Κόμβοι της ιδεολογικής – πολιτικής πορείας από τον αστικό μεταρρυθμισμό στον σοσιαλισμό κατά την εποχή του Μεσοπολέμου στην Ελλάδα: η περίπτωση του Δημήτρη Γληνού

Abstract

Literature concerning Dimitris Glinos focuses mainly on his contribution to the movement of Educational Demoticism, while insufficient attention has been drawn to other aspects of his work during the Interwar period. Most historians highlight his early course as a promoter of westernization reforms in society, while the fundamental change in his later years towards communist ideology is not adequately and impartially documented or explained. This dissertation aims to investigate and interpret the ideological and political course of Dimitris Glinos from social democracy and ex cathedra socialism in German universities, to Marxism and historical materialism, and from the Venizelist party to the Greek Communist Party. Historical research was mainly based on primary sources both published and unpublished, in the context of the historical, political, social, economic, and educational-pedagogical events of the Greek Interwar period. A significant portion of Glinos archives that includes pedagogical studies, philosophical treatises, manifestos, declarations, mail correspondence, and personal notes was thoroughly studied. Our research also includes sources from the archives of K. D. Sotiriou, A. Delmouzos, M. Triantaphyllides, the Greek Communist Party, and from newspapers and magazines of that era. Our study identifies and explores in depth multiple internal and external political and social factors that may have shaped Glinos ideology through the turbulent years up to his enlistment to the Greek Communist Party in 1935-36. Other lesser known aspects of his work like his contribution to the Greek women’s movement, and his proposal for establishing the Latin alphabet are also underlined. Taking into consideration the plethora of his written work, a great portion of which is still not digitized, there is plenty of room for further research, concerning for example his contribution to the evolution of Marxist theories in Greece, which exceed the scope of this study.

Η βιβλιογραφική ανασκόπηση αναδεικνύει σημαντικό κενό στην αφήγηση για την πολύπλευρη δράση του Δημήτρη Γληνού στην περίοδο του Μεσοπολέμου, καθώς, κατά κανόνα, στο επίκεντρο του ερευνητικού ενδιαφέροντος τίθεται η συμβολή του στο κίνημα του εκπαιδευτικού δημοτικισμού. Ωστόσο, οι θέσεις που σηματοδοτούν την ένταξή του στο αριστερό ρεύμα σκέψης και δράσης παραμένουν στην αποσιώπηση, παρουσιάζονται εξιδανικευμένες ή, αντίθετα, διαστρεβλωμένες, ανάλογα με την ιδεολογική και πολιτική αφετηρία των μελετητών. Αντικείμενο της διατριβής αποτελεί η διερεύνηση της ιδεολογικής και πολιτικής πορείας του Δημήτρη Γληνού από τις θέσεις της σοσιαλδημοκρατίας και του ex cathedra σοσιαλισμού που υπήρχε στα γερμανικά πανεπιστήμια, στον μαρξισμό και τον ιστορικό υλισμό, και από το βενιζελικό ρεύμα στο ΚΚΕ. Αναζητήσαμε τους σταθμούς στη διαμόρφωση της σκέψης του Δημήτρη Γληνού και της πολιτικής, κάθε φορά, ένταξής του και υποστηρίξαμε πως η εξελικτική διαμόρφωση της ιδεολογικής και πολιτικής ταυτότητας του Γληνού σχετίστηκε με τις πολιτικές εξελίξεις στην ελληνική κοινωνία, τις αλλαγές στο εσωτερικό των πολιτικών σχηματισμών και ιδιαίτερα του ΚΚΕ, αλλά και στον δικό του αναστοχασμό σε αυτές τις εξελίξεις. Παράλληλα, προσπαθήσαμε να αναδείξουμε άγνωστες εν πολλοίς πτυχές του έργου και της δράσης του, όπως είναι η συμβολή του στον αγώνα του Γυναικείου Κινήματος στην Ελλάδα, η συμμετοχή του στην ηγεσία του ελληνικού προσκοπισμού, η δραστηριότητά του ως βουλευτή του Παλλαϊκού Μετώπου, αλλά και τις πολλαπλές αναγνώσεις του έργου του, τις ποικίλες χρήσεις των θέσεών του, καθώς και τη διαχείριση της μνήμης του από την Αριστερά -και όχι μόνο. Ως ερευνητική μέθοδος επιλέχθηκε η Ιστορική Έρευνα, ενώ η διερεύνηση του θέματος στηρίχθηκε κυρίως σε πρωτογενείς πηγές, ανέκδοτες και δημοσιευμένες. Η ερμηνευτική προσέγγιση των πηγών επιχειρήθηκε με βάση τα ιστορικά, πολιτικά, κοινωνικά, οικονομικά, εκπαιδευτικά-παιδαγωγικά γεγονότα του ελληνικού Μεσοπολέμου. Για τη διεξοδική επεξεργασία των ιδεών και της δράσης του Δημήτρη Γληνού στην περίοδο που εξετάζει η διατριβή, δηλαδή τα χρόνια που αυτός έζησε (1882-1943), απαιτήθηκε η συλλογή αρχειακού υλικού, προερχόμενου κυρίως από το αρχείο του, του οποίου σημαντικά τμήματα δεν έχουν ερευνηθεί διεξοδικά μέχρι σήμερα. Πρόκειται για υλικό το οποίο περιλαμβάνει παιδαγωγικές μελέτες και φιλοσοφικές πραγματείες, μανιφέστα και διακηρύξεις, αλληλογραφία, υλικά φορέων, σημειώσεις του Γληνού. Εκτός από τα δημοσιευμένα και αδημοσίευτα κείμενα του ιδίου, στην έρευνα εντάσσεται αρχειακό υλικό που προέρχεται κυρίως από τα αρχεία των: Κ. Δ. Σωτηρίου, Α. Δελμούζου, Μ. Τριανταφυλλίδη, το ΚΚΕ (ενδεικτικά: Ριζοσπάστης, Επίσημα κείμενα), τα περιοδικά και τις εφημερίδες της εποχής. Ωστόσο, το πώς ο Γληνός παρουσιάζει τη φιλοσοφία του Πλάτωνα και τη θέση των ανθρωπιστικών σπουδών στην Ελλάδα ή ακόμα και το πώς επιδρά στη σκέψη του η φιλοσοφία του Hegel και κυρίως ποια είναι η συμβολή του Γληνού στην εξέλιξη της μαρξιστικής σκέψης στην Ελλάδα, είναι ζητήματα που παρουσιάζουν μεγάλο ενδιαφέρον, δεν έχουν αναδειχτεί επαρκώς, αλλά ξεφεύγουν από το διερευνητικό πλαίσιο της παρούσας εργασίας και πρέπει να αποτελέσουν αντικείμενο χωριστής μελέτης.