Ενότητα και πολλαπλότητα κατά τους ύστερους διαλόγους και την άγραφη διδασκαλία του Πλάτωνος

Abstract

The purpose of the dissertation is to investigate the nature of the two ultimate Principles of Platonic metaphysics and the productive system based on the Principles through a co-examination of the written and unwritten philosophy of Plato. In the first part I examine the unwritten theory of the Principles, while in the second part I try to demonstrate that this theory is fully compatible with the content of the late Platonic Dialogues. The two Principles of Being, the One (Ἓν) and the Indefinite Dyad of the Great-and-Small (Ἀόριστος Δυὰς ή Μέγα καὶ Μικρὸν), are not placed in the Platonic works in the form they appear in the unwritten doctrines, but they are the canvas on which both the unwritten and the written dialectic are woven. The unwritten theory of Principles, although provided to us in fragmentary form through the scattered references of Aristotle and other ancient writers, can be reconstructed and serve as a guiding thread for a deeper understanding of Platonic thought as a whole. The purpose of the dissertation is, therefore, to explore the deeper core of Plato’s metaphysics and to demonstrate the presence of Principles in his written work. The fact that the Platonic Dialogues never reach a definitive conclusion, but the philosophical issues remain open each time, confirms Plato’s belief that the meaning of the Unspoken, although it is the ultimate foundation of each individual issue, does not become explicit within the context of written speech. The Platonic dialectic, however, is organized around this transcendental meaning. The element of concealed metaphysical truth points to a theory that goes beyond Dialogues. This unknown aspect of Platonic metaphysics, which we derive from the work of Aristotle, can, therefore, allow a more complete reading of Plato under appropriate conditions. The first entities to emerge from the two Principles are the Ideal Numbers, because they contain the One and the Multiple in their purest version, and therefore infiltrate the structure of every being, even of Ideas. The Unity of the One is not a rigid Unity but a dynamic Unity, capable of developing dialectical relations. It should, therefore, be understood not only as an absolute Unity but also as having an inherent dynamism, an infinite capacity for self-differentiation and production of forms. On the other hand, although hierarchically superior to the Indefinite Dyad, the One cannot be a productive Principle without the Dyad. This element underlines a kind of interdependence between the Principles, which leads us to a metaphysical monism. The pure and absolute Unity, completely separated from the Multiplicity, is impossible and inconceivable. The One and the Many exist or are removed together. The existence of the One constitutes a conditio sine qua non for the Many, and vice versa. The existence of the One alone means the acceptance of a Twin: the One and the Being. The One is related to the Idea of Being, and from this relation emerges the Number 2 and, therefore, the order of the Numbers. The implicit and transcendental One (Ἓν) of the first Parmenides’s hypothesis appears in the second hypothesis as capable of developing ontological relationships. That is, from the Being of the One, the ontological multiplicity emerges, starting with the multiplicity of Numbers. Without the Οne, the Multiple retains no trace of its Being, even as something inherently indefinite. Deprived of Unity, the Many disappear, because they become incoherent and chaotic. Multiplicity exists only if it has a purely numerical meaning, that is, if it is a Unity. Thus, Parmenides’s system of eight hypotheses confirms the complete dependence of the Multiple on the One and, finally, the monistic character of the Metaphysics of the Principles. Philebus confirms the correspondence of the Limit (Πέρας) and the Unlimited (Ἄπειρον) with the One and the Indefinite Dyad. The Limit is the Principle of every symmetric relation, while the Unlimited is the Principle of every asymmetry. The One is conceived as a Measure (Μέτρον), when it ceases to be considered completely transcendent and is treated in the light of the dialectic it develops with Being. The Measure constitutes the Principle of all symmetrical relations contained in the Being, and, therefore, is identified with One - Good (Ἓν - Ἀγαθὸν). Thus, the late Platonic Dialogues lead to the confirmation of the main position of Plato’s unwritten teaching, that the One is the Principle of Numbers and is the supreme Measure (Μέτρον).

