Νεολογικά αθησαύριστα στην ΟΔΥΣΕΙΑ του Νίκου Καζαντζάκη: στρατηγικές κατανόησης, ασάφεια και βεβαιότητα

Abstract

The present dissertation focuses on the strategies of comprehension of Nikos Kazantzakis’ ODYSSEY poetical language in order to identify, to the extent possible, the methods used by each reader so as to decode the meaning of unknown words, facilitating in this way the text’s comprehension, something that is the main aim when teaching literature. Moreover, the present dissertation aims at identifying different factors, including intra-linguistic, extra-linguistic, psychological and social, which may affect this procedure and at reviewing potential methods for a better confrontation. In view of the inherent vagueness and subjectivity of a piece of literature, the study of reading and comprehension strategies constitute a real challenge from a linguistic perspective, since special study is required to highlight the main characteristics and special attributes of a piece of literature, such as ODYSSEY, which essentially constitute Kazantzakis’ personal and idiosyncratic writing style, which in turn forms part of the wider theoretical framework of poetic grammars. The identification, recording and determination of poetic neological undictionaried words that will constitute in essence the linguistic material and interpretative tool is of particular interest. The experiential approach of the present dissertation examines the relation of the correctness and certainty of native speakers of Modern Greek who are first-year and fourth-year students in the Greek literature faculties of universities across Greece. The subjects were called to guess with certainty the meaning of specific unknown words that are incorporated in Kazantzakis’ epical poem. They then had to determine their certainty degree of the correctness of their answers in a continuum [0,1] by noting at a specific point that they felt would depict their certainty at the time of the answer. This tool is a suggestion of Vougiouklis & Kambaki-Vougioukli (2008, 2011), supporting the benefits of the use of the bar [0,1] against the Likert scale. A basic assumption in the present dissertation is that the communication strategies and, more specifically, the free-guess strategy based on multi-sourced elements may drastically enhance the reading and comprehension procedure of a text, literary or not. Of course, the users are required to have received proper education to this end, so that they can exploit any available source of information after they have identified it, they have paid the proper attention to it and they have processed it in trust to their judgment; namely they must be in position to obtain certainty in accordance with their capabilities and potential free of any social prejudices.

Η παρούσα διατριβή ασχολείται με τις στρατηγικές κατανόησης της ποιητικής γλώσσας της ΟΔΥΣΕΙΑΣ του Καζαντζάκη, προκειμένου να εντοπιστούν, όσο είναι δυνατό, οι μέθοδοι που ακολουθεί ο εκάστοτε αναγνώστης για να αποκωδικοποιήσει τη σημασία άγνωστων λέξεων, διευκολύνοντας κατ’ αυτόν τον τρόπο την κατανόηση του κειμένου, που είναι και ο κύριος σκοπός της διδασκαλίας της λογοτεχνίας. Επιπλέον, σκοπό της παρούσας έρευνας αποτελεί ο εντοπισμός των διαφορετικών παραγόντων, συμπεριλαμβανομένων ενδογλωσσικών, εξωγλωσσικών, ψυχολογικών και κοινωνικών, που μπορεί να επηρεάσουν αυτή τη διαδικασία και να διερευνηθούν πιθανές μέθοδοι για καλύτερη αντιμετώπιση. Εξαιτίας της εγγενούς ασάφειας και υποκειμενικότητας που ενυπάρχουν σε ένα λογοτεχνικό κείμενο, η μελέτη των στρατηγικών ανάγνωσης και κατανόησης αποτελεί πραγματική πρόκληση από γλωσσολογική άποψη, αφού χρήζει ειδικής μελέτης ώστε να αναδειχθούν τα βασικά χαρακτηριστικά και τα ιδιαίτερα γνωρίσματα ενός έργου, όπως η ΟΔΥΣΕΙΑ, που ουσιαστικά απαρτίζουν την ιδιοσυγκρασιακή προσωπική γραφή του Καζαντζάκη, η οποία εντάσσεται στο ευρύτερο θεωρητικό πλαίσιο των ποιητικών γραμματικών. Ιδιαίτερο ενδιαφέρον της ποιητικής γραμματικής του συγγραφέα παρουσιάζει ο εντοπισμός, η καταγραφή και ο προσδιορισμός των ποιητικών νεολογικών αθησαύριστων λέξεων, οι οποίες θα αποτελέσουν ουσιαστικά το γλωσσικό υλικό και το ερευνητικό εργαλείο. Η εμπειρική προσέγγιση της παρούσας εργασίας εξετάζει τη σχέση της ορθότητας και της βεβαιότητας σε φυσικούς ομιλητές (ΦΟ) της ελληνικής γλώσσας που ήταν φοιτητές και φοιτήτριες του πρώτου (Α΄) και του τέταρτου (Δ΄) έτους σπουδών στα τμήματα (ελληνικής) Φιλολογίας των πανεπιστημιακών ιδρυμάτων όλης της Ελλάδας. Τα υποκείμενα κλήθηκαν να μαντέψουν με ακρίβεια τη σημασία ορισμένων άγνωστων λέξεων που είναι ενσωματωμένες στο επικό ποίημα του Καζαντζάκη. Στη συνέχεια, έπρεπε να προσδιορίσουν τον βαθμό βεβαιότητάς τους για την ορθότητα των απαντήσεων τους σε ένα συνεχές [0,1], ουσιαστικά τέμνοντάς το σε οποιοδήποτε σημείο αισθάνονταν ότι δήλωνε τη βεβαιότητά τους τη στιγμή της απάντησης. Το συγκεκριμένο εργαλείο αποτελεί μια πρόταση των Vougiouklis & Kambaki-Vougioukli (2008, 2011), όπου υποστηρίζονται τα πλεονεκτήματα της χρήσης της ράβδου [0,1] έναντι της κλίμακας Likert. Βασική υπόθεση στην παρούσα έρευνα είναι ότι οι επικοινωνιακές στρατηγικές και ειδικότερα, η στρατηγική του ελεύθερου μαντέματος, μέσα από στοιχεία προερχόμενα από διαφορετικές πηγές, μπορούν να ενισχύσουν δραστικά τη διαδικασία της ανάγνωσης και κατανόησης ενός κειμένου, λογοτεχνικού ή μη. Φυσικά, προϋπόθεση είναι οι χρήστες να λάβουν την κατάλληλη εκπαίδευση, προκειμένου να αξιοποιούν οποιαδήποτε πηγή πληροφορίας έχουν στη διάθεσή τους, αφού πρώτα την αναγνωρίσουν, της δώσουν την αρμόζουσα προσοχή και να την επεξεργαστούν, εμπιστευόμενοι το κριτήριό τους, δηλαδή αποκτώντας ανάλογη βεβαιότητα των ικανοτήτων και των δυνατοτήτων τους, ανεπηρέαστοι από κοινωνικές προκαταλήψεις.

