Λιθοτεχνίες της μεταβατικής τελικής νεολιθικής και πρώιμης εποχής του χαλκού Ι από την Αττική: το παράδειγμα της Μερέντας

Abstract

The subject of this dissertation is the study of obsidian and flint chipped stone assemblages from the site of Merenda, Attica and their placement in the wider chronological, cultural and technological framework of the transitional FN/EH I and EH II period. A total of 17323 chipped stone artifacts were studied, of which 2500 were included in a database for a detailed analysis. The study adopted an approach based on the examination of raw materials and tool technology and typology through the concept of operational chain. In addition to these three tenets, a fourth was defined, namely that of spatial distribution. Material was selected from both household and open areas, such as houses and refuse pits, while the nature of each concentration was described. The present study also examines the possibility that a workshop for the production of stone tools had been organized in Merenda, since the large scale of production in relation to the size of the settlement stands out in comparison to other sites of the transitional FN/EH I period. The criteria regarding the identification of stone tool workshops and the organization of production as part of the socio-economic system of the Transitional FN/EH I period are discussed in this context. For the evaluation of the data from Merenda, comparisons were made with chipped stone assemblages from other published sites, while raw material from the settlement of Agios Kosmas, Attica, was also taken into account. According to the evidence that was gathered, the chipped stone assemblage of Merenda constitutes a link that connects simple technologies, which are more common during the Neolithic period, with the more sophisticated techniques of the Early Helladic II period. Chipped stone products from Merenda, namely blades and flakes, served as tool blanks for a variety of daily household activities. These tools are part of a new socio-economic milieu in Attica, related to the establishment of chipped stone production nodes. Such tools were probably circulating at a supra-local level. In Attica, knapping must have been a common practice from FN onwards and probably one of its defining cultural characteristics, which differentiated it from other neighboring areas.

Αντικείμενο της διατριβής είναι η μελέτη των λιθοτεχνιών οψιανού και πυριτόλιθου από τη θέση της Μερέντας Αττικής και η τοποθέτησή τους στο ευρύτερο χρονοπολιτισμικό και τεχνολογικό πλαίσιο της Μεταβατικής ΤΝ/ΠΕ Ι και ΠΕ ΙΙ εποχής. Συνολικά μελετήθηκαν 17323 λίθινα λαξευμένα τέχνεργα, από τα οποία περίπου τα 2500 εντάχθηκαν σε βάση δεδομένων για διεξοδική ανάλυση. Η μελέτη υιοθέτησε μια προσέγγιση που βασίζεται στην εξέταση των πρώτων υλών, της τεχνολογίας και της τυπολογίας των εργαλείων, με βασικό μεθοδολογικό εργαλείο αυτό των εγχειρηματικών αλυσίδων παραγωγής. Εκτός από αυτούς τους τρείς άξονες επιπλέον ορίστηκε και ένας τέταρτος, αυτός της χωρικής κατανομής του υλικού. Επιλέχθηκε υλικό από χώρους εσωτερικούς και εξωτερικούς, όπως οικίες και λάκκους απόρριψης και περιγράφηκε η φύση της κάθε συγκέντρωσης. Στην παρούσα μελέτη εξετάζεται επίσης η πιθανότητα να είχε συσταθεί εργαστήριο παραγωγής λίθινων εργαλείων στη Μερέντα, καθώς η μεγάλης κλίμακας παραγωγή σε σχέση με το μέγεθος του οικισμού την κάνουν να ξεχωρίζει από τα υπόλοιπα κέντρα της Μεταβατικής ΤΝ/ΠΕ Ι εποχής. Στο πλαίσιο αυτό γίνεται συζήτηση σχετικά με τα κριτήρια ταύτισης των εργαστηρίων λίθινων εργαλείων και σχετικά με την οργάνωση της παραγωγής στο κοινωνικοοικονομικό σύστημα της Μεταβατικής ΤΝ/ΠΕ Ι εποχής. Για την αξιολόγηση των δεδομένων της Μερέντας έγιναν συγκρίσεις με τις λιθοτεχνίες άλλων δημοσιευμένων θέσεων, ενώ συνεκτιμήθηκε πρωτογενές υλικό από τον οικισμό του Αγίου Κοσμά Αττικής. Σύμφωνα με τα στοιχεία που προέκυψαν η λιθοτεχνία της Μερέντας είναι ο «κρίκος» που συνδέει τις απλές τεχνολογίες λάξευσης πρώτων υλών που συνηθίζονται περισσότερο κατά την Νεολιθική εποχή με τα πιο εξελιγμένα σχήματα της Πρωτοελλαδικής ΙΙ εποχής. Τα παραγόμενα προϊόντα της Μερέντας, δηλαδή λεπίδες και φολίδες, χρησίμευαν ως υπόβαθρα εργαλείων για μια πληθώρα καθημερινών οικιακών εργασιών. Τα εργαλεία αυτά εντάσσονται σε ένα νέο κοινωνικοοικονομικό πλαίσιο που σχετίζεται με την εγκαθίδρυση στην Αττική κέντρων παραγωγής λαξευμένων εργαλείων από οψιανό, που διακινούνταν πιθανόν σε υπερτοπικό επίπεδο. Στην Αττική η ενασχόληση με τη λάξευση του λίθου πρέπει να ήταν κοινή πρακτική από την ΤΝ και εξής και πιθανόν ένα από τα ιδιαίτερα πολιτισμικά χαρακτηριστικά της, που την διαφοροποιούσαν από άλλες γειτονικές περιοχές.