φανέρωσαν τη ζωγραφική τους παιδεία. Άλλοι προσέγγισαν τις αρχαιότητες με μια ανατρεπτική ματιά ή με ένα λανθάνον ιδεολογικό υπόβαθρο ή σκηνοθετική αντίληψη. Απεικονίστηκε επίσης η καθημερινότητα, παράλληλα με κάποια πολιτικά-ειδησεογραφικά χαρακτηριστικά. Από τα τελευταία χρόνια της Τουρκοκρατίας εκδηλώθηκε ενδιαφέρον για τη διάσωση, αναστήλωση και ανάδειξη των μνημείων. Η κρατική μέριμνα και η ιδιωτική πρωτοβουλία, διαπιστώθηκε με τη χρονολογική παράθεση των φωτογραφιών και την παρατήρηση των μεταβολών που υπέστησαν τα μνημεία και ο περιβάλλων χώρος.