Πρόσωπον προς πρόσωπον: το ιερό στην τέχνη: η ανθρωπολογική και κοινωνική δυναμική του προσώπου στις αγιογραφικές εικόνες, η περίπτωση του Ταξιάρχη Μανταμάδου στη Λέσβο

Abstract

This paper aims to display the personal relationship and spiritual contact developed between saint images and believers in the Greek Orthodox Church. It explains the influence saint images have in individuals as well as in entire communities. Religious worship is translated for individuals and communities as a point of contact and communication and plays a crucial role in the lives of people. These images turn into ethnic symbols or even guardians of entire cities, churches, communities and families. Offerings and worships to these icons, who represent a different saint at its time, give believers comfort and holy strength. The icon of Taxiarches in Mantamados of Lesvos, which is the focus of this study, constitutes one of the most significant places of pilgrimage on the island and in Greek Orthodox Church, due to the its composition as well as due to the legend that goes with it. According to tradition, the icon was made of soil and blood of the monks that used to live in the monastery of Taxiarches. This icon plays a significant role in the everyday life of the island’s residents and a special relationship of comfort and familiarity with the archangelic nature of the icon has been created. Myriads of stories of wonders, dream visions and interference in the difficult of moments of the lives of the island residents have managed to create a special relationship and feelings towards the patron saint and guardian angel of Lesvos. The way their adoration and reverence is expressed is through pilgrimage, offerings and even weddings and baptisms dedicated to his honor. The wrought-in-relief icon of Taxiarches and the relationship believers have developed with the saint, suggests a relationship of solidarity and endearment in which the saint acts as a guardian and believers offer respect and recognition of his holy power.

Η εργασία αυτή έχει ως στόχο της να προβάλει την προσωπική σχέση και επαφή της μορφής των αγίων εικόνων και του θεατή – πιστού της, εντός του ελληνικού ορθόδοξου χώρου. Ερμηνεύει τη δύναμη και την επιρροή, την οποία αυτή ασκεί πάνω σε άτομα, σε ομάδες και σε κοινωνικά σύνολα. Σημείο συνάντησης και επικοινωνίας της ατομικής ή συλλογικής ευλάβειας και θρησκευτικότητας, η εικόνα αναλαμβάνει σημαντικούς ρόλους στις ζωές των ανθρώπων. Από την άλλη, ο θεατής της εικόνας ενεργεί ως προς αυτή με ποικίλους τρόπους εκφράζοντας συναισθήματα, επιθυμίες και σκέψεις. Οι εικόνες γίνονται ιερά σύμβολα εθνικά ή προστάτες πόλεων, εκκλησιών, κοινωνικών ομάδων ή οικογενειών. Γεμάτες από προσφορές και τάματα οι αόρατοι αυτοί σύντροφοι θαυματουργούν με τη βοήθεια της θείας δύναμης την οποία παράλληλα, όπως πιστεύεται, διοχετεύουν στους πιστούς. Η εικόνα του Ταξιάρχη στον Μανταμάδο της Λέσβου, η οποία αποτελεί το επίκεντρο της μελέτης μας, λόγω της ασυνήθιστης κατασκευής της και του θρύλου που τη συνοδεύει, είναι ένα από τα πιο γνωστά προσκυνήματα στο νησί και στον ελληνικό ορθόδοξο κόσμο. Κατά την παράδοση η εικόνα δημιουργήθηκε από χώμα και το αίμα των μοναχών που ζούσαν στο μοναστήρι του Ταξιάρχη. Κατακτά σημαντική θέση στην καθημερινότητα των κατοίκων του νησιού, δημιουργώντας μία μοναδική σχέση και οικείωση με την αρχαγγελική μορφή. Ιστορίες με θαύματα, ενύπνιες εμφανίσεις και επεμβάσεις σε δύσκολες στιγμές τους δημιουργούν ξεχωριστά συναισθήματα και δεσμούς με τον αγαπημένο τους Αρχάγγελο, τον Άγιο Ταξιάρχη, όπως τον ονομάζουν. Πρωταγωνιστής σημαντικών γεγονότων της ζωής των κατοίκων του νησιού, ο οποίος ενεργεί πάντα προς όφελός τους. Η αγάπη και η ευλάβειά τους εκφράζεται μέσα από το τακτικό προσκύνημα της εικόνας, το τάμα, τα τελούμενα μυστήρια, γάμους ή βαπτίσεις, αφιερωμένες στο όνομά του. Μία σχέση, που περιλαμβάνει αλληλεγγύη και αγάπη, στην οποία ο Άγιος θαυματουργεί και προστατεύει και οι πιστοί προσφέρουν το σεβασμό τους και την αναγνώριση της δύναμης του Αγίου.