Αξιολόγηση του ρόλου της βιταμίνης D σε ασθενείς με άνοια και ήπια γνωστική διαταραχή

Abstract

Objective. This study aimed at determining the relevance of serum 25-hydroxyvitamin D concentrations in mild cognitive impairment (MCI) and Alzheimer’s disease (AD) in older Greek adults. It also examined whether the vitamin D level could be considered a predisposing factor for conversion from MCI to AD. An additional objective was to investigate if there is a link between TaqI polymorphism (rs731236) of VDR gene and late-onset AD in Greek population. Methods. The present study consisted of two concurrent surveys. The first study included 350 subjects aged 65 years and over, allocated into three groups consisting of 103 healthy subjects (HS), 109 individuals with MCI, and 138 patients with AD, respectively. Serum 25-hydroxyvitamin D [25(OH) D] concentrations, measured in ng/ml, were determined by electrochemiluminescence, and we used the Mini-Mental State Examination (MMSE) and the Cambridge Cognition Examination (CAMGOG) to evaluate the subjects’ cognitive status. One follow-up examination was performed for the MCI patients 30 months ± three months after the initial evaluation. In the second study the participants were allocated to two groups: 122 Healthy Subjects (HS), and 122 patients with AD. The group of AD was recruited between January 2012 and December 2015 among the eligible individuals examined consecutive in Dementia Outpatient Clinic. A second group of 122 well-functioning volunteer subjects was included. Both groups were gender-balanced and aged-matched. DNA was extracted from peripheral blood by salting-out method in the laboratory of Medical Biology, Democritus University of Thrace. PCR and restriction enzyme digestion were performed in the laboratory of Medical Genetics in Clinical Practice, University of Ioannina. Results. Compared to HS, serum 25(OH)D levels were significantly decreased in individuals with MCI (p =0.012) and patients with AD (p <0.001). Moreover, serum 25(OH)D concentrations were significantly decreased in patients with AD compared to individuals with MCI (p =0.003) and also significantly lower in individuals with MCI who progressed to AD compared to those who remained MCI (p =0.028). After adjusting for confounders, multivariate analysis revealed that an increase of vitamin D concentration by one ng/mL reduces the risk of MCI by 4 % (OR =0.96, 95 % CI =0.92-0.99, p =0.006), the risk of AD by 8 % (OR =0.92, 95 % CI =0.89-0.95, p <0.001), and in an individual with MCI reduces the risk of conversion to AD by 10 % (OR =0.90, 95 % CI =0.83- In the genetic component of the study no significant differences in SNP TaqI genotype and allele frequencies were observed between the patient and control groups. However, the presence of C allele in the combined genotype (C/C, C/T) reduces the risk of AD by 50% in all patients (aOR = 0.53%, p = 0.027) and by 60% in women (aOR = 0.41%, p = 0.030).Conclusions. The present study reveals that serum vitamin D levels are significantly decreased in subjects with MCI and patients with late onset AD compared to healthy subjects, in Greek older adults. Additionally, individuals with MCI who progressed to AD presented significantly lower vitamin D levels than those who remained MCI. These results suggest that preserving adequate vitamin D status in older adults could delay or prevent cognitive decline. Moreover, our results suggest that VDR gene may be involved in the occurrence of AD and indicate that the genotype containing the C allele in the SNP TaqI (C/C or C/T) may be associated with a reduced risk of late onset AD in the Greek population.

