Η ονειρική αναζήτηση του σώματος και της ψυχής στον Οδυσσέα Ελύτη και στο Νίκο Καζαντζάκη

Abstract

In this study it is examined the work of the two Greek literary men, while the research is focused on the issue of the woman’s position that in expressed in both works. The tool for this research is, above all, the theory about “archaic mother”, regarding the omnipotent -undifferentiated archaic being. Undoubtedly , as archaic mother is not consider the existing character of each person’s mother, but the symbolic dimension that it gets in the infant’s soul, during the initial stomatic period, when the breast symbolizes the entire universe of a totally dependent being. According to M. Klein, the breast deprivation during the first and most crucial period for the human psychism- a period which is characterized by the infant’s total dependence on his mother- and in general the different pains and disturbances, deprivations etc, create to the infant an aggressive behavior that is alternated of course with adherence and adoration phases, when his/her needs are being satisfied by a being which during this phase has almost godlike dimensions. At first, it is examined the woman’s character in the Kazantzakis’ work, her place in his work with regard to the presence of the symbol of breast and the dominant emergence of the archaic mother’s element. Then, the study proceeds to an exhaustive reading of the ultra extensive epic of Odyssey, through which is being seeked the “dreamy element” that is mainly shaped in a broader procedure of regression. The conclusions are really valuable as they help the reader understand the power and weakness of Kazantzakis’ work. Throughout the dominion of Odyssey prevails an omnipotent and, in the same time, oppressive linguistic superego. In the second part, the study is focused on Odysseas Elytis’ work and mainly on “Axion Esti” and “Maria Nefeli”. The archaic mother is not absent also from Elytis’ work, but all the elements from the radical and irreconcilable uncertainty, usually expressed by Kazantzakis, until the rejection, the castration, the ungovernable superego and the aggressiveness towards woman, have been mutated in such a way that we are now in a more mature and spiritual writing. Probably, it could also be supported that the roles’ distribution to Maria Nefeli, poet and Antifonitis, constitute a brilliant plotting of the (indirectly) psychoanalytitic concept accepted in this study. In the third part, there are presented some thoughts about Imperialism through the relations of Elyti-Empiricos and Eggonopoulos. The start of this unit is associated with the French Imperialism, which inseminated new conditions and brought in the foreground new possibilities for creation. In the same time, Greek poetry passed to a new form, as innumerous were the poets who drew on Imperialism. ____________________Conclusions 1. There is some compunction, when we try to investigate the bones of a great artist’s unconscious. However, these so serious compunctions that we must have were not provoked neither from Elytis nor Kazantzakis, as they did not invite us to do such a psychoanalytic psychograph. 2. The archaic omnipotent creature does not dominate on Elytis, as on Kazantzakis. Maria Nefeli will talk about the unrealistic “huge women”, but right afterwards she will connect the reason with reality, fondness and optimism. 3. In the work are diffusively shown the feelings of an in love adult towards a woman. He gives her big dimensions, but he doesn’t shape her as unrealistic, untraceable, dangerous, i.e. metaphysical being. In the Elytis’ work, the confrontation of the archaic woman is not performed with the fear (terror) of a metaphysic woman. It takes a path of poetry, through the mature feeling and the logical vent. ____________________________________________________

