Η παρουσία της γυναίκας στη βιβλική και πατερική παράδοση των πρώτων αιώνων: η περίπτωση των χηρών

Abstract

Our study aims at a fuller understanding of the social category of widows that was a reality in early Christian times. It attempts to present them as a distinguished class during the early Christian centuries and to describe the way in which the ecclesiastical body treated them, but also their contribution to the life of the Church. Besides, the understanding of patristic texts on this subject is also useful nowadays, when social conditions in the modern world have been significantly differentiated in relation to the rights, dignity and respect of the woman who has been deprived of her husband and has been entrusted with multiple responsibilities. In developing countries, where the Gospel is preached and polygamy still exists, the treatment of widows is no different from the social environment of the early Christian centuries. The charity of the Gospel and the Fathers of the Church can always be the criterion for dealing with widows in these societies. The above required the chronological presentation of the material, in order to demonstrate the sequence of events and any development that emerges through the study. This also ensures, to a certain extent, the objectivity of the conclusions, as long as they are not influenced by subsequent data or developments. The study consists of four chapters, in which the introduction is preceded and is enclosed with the conclusions and the bibliography. The introduction analyzes the prerequisites of research on women in general, the reason for writing the study, raises the question of the position of the widow in society and the Church as well as its problematic, presents the history of research and mentions the importance it assumes in the modern world. Finally, the etymological origin of the word and the various meanings it took on during its history are presented, in order to demonstrate the various meanings that accompanied the female widow by identifying with her. The first chapter examines its place in the ancient world and the different mentality with which she is treated in the different places and periods. This in mainly a historical approach. The second chapter deals with the image of the widows in the biblical texts. The Old Testament presents the great frequency with which she appears either individually or innumerated with socially marginalized groups, as the object of protection of God Yahweh Himself, the rulers and the believers. Reference is made to prominent figures of widowed women of the Old Testament who contributed to the realization of God's divine plan. Moreover, the position of the widow in the New Testament is exposed, that is, Jesus' relationship with the widows in his life and teaching as well as in his miraculous action. Their importance in the thought and teaching of the Apostles is emphasized, while a special subchapter is dedicated to the passage of the first epistle to Timothy, which is the basis of the later ecclesiastical teaching. At this point an attempt is made to present the widow integrated into her social surroundings and the ecclesiastical body without an interpretive analysis of the passage, which is not the purpose of the present study. The systematization of the material in the above chapters is thematic. In other words, the characteristics that are related and complete the image of the widow within the respective spatiotemporal frameworks are recorded. The third chapter presents the widowed woman in the texts of the first centuries. During the post-apostolic period, the acceptance of the order of widows by the local ecclesiastical communities, their importance and contribution to the life of the Church is examined. The texts of the 3rd century are analyzed in another section of this chapter. Those characteristics that indicate the evolution in the history of the order of widows are identified. The relationship of widows with other groups of the ecclesiastical body is also mentioned. The course of widows in the 4th century is outlined in the last section of this chapter. The changes taking place in the context of the more general historical changes of the century are identified. Their decisive relationship with the virgins and deacons is examined. In this chapter the method followed is that of grammatical analysis. The fourth and final chapter of the work is devoted to the symbolic meanings that the term widow took on in the course of time. The study concludes with the conclusions.