Σκοπός. Σκοπός της παρούσας εργασίας ήταν να διερευνηθεί η σχέση της επάρκειας της βιταμίνης D με την Ήπια Νοητική Διαταραχή και τη Νόσο Alzheimer σε ελληνικό, ηλικιωμένο πληθυσμό. Επιπρόσθετα, να εξετασθεί το ενδεχόμενο η ανεπάρκεια της βιταμίνης D να μπορεί να θεωρηθεί ως ένας πιθανός παράγοντας κινδύνου για την ανάπτυξη ΝΑ σε άτομα με ΗΝΔ. Επιπλέον στόχος ήταν η γενετική μελέτη για την αναζήτηση τυχόν συσχέτισης ανάμεσα στον SNP TaqI του γονιδίου VDR και της ΝΑ σε ελληνικό πληθυσμό. Μέθοδος. Στην παρούσα εργασία έλαβαν χώρα δύο παράλληλες μελέτες: Η πρώτη μελέτη διενεργήθηκε στο ειδικό ιατρείο διαταραχών μνήμης και άνοιας του ΠΓΝΑ από τον Ιανουάριο του 2012 έως τον Δεκέμβριο του 2015. Συμπεριέλαβε 212 άτομα, ηλικίας 65 ετών και πάνω, χωρισμένα σε δύο ομάδες: 109 άτομα με ΗNΔ από τα άτομα που εξετάσθηκαν στο ειδικό ιατρείο και πληρούσαν τα κριτήρια της μελέτης και 103 υγιείς μάρτυρες από τους συγγενείς των ασθενών, σε αντιστοιχία ως προς φύλο και ηλικία. Τα επίπεδα της 25(OH)D του ορού (ng/ml) καθορίστηκαν με τη μέθοδο της ηλεκτροχημειοφωταύγειας στο Τμήμα Βιοπαθολογίας του ΠΓΝΑ. Έγινε εκτίμηση των νευροψυχολογικών δοκιμασιών με τις σταθμισμένες στην Ελλάδα κλίμακες Mini-Mental State Examination (MMSE) και Cambridge Cognition Examination (CAMGOG) σύμφωνα με το επίπεδο εκπαίδευσης των συμμετεχόντων. Οι ασθενείς με ΗΝΔ εκτιμήθηκαν εκ νέου 30±3 μήνες μετά την πρώτη εκτίμηση. Η δεύτερη μελέτη συμπεριέλαβε 122 ασθενείς με ΝΑ όψιμης έναρξης, μέσου όρου ηλικίας 74.15 6.89, εκ των οποίων 61 γυναίκες, που εξετάσθηκαν στο ειδικό ιατρείο διαταραχών μνήμης και άνοιας του ΠΓΝΑ από το 2012 έως το 2015 καθώς και 122 υγιείς μάρτυρες αντιστοιχισμένοι σε φύλο και ηλικία. Η εξαγωγή του DNA διενεργήθηκε με salting out στο εργαστήριο Ιατρικής Βιολογίας του Δημοκρίτειου Πανεπιστήμιου Θράκης. Μελετήθηκε ο πολυμορφισμός TaqI (C<T), του γονιδίου του VDR στο εξώνιο 9 (rs731236). Οι συχνότητες γονότυπου και αλληλόμορφου προσδιορίσθηκαν με ανάλυση PCR-RFLP στο Εργαστήριο Ιατρικής Γενετικής και Υποβοηθούμενης Αναπαραγωγής του Πανεπιστήμιου Ιωαννίνων. Αποτελέσματα. Σε σύγκριση με τους υγιείς μάρτυρες, τα επίπεδα της 25(OH)D του ορού ήταν σημαντικά χαμηλότερα στα άτομα με ΗΝΔ (p=0.012) και στους ασθενείς με ΝΑ (p =0.003). Επιπλέον, τα επίπεδα της 25(OH)D του ορού ήταν στατιστικά πιο ελαττωμένα στους συμμετέχοντες με ΗΝΔ που εξελίχθησαν σε ΝΑ, σε σχέση με αυτούς που παρέμειναν ΗΝΔ (p=0.028). Πολυπαραγοντική μελέτη ανέδειξε ότι αύξηση των συγκεντρώσεων της 25(OH)D του ορού κατά 1 ng/mL ελαττώνει τον κίνδυνο εμφάνισης ΗΝΔ κατά 4% (p=0.006), ενώ σε ένα άτομο με ΗΝΔ ελαττώνει τον κίνδυνο εξέλιξης σε ΝA κατά 10% (p=0.003). Δεν αναδείχθηκαν σημαντικές διαφορές στις συχνότητες γονότυπου και αλληλόμορφου του SNP TaqI ανάμεσα στις ομάδες ασθενών και μαρτύρων. Ωστόσο, η παρουσία του C αλληλόμορφου στον συνδυαστικό γονότυπο (C/C, C/T) μειώνει τον κίνδυνο εμφάνισης ΝΑ κατά 50% στο σύνολο των ασθενών (aOR=0,53%, p=0,027) και κατά 60% στις γυναίκες (aOR=0,41%, p=0,030). Συμπεράσματα. Σε ελληνικό πληθυσμό άνω των 65 ετών, τα επίπεδα της βιταμίνης D του ορού ήταν σημαντικά ελαττωμένα τόσο σε άτομα με Ήπια Νοητική Διαταραχή όσο και σε ασθενείς με νόσο Alzheimer, σε σχέση με συμμετέχοντες υγιείς μάρτυρες.Στο διαχρονικό κομμάτι της μελέτης, τα επίπεδα της βιταμίνης D του ορού ήταν σημαντικά πιο χαμηλά στα άτομα με ΗΝΔ που εξελίχθησαν σε ΝΑ από ότι στους συμμετέχοντες με ΗΝΔ που παρέμειναν με ΗΝΔ, στο διάστημα παρακολούθησης των 2,5 ετών.Τα ευρήματα της παρούσας έρευνας υποδεικνύουν ότι διατηρώντας επαρκή τα επίπεδα της βιταμίνης D του ορού σε ηλικιωμένους ενήλικες θα μπορούσαμε ενδεχομένως να συνεισφέρουμε στην καθυστέρηση ή ίσως και στην πρόληψη της γνωστικής επιδείνωσης με την πάροδο της ηλικίας. Τα αποτελέσματα της παρούσας έρευνας υποδηλώνουν κάποιου τύπου εμπλοκή του γονιδίου VDR στην εμφάνιση νόσου Alzheimer όψιμης έναρξης, σε ελληνικό πληθυσμό. Ο γονότυπος που περιέχει το αλληλόμορφο C (CC ή CT) στον SNP TaqI του γονιδίου VDR, ίσως σχετίζεται με μειωμένο κίνδυνο εμφάνισης ΝΑ όψιμης έναρξης σε ελληνικό πληθυσμό.Χρειάζονται περισσότερες μελέτες συσχέτισης των πολυμορφισμών του γονιδίου VDR στον ελληνικό πληθυσμό για να διερευνηθεί η επίδραση τους στη νόσο Alzheimer όψιμης έναρξης.