Στην παρούσα μελέτη εξετάζεται το έργο των δυο Ελλήνων δημιουργών και η έρευνα επικεντρώνεται στο ζήτημα της θέσης της γυναίκας που έχουν αμφότεροι. Ως εργαλείο για την έρευνα αποτελεί, κατά κύριο λόγο, η θεωρία περί «αρχαϊκής μητέρας», σχετικά με το παντοδύναμο -αδιαφοροποίητο αρχαϊκό όν. Ως αρχαϊκή μητέρα δεν νοείται βέβαια το υπαρκτό πρόσωπο της μάνας ενός εκάστου προσώπου, αλλά η συμβολική διάσταση που αυτό λαμβάνει στην ψυχή του βρέφους κατά την στοματική εν πρώτοις περίοδο, όταν ο μαστός συμβολίζει ολόκληρο το σύμπαν ενός απόλυτα εξαρτημένου πλάσματος. Σύμφωνα με την Μ. Klein, η στέρηση του μαστού, στην πρώτη και αποφασιστική για τον ανθρώπινο ψυχισμό περίοδο της απόλυτης εξαρτήσεως του βρέφους από τη μητέρα, αλλά και γενικότερα οι διάφοροι πόνοι και ενοχλήσεις, στερήσεις κ.λ.π. δημιουργούν στο βρέφος μια επιθετική διάθεση, η οποία βεβαίως εναλλάσσεται με φάσεις προσκόλλησης και λατρείας, όταν οι ανάγκες του ικανοποιούνται από ένα όν το οποίο τελικά έχει κατά την φάση εκείνη θεϊκές περίπου διαστάσεις. Αρχικά εξετάζεται το πρόσωπο της γυναίκας στο έργο του Καζαντζάκη, η θέση της στο έργο του σε σχέση με την παρουσία του συμβόλου του στήθους και την κυριαρχική ανάδυση του στοιχείου της αρχαϊκής μητέρας. Στη συνέχεια η μελέτη προχωρά σε μια εξαντλητική ανάγνωση του άκρως εκτεταμένου έπους της Οδύσσειας, μέσα από την οποία αναζητείται το «ονειρικό στοιχείο» το οποίο διαμορφώνεται κυρίως σε μια ευρύτερη διαδικασία παλινδρόμησης. Πολύτιμα είναι τα πορίσματα σε βαθμό που βοηθούν στο να κατανοήσει ο αναγνώστης, την δύναμη και την αδυναμία του Καζαντζακικού έργου. Σε όλη την επικράτεια της Οδύσσειας κυριαρχεί ένα παντοδύναμο απελευθερωτικό και συγχρόνως καταπιεστικό γλωσσικό υπερεγώ. Στο δεύτερο μέρος της έρευνας, η ενασχόληση επικεντρώνεται στο έργο του Οδυσσέα Ελύτη και κατά μείζονα λόγο στο «Άξιον Εστί» και στην «Μαρία Νεφέλη». Η αρχαϊκή μάνα δεν απουσιάζει και από τον Ελύτη, αλλά όλα τα στοιχεία από την ριζική και ασυμφιλίωτη συνήθως αμφιθυμία που εκφράζει ο Καζαντζάκης, μέχρι την απόρριψη, τον ευνουχισμό, το αχαλίνωτο υπερεγώ και την επιθετικότητα για την γυναίκα, έχουν μετεξελιχθεί, έτσι που βρισκόμαστε σε μία πιο ώριμη ψυχικά γραφή. Ενδεχομένως θα μπορούσε και να υποστηριχθεί ότι το μοίρασμα των ρόλων σε Μαρία Νεφέλη, ποιητή και Αντιφωνητή, συνιστά μια ιδιοφυή αποτύπωση της (έμμεσα) ψυχαναλυτικής έννοιας που ασπάζεται η παρούσα μελέτη. Στο τρίτο μέρος της έρευνας παρουσιάζονται μερικές σκέψεις για τον Υπερρεαλισμό, μέσα από τις σχέσεις Ελύτη- Εμπειρίκου και Εγγονόπουλου. Το ξεκίνημα αυτής της ενότητας συνδέεται με τον Γαλλικό Υπερρεαλισμό, ο οποίος γονιμοποίησε νέες καταστάσεις και έφερε στο προσκήνιο νέες δυνατότητες δημιουργίας. Ταυτόχρονα η ελληνική ποίηση πέρασε σε μια νέα μορφή, καθώς αναρίθμητοι ήταν οι ποιητές που άντλησαν από τον υπερρεαλισμό. Πορίσματα 1. Υπάρχουν κάποιοι ενδοιασμοί, όταν πηγαίνουμε να διερευνήσουμε τα μύχια του ασυνειδήτου ενός μεγάλου καλλιτέχνη. Αυτούς τους ενδοιασμούς, τους τόσο σοβαρούς που πρέπει να έχουμε, ούτε ο Ελύτης, ούτε ο Καζαντζάκης μας κάλεσαν να κάνουμε ένα ψυχαναλυτικό ψυχογράφημα. 2. Το αρχαϊκό παντοδύναμο όν δεν κυριαρχεί τον Ελύτη, όπως τον Καζαντζάκη. Θα μιλήσει η Μαρία Νεφέλη για τις εξωπραγματικές «πελώριες γυναίκες», αλλά αμέσως θα συνδέσει τον λόγο με την πραγματικότητα, την τρυφερότητα και την αισιοδοξία. 3. Στο έργο διάχυτα προβάλλουν τα συναισθήματα του ερωτευμένου ενήλικα για τη γυναίκα. της αποδίδει μεγάλες διαστάσεις, αλλά δεν τη διαμορφώνει ως εξωπραγματική, ανεξιχνίαστη, επικίνδυνη, δηλαδή μεταφυσική. 4. Στον Ελύτη η αντιμετώπιση της αρχαϊκής μητέρας δεν γίνεται με τον φόβο (τρόμο) της μεταφυσικής. Λαμβάνει ένα δρόμο ποίησης, μέσα από το ώριμο συναίσθημα και τη λογική διέξοδο.