Το θέμα της διατριβής είναι η διερεύνηση της φύσης των δύο εσχάτων Αρχών της πλατωνικής μεταφυσικής και του παραγωγικού συστήματος που εδράζεται στις Αρχές, μέσα από συνεξέταση της γραπτής και άγραφης φιλοσοφίας του Πλάτωνα. Στο πρώτο μέρος ερευνάται η άγραφη πλατωνική θεωρία των πρώτων Αρχών, ενώ στο δεύτερο μέρος επιχειρείται η κατάδειξη της απόλυτης συμφωνίας της εν λόγω θεωρίας με το περιεχόμενο των υστέρων πλατωνικών Διαλόγων. Οι δύο Αρχές του Είναι, το Ἓν και η Ἀόριστος Δυὰς του Μεγάλου καὶ Μικροῦ, δεν τίθενται στο πλατωνικό έργο με τη μορφή που εμφανίζονται στα ἄγραφα δόγματα, αποτελούν ωστόσο τον καμβά πάνω στον οποίο υφαίνεται τόσο η άγραφη όσο και η γραπτή διαλεκτική του Πλάτωνα. Η άγραφη θεωρία των Αρχών, μολονότι μας παρέχεται σε αποσπασματική μορφή, μέσα από τις διάσπαρτες αναφορές του Αριστοτέλη και άλλων αρχαίων συγγραφέων, μπορεί να ανασυγκροτηθεί και να αποτελέσει οδηγητικό μίτο για τη βαθύτερη κατανόηση του πλατωνικού στοχασμού συνολικά. Ο σκοπός της διατριβής είναι, επομένως, η διερεύνηση του βαθύτερου πυρήνα της μεταφυσικής του Πλάτωνα και η κατάδειξη της παρουσίας των Αρχών στο συγγραφικό του έργο. Το γεγονός ότι οι Διάλογοι δεν καταλήγουν ποτέ σε ένα οριστικό συμπέρασμα, αλλά τα ζητήματα παραμένουν κάθε φορά ανοιχτά, επιβεβαιώνει την πεποίθηση του Πλάτωνα πως το νόημα του Αρρήτου, αν και αποτελεί την έσχατη θεμελίωση κάθε επιμέρους νοήματος, δεν καθίσταται ρητό εντός των πλαισίων του γραπτού λόγου. Η πλατωνική διαλεκτική οργανώνεται, ωστόσο, γύρω από το υπερβατικό αυτό σημαινόμενο. Το στοιχείο της αποσιώπησης της μεταφυσικής αλήθειας παραπέμπει σε μία θεωρία που υπερβαίνει τους Διαλόγους. Αυτή η άγνωστη πτυχή της πλατωνικής μεταφυσικής, την οποία αντλούμε από το έργο του Αριστοτέλη, μπορεί, λοιπόν, υπό κατάλληλες προϋποθέσεις, να επιτρέψει μία πιο ολοκληρωμένη ανάγνωση του Πλάτωνα. Οι πρώτες προκύπτουσες από τις Αρχές οντότητες είναι οι ειδητικοί Αριθμοί, διότι αυτοί εμπεριέχουν το Εν και το Πολλαπλό στην πιο καθαρή εκδοχή τους, και, άρα, παρεισφρέουν στη δομή κάθε όντος, ακόμη και των Ιδεών. Η Ενότητα του Ενός δεν είναι μία άκαμπτη Ενότητα, αλλά μία Ενότητα δυναμική, ικανή για την ανάπτυξη διαλεκτικών σχέσεων. Θα πρέπει, λοιπόν, να νοηθεί όχι μόνο ως ακραιφνής Ενότητα, αλλά και ως έχουσα έναν εγγενή δυναμισμό, μία άπειρη ικανότητα αυτοδιαφοροποίησης και παραγωγής μορφών. Από την άλλη, αν και ιεραρχικά υπέρτερο της Αόριστης Δυάδας, το Εν δεν μπορεί να είναι Αρχή παραγωγική χωρίς τη Δυάδα. Το στοιχείο αυτό υπογραμμίζει ένα είδος αλληλεξάρτησης μεταξύ των Αρχών, το οποίο μας οδηγεί σε έναν έσχατο μεταφυσικό μονισμό. Η καθαρή και απόλυτη Ενότητα, διαχωρισμένη πλήρως από την Πολλαπλότητα, είναι αδύνατη και αδιανόητη. Το Εν και τα Πολλά υφίστανται ή αίρονται μαζί. Η ύπαρξη του Ενός συνιστά conditio sine qua non για τα Πολλά, και το αντίστροφο. Η ύπαρξη και μόνο του Ενός σημαίνει την παραδοχή μιας Δυάδας: του Ενός και του Όντος. Το Εν συνάπτεται με την Ιδέα του Όντος, και από τη σχέση αυτή προκύπτει ο Αριθμός 2 και, άρα, η σειρά των Αριθμών. Το άρρητο και υπερβατικό Εν της πρώτης υπόθεσης του Παρμενίδη, εμφανίζεται στη δεύτερη υπόθεση ως ικανό για την ανάπτυξη οντολογικών σχέσεων. Έτσι, από το Είναι του Ενός αναδύεται η οντολογική πολλαπλότητα, με πρώτη την πολλαπλότητα των Αριθμών. Αν δεν υπάρχει το Εν, το Πολλαπλό δεν διατηρεί κανένα ίχνος του Είναι του, έστω και ως κάτι εγγενώς απροσδιόριστο. Στερημένα από την Ενότητα, τα Πολλά εξαφανίζονται, γιατί καθίστανται ασυνάρτητα και χαώδη. Άρα, η Πολλαπλότητα υφίσταται μόνο αν έχει μία καθαρά αριθμητική σημασία, αν δηλαδή αποτελεί μία Ενότητα. Έτσι, το σύστημα των οκτώ υποθέσεων του Παρμενίδη επιβεβαιώνει την πλήρη εξάρτηση του Πολλαπλού από το Εν και, τελικά, τον μονιστικό χαρακτήρα της μεταφυσικής των Αρχών. Ο Φίληβος επιβεβαιώνει την αντιστοιχία του Πέρατος και του Απείρου με το Εν και την Αόριστη Δυάδα. Το Πέρας είναι η Αρχή κάθε σύμμετρης σχέσης, ενώ το Άπειρο η Αρχή κάθε ασυμμετρίας. Το Εν συλλαμβάνεται ως Μέτρον, όταν αυτό παύει να θεωρείται απολύτως υπερβατικό και αντιμετωπίζεται υπό το πρίσμα της διαλεκτικής που αναπτύσσει με το Είναι. Το Μέτρο συνιστά Αρχή όλων των σύμμετρων σχέσεων που εμπεριέχονται στο Είναι, και, ως εκ τούτου, ταυτίζεται με το Ἓν - Ἀγαθὸν. Έτσι, οδηγούμαστε στην επιβεβαίωση της κεντρικής θέσης της άγραφης διδασκαλίας του Πλάτωνα, ότι το Εν είναι Αρχή των Αριθμών και είναι το υπέρτατο Μέτρο.