Εκλογικά συστήματα σε νέες δημοκρατίες της Ευρώπης

Abstract

This doctoral thesis is a study of electoral and party systems in the Balkan countries, namely Albania, Bulgaria, North Macedonia, Bosnia Herzegovina, Croatia, Montenegro, Romania, Serbia and Slovenia, from 1989 to 2020. These countries, which are referred to in this dissertation for reasons of brevity as 'former communist', had to deal in the early 1990s with multiple challenges: the collapse of the socialist model of government, which these countries implemented after the Second World War; the redefinition of their political system by introducing democratic principles; the establishment of democratic institutions and procedures (in the sense of multipartyism and representation); the gradual liberalization of their economy based on the principles of the free market economy. This dual transition at political and eco-nomic level makes the research and study of the process of transition and, in essence, the 'birth' of a new political and party system, as well as its evolution in a period of thirty years since the beginning of the process, extremely interesting and original. In this context, an attempt was made to gather the most important data concerning the political and party system and the electoral history of these countries from 1989 to 2020. In particular, this thesis focuses on electoral reforms and the development of party and electoral competition. Without being able to fully cover all the relevant data for each country separately, it is a satisfactory database containing the electoral legislation, the results of parliamentary elections, the description and political positioning of the main parliamentary party formations, the axes of competition in each case, data which are useful for the analysis and comparative study of case-studies. The thesis is divided into four chapters. The first chapter attempts a literature review of the main theories and researches in relation to electoral systems and their interaction with party systems. Also, the model of analysis of political and electoral competition as it is formed through the interaction of three elements, parties, individuals and issues, is formulated. The second chapter reviews the most important studies on the political and party systems of the former communist states in Europe. The third and main part of the thesis presents the data collected and analyzed for each country, i.e it consists of nine case studies. The final chapter attempts a comparison among the political systems of the countries under study and formulates some general conclusions about the political and party system, the electoral and political competition and the level of democratization in the Balkans. Finally, in the Annex are listed in different tables for each country the results of the parliamentary elections from 1990 until today, the reforms of their electoral systems and laws and the indicators relating to the analysis of the party sys-tem (Index of Proportionality of Votes – Seats by Gallagher; Effective Number of Electoral Parties; Effective Number of Parliamentary Parties). A graph also depicts the indicators relating to the renewal and repositioning of political personnel from one election to the other in regard to the Council of Ministers.