Η εργασία μας έχει στόχο την πληρέστερη κατανόηση της κοινωνικής κατηγορίας των χηρών που ήταν μια πραγματικότητα στους πρώτους χριστιανικούς χρόνους. Επιχειρεί να τις παρουσιάσει ως μία διακεκριμένη τάξη κατά τους πρώτους χριστιανικούς αιώνες και να περιγράψει τον τρόπο με τον οποίο τις αντιμετώπισε το εκκλησιαστικό σώμα, αλλά και τη συμβολή τους στη ζωή της Εκκλησίας. Άλλωστε, η κατανόηση των πατερικών κειμένων για το θέμα αυτό είναι χρήσιμη και στις μέρες μας, όπου οι κοινωνικές συνθήκες στον προηγμένο κόσμο έχουν σημαντικά διαφοροποιηθεί σε σχέση με τα δικαιώματα, την αξιοπρέπεια και τον σεβασμό της γυναίκας που αποστερήθηκε τον σύζυγό της κι έχει επιφορτισθεί με πολλαπλές ευθύνες. Στις υπό ανάπτυξη χώρες, όπου κηρύττεται το ευαγγέλιο και η πολυγαμία ακόμη υφίσταται, η αντιμετώπιση των χηρών δεν διαφέρει από τον κοινωνικό περίγυρο των πρώτων χριστιανικών αιώνων. Η φιλανθρωπία του Ευαγγελίου και των Πατέρων της Εκκλησίας μπορεί πάντα να αποτελεί το κριτήριο για την αντιμετώπιση των χηρών στις κοινωνίες αυτές. Τα παραπάνω επέβαλαν την χρονολογική παρουσίαση του υλικού, προκειμένου να καταδειχθεί η ακολουθία των γεγονότων και η οποιαδήποτε εξέλιξη διαφαίνεται μέσα από τη μελέτη. Αυτό διασφαλίζει, ως ένα βαθμό, και την αντικειμενικότητα των συμπερασμάτων, εφόσον δεν επηρεάζονται από μεταγενέστερα δεδομένα ή εξελίξεις.Η μελέτη αποτελείται από τέσσερα κεφάλαια, στα οποία προτάσσεται η εισαγωγή και κατακλείεται με τα συμπεράσματα και τη βιβλιογραφία. Στην εισαγωγή αναλύονται οι προϋποθέσεις της έρευνας για τη γυναίκα γενικότερα, η αφορμή συγγραφής της εργασίας, τίθεται το ζήτημα της θέσης της χήρας στην κοινωνία και στην Εκκλησία καθώς και η προβληματική του, παρουσιάζεται η ιστορία της έρευνας και αναφέρεται η σημασία που προσλαμβάνει στον σύγχρονο κόσμο. Τέλος, παρουσιάζεται η ετυμολογική προέλευση της λέξης και οι διάφορες σημασίες που προσέλαβε κατά την ιστορία της, με σκοπό να καταδειχθούν οι ποικίλες έννοιες, οι οποίες συνόδευσαν την γυναίκα χήρα ταυτιζόμενες μαζί της. Στο πρώτο κεφάλαιο εξετάζεται η θέση της στον αρχαίο κόσμο και η διαφορετική νοοτροπία με την οποία αντιμετωπίζεται κατά τόπους και εποχές. Πρόκειται κυρίως για μια ιστορική προσέγγιση.Το δεύτερο κεφάλαιο αφορά στην εικόνα που παρουσιάζει στα βιβλικά κείμενα. Στην Παλαιά Διαθήκη παρουσιάζεται η μεγάλη συχνότητα με την οποία εμφανίζεται είτε μεμονωμένα είτε συγκαταριθμούμενη με κοινωνικά περιθωριοποιημένες ομάδες ως αντικείμενο της προστασίας του ίδιου του Θεού Γιαχβέ, των αρχόντων και των πιστών. Γίνεται αναφορά σε εξέχουσες φυσιογνωμίες χηρών γυναικών της Παλαιάς Διαθήκης που συνέβαλαν στην πραγματοποίηση του σχεδίου του Θεού. Στη συνέχεια εκτίθεται η θέση της χήρας στην Καινή Διαθήκη, δηλαδή η σχέση του Ιησού προς τις χήρες στη ζωή και τη διδασκαλία του καθώς επίσης και στη θαυματουργική του δράση. Τονίζεται η σημασία τους στη σκέψη και διδασκαλία των Αποστόλων, ενώ ιδιαίτερο υποκεφάλαιο αφιερώνεται στο χωρίο της Α΄ προς Τιμόθεον επιστολής που αποτελεί και τη βάση της μεταγενέστερης εκκλησιαστικής διδασκαλίας. Εδώ επιχειρείται μια παρουσίαση της χήρας ενταγμένης στον κοινωνικό της περίγυρο και στο εκκλησιαστικό σώμα χωρίς να γίνεται ερμηνευτική ανάλυση του χωρίου, η οποία δεν αποτελεί τον σκοπό της παρούσας μελέτης. Η συστηματοποίηση του υλικού στα παραπάνω κεφάλαια είναι θεματική. Καταγράφονται δηλαδή τα χαρακτηριστικά που σχετίζονται και συμπληρώνουν την εικόνα της χήρας μέσα στα αντίστοιχα χωροχρονικά πλαίσια. Στο τρίτο κεφάλαιο παρουσιάζεται η γυναίκα χήρα στα κείμενα των πρώτων αιώνων. Κατά την μεταποστολική εποχή εξετάζεται η αποδοχή της τάξης των χηρών από τις κατά τόπους εκκλησιαστικές κοινότητες, η σημασία και η συμβολή τους στην ζωή της Εκκλησίας. Τα κείμενα του 3ου αιώνα αναλύονται σε άλλη ενότητα αυτού του κεφαλαίου. Εντοπίζονται τα χαρακτηριστικά εκείνα που δηλώνουν την εξέλιξη στην ιστορία της τάξης των χηρών. Αναφέρεται επίσης η σχέση των χηρών με άλλες ομάδες του εκκλησιαστικού σώματος. Η πορεία των χηρών κατά τον 4ο αιώνα σκιαγραφείται στην τελευταία ενότητα αυτού του κεφαλαίου. Εντοπίζονται οι αλλαγές που συντελούνται στα πλαίσια των γενικότερων ιστορικών αλλαγών του αιώνα. Εξετάζεται η καθοριστική σχέση τους με τις παρθένους και διακόνισσες. Σε τούτο το κεφάλαιο η μέθοδος που ακολουθείται είναι αυτή της γραμματολογικής ανάλυσης. Το τέταρτο και τελευταίο κεφάλαιο της εργασίας είναι αφιερωμένο στις συμβολικές σημασίες που προσέλαβε ο όρος χήρα στην πορεία της σκέψης. Η εργασία ολοκληρώνεται με τα συμπεράσματα.