La présente thèse aborde les stratégies de compréhension de la langue poétique de l’ODYSSEE de Kazantzakis. Le but est d’identifier, dans la mesure du possible, les méthodes que chaque lecteur suit pour déchiffrer le sens des mots inconnus, facilitant ainsi la compréhension du texte; c’est là l’objectif principal de l’enseignement de la littérature. Par ailleurs, la présente recherche vise à identifier les différents facteurs, y compris intralinguistiques, extralinguistiques, psychologiques et sociaux, pouvant influencer cette procédure et à examiner les méthodes possibles afin de mieux les adresser. Compte tenu du manque de clarté intrinsèque et de la subjectivité d’un texte littéraire, l’étude des stratégies de lecture et de compréhension représente un vrai défi du point de vue linguistique. Elle comporte en effet une analyse spécifique permettant d’identifier les caractéristiques principales et les spécificités particulières d’une oeuvre, comme l’ODYSSEE. Ces caractéristiques sont à la base de l’écriture personnelle et idiosyncrasique de Kazantzakis qui s’inscrit dans le contexte théorique élargi des grammaires poétiques. La grammaire poétique de l’auteur présente un intérêt particulier en termes d’identification, d’enregistrement et de définition des mots néologiques poétiques qui ne sont pas répertoriés et qui constituent la matière linguistique et l’outil de la recherche. L’approche empirique de cette thèse examine le lien entre l’exactitude et la certitude des orateurs natifs de langue grecque qui sont des étudiants et des étudiantes de la première et de la quatrième années d’études dans les départements de philologie grecque de toutes les institutions universitaires de la Grèce. Les sujets ont été demandés à deviner avec précision le sens de certains mots inconnus dans le poème épique de Kazantzakis. Par la suite, il leur a été demandé d’exprimer leur niveau de certitude quant à l’exactitude de leurs réponses sur la base d’un continuum/barre [0,1], en indiquant le point pouvant correspondre à leur niveau de certitude au moment de la réponse. Cet outil prend appui sur une théorie de Vougiouklis & Kambaki-Vougioukli (2008, 2011), où sont expliqués les avantages de l’utilisation de la barre [0,1] à plutôt que l’échelle Likert. L’hypothèse de base de la présente étude est que les stratégies de communication et, en particulier, la stratégie de l’estimation libre à travers des éléments de sources différentes, peuvent renforcer de manière drastique la procédure de lecture et de compréhension d’un texte littéraire ou non. Naturellement, la condition de base est que les utilisateurs aient accès à une formation appropriée, afin d’optimiser toute source d’information à leur disposition, après l‘avoir reconnue, analysée et élaborée. Dans ce processus, les utilisateurs doivent faire confiance à leur propre critère, à savoir l’acquisition de la certitude relative à leurs compétences et à leurs capacités, sans aucun préjugé social.