Η παρούσα διατριβή αποτελεί μια μελέτη των εκλογικών και κομματικών συστημάτων στις χώρες των Βαλκανίων, και συγκεκριμένα σε Αλβανία, Βουλγαρία, Βόρεια Μακεδονία, Βοσνία Ερζεγοβίνη, Κροατία, Μαυροβούνιο, Ρουμανία, Σερβία και Σλοβενία, από το 1989 μέχρι το 2020. Οι χώρες αυτές, οι οποίες αναφέρονται στο κείμενο της διδακτορικής διατριβής για λόγους συντομίας ως «τέως κομμουνιστικές», είχαν να αντιμετωπίσουν στις αρχές της δεκαετίας του 1990 την κατάρρευση του σοσιαλιστικού μοντέλου διακυβέρνησης που εφάρμοσαν μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο, τον επαναπροσδιορισμό του πολιτικού τους συστήματος με την εισαγωγή δημοκρατικών αρχών και τη θέσπιση δημοκρατικών θεσμών και διαδικασιών (με την έννοια του πολυκομματισμού και της αντιπροσωπευτικής λειτουργίας), αλλά και τη σταδιακή απελευθέρωση της οικονομίας τους με βάση τις αρχές της ελεύθερης αγοράς. Η διττή μετάβαση σε πολιτικό και οικονομικό επίπεδο καθι-στά την έρευνα και τη μελέτη τόσο της διαδικασίας μετάβασης και, στην ουσία, «γέννησης» ενός νέου πολιτικού και κομματικού συστήματος, όσο και της εξέλιξής του στην περίοδο των τριάντα ετών από την εκκίνηση της διαδικασίας, άκρως ενδιαφέρουσα και πρωτότυπη. Σε αυτό το πλαίσιο, έγινε μια προσπάθεια συγκέντρωσης των σημαντικότερων στοιχείων που αφορούν στο πολιτικό και κομματικό σύστημα και στην εκλογική ιστορία των χωρών αυτών από το 1989 μέχρι το 2020. Πιο αναλυτικά, η παρούσα διατριβή επικε-ντρώνεται στις εκλογικές μεταρρυθμίσεις και στην ανάπτυξη του κομματικού και εκλογικού ανταγωνισμού. Χωρίς να είναι δυνατόν να καλύψει πλήρως το σύνολο των σχετικών δεδομένων για κάθε χώρα ξεχωριστά, αποτελεί μια ικανοποιητική βάση δεδομένων που περιλαμβάνει την εκλογική νομοθεσία, τα αποτελέσματα κοινοβουλευτικών εκλογών, την περιγραφή και την πολιτική τοποθέτηση των κυριότερων κοινοβουλευτικών κομματικών σχηματισμών, τους άξονες ανταγωνισμού σε κάθε περίπτωση, δεδομένα τα οποία είναι χρήσιμα για την ανάλυση και συγκριτική μελέτη των περιπτώσεων. Η διατριβή χωρίζεται σε τέσσερα κεφάλαια. Στο πρώτο κεφάλαιο επιχειρείται η βιβλιογραφική ανασκόπηση των κυριότερων θεωριών και ερευνών σε σχέση με τα εκλογικά συστήματα και την αλληλεπίδρασή τους με τα κομματικά συστήματα. Επίσης, διατυπώνεται το μοντέλο ανάλυσης του πολιτικού και εκλογικού ανταγωνισμού όπως αυτό διαμορφώνεται μέσα από την αλληλεπίδραση τριών στοιχείων, των κομμάτων, των προσώπων και των θεμάτων. Στο δεύτερο κεφάλαιο πραγματοποιείται βιβλιογραφική ανασκόπηση των σημαντικότερων μελετών σε σχέση με τα πολιτικά και κομματικά συστήματα των τέως κομμουνιστικών κρατών στην Ευρώπη. Στο τρίτο και κύριο μέρος της διατριβής παρουσιάζονται τα δεδομένα που συγκεντρώθηκαν και αναλύθηκαν ανά χώρα, αποτελείται δηλαδή από εννέα μελέτες περίπτωσης. Στο τελικό κεφάλαιο επιχειρείται σύγκριση ανάμεσα στα πολιτικά συστήματα των χωρών υπό μελέτη και διατυπώνονται κάποια γενικά συμπεράσματα σχετικά με το πολιτικό και κομματικό σύστημα, τον εκλογικό και πολιτικό ανταγωνισμό και το επίπεδο εκδημοκρατισμού στην περιοχή των Βαλκανίων. Στο Παράρτημα παρουσιάζονται για κάθε χώρα ξεχωριστά σε πίνακα τα αποτελέσματα των κοινοβουλευτικών αναμετρήσεων από το 1990 μέχρι το 2020, οι μεταρρυθμίσεις των εκλογικών συστημάτων και νόμων και οι δείκτες που αφορούν στην ανάλυση του κομματικού συστήματος [Δείκτης Αναλογικότητας Ψήφων- Εδρών Gallagher, Aριθμός Χρήσιμων Κομμάτων (Effective Number of Electoral Parties) και Αριθμός Χρήσιμων Κοινοβουλευτικών Κομμάτων (Effective Number of Parliamentary Parties)]. Σε γράφημα αποτυπώνονται, επίσης, οι δείκτες που αφορούν στην ανανέωση και επανατοποθέτηση του πολιτικού προσωπικού από εκλογή σε εκλογή στο επίπεδο του Υπουργικού Συμβουλίου.