Η εξέλιξη του θεατρικού οικοδομήματος στη Σικελία κατά την ελληνιστική περίοδο: θέατρα με παρασκήνια: Τυνδαρίς – Έγεστα – Σολούς - Ιαίτας

Abstract

This dissertation focuses on the study of the evolution of theatres with paraskenia scene buildings during Hellenistic times, and in particular those of Tyndaris, Segesta, Solous and Iaitas in Sicily. After a brief overview of the history of research, and of the problems scholars confront, mainly due to lack of solid archaeological evidence, theatres are examined with reference to their topography, architecture, graphic reconstructions and scholarly theories. The most significant problems lie on the uncertainty of dating and of the morphology, primarily of the scene buildings. As the details of their architecture are not known, scholars have come up with conflicting interpretations. Regarding their chronological placement, two trends prevail. The supporters of the early dating place the theaters in the pre-Roman Hellenistic period, considering them as creations of the 4th and 3rd c. BC, while the proponents of low dating use them as evidence of urban development and prosperity of the cities that occurred with the consolidation of Roman rule in the 2nd and 1st c. BC. However, the second trend has gained considerable ground during the last thirty years. Consequently, this has resulted in an archaeological and historical gap of about 150 years in our knowledge on the evolution of theatre architecture in Sicily and has also caused skepticism and dispute among scholars. The investigation of the existence or non-existence of this gap is the central research subject of this doctoral dissertation. So as to reach valid conclusions, a multitude of critical questions is attempted to be answered by an interdisciplinary approach that combines comparative analysis and the connection of historical data and archaeological evidence. The study of the political, social, economic and cultural context in which the theatre developed as structure before and after the Roman conquest proves that the Hellenistic era was highly complex and transitional for Sicily. Therefore, the building of theatres and their subsequent construction phases have been impacted by the history, the geographical location of each city and the differentiated conditions that dominated in particular regions of the island. The present study establishes that the first generation of stone theatres dates from the middle of the 4th to the beginning of the 3rd c. BC. Their construction is linked to the success of General Timoleon's campaign and the policy he pursued. The theatres in Tyndaris and Iaitas most probably belong to this period. During the reign of Hieron II, a second generation of theatres was built in the 3rd c. BC. It seems that the period between the end of the 3rd and the beginning of the 2nd c. must have been common to several theatres that either had their original construction phase at that time, such as in Solous, or underwent modifications and renovations, such as in Iaitas and possibly in Segesta. After the First and Second Punic Wars, the monumentalization of the public space in the centres of Western Sicily coincided with the Roman conquest and occurred under different political and socio-economic conditions. This dissertation conclusively demonstrates a continuum in the architectural evolution of the theatre building. Due to its multiple role, the theatre in Sicily was an integral part of the urban landscape and was interconnected with the existence and the functioning of the polis itself. The study of the four theatres has enabled us to observe the successive stages of an overall and constantly changing course throughout Hellenistic times, - a course determined by historical conditions and necessities that had their roots in the classical era.

Η παρούσα διατριβή επικεντρώνεται στη μελέτη της εξέλιξης των θεάτρων με σκηνικό οικοδόμημα με παρασκήνια κατά τους ελληνιστικούς χρόνους, και συγκεκριμένα των θεάτρων της Τυνδαρίδας, της Έγεστας, του Σολούντα και του Ιαίτα στη Σικελία. Μετά μια σύντομη επισκόπηση της ιστορίας της έρευνας, τα θέατρα κατατάσσονται στο ιστορικό και κοινωνικό τους πλαίσιο και περιγράφονται λεπτομερώς. Τα πιο σημαντικά προβλήματα εντοπίζονται στην αβεβαιότητα της χρονολόγησης και της μορφολογίας, κυρίως, των σκηνικών οικοδομημάτων τους. Καθώς δεν γνωρίζουμε τις λεπτομέρειες της αρχιτεκτονικής τους, οι μελετητές καταλήγουν σε αντικρουόμενες ερμηνευτικές προτάσεις. Όσο για την ταξινόμηση των θεάτρων σε χρονολογικό πλαίσιο, στην έρευνα παρατηρούνται δύο τάσεις. Οι εκπρόσωποι της πρώιμης χρονολόγησης τοποθετούν τα θέατρα στην προ-ρωμαϊκή ελληνιστική περίοδο, θεωρώντας τα δημιουργήματα του 4ου και 3ου αι. π.Χ., ενώ οι υποστηρικτές της ύστερης χρονολόγησης τα χρησιμοποιούν ως αποδείξεις αστικής ανάπτυξης και ευημερίας των πόλεων που επήλθε με την εδραίωση της ρωμαϊκής κυριαρχίας τον 2ο και 1ο αι. π.Χ. Την τελευταία τριακονταετία ενισχύθηκε αυτή η δεύτερη τάση με αποτέλεσμα να έχει προκληθεί αντιπαράθεση και σκεπτικισμός μεταξύ των μελετητών καθώς έχει δημιουργηθεί ένα αρχαιολογικό και ιστορικό κενό περίπου 150 χρόνων στις γνώσεις μας για την αρχιτεκτονική εξέλιξη του θεάτρου στη Σικελία. Η διερεύνηση της ύπαρξης ή μη αυτού του κενού αποτελεί το κεντρικό αντικείμενο μελέτης αυτής της διδακτορικής διατριβής. Απάντηση σε μια σειρά ερωτημάτων επιχειρείται με διεπιστημονική προσέγγιση που συνδυάζει την συγκριτική ανάλυση και τη σύνδεση ιστορικών στοιχείων και αρχαιολογικών δεδομένων. Από τη μελέτη του πολιτικού, κοινωνικού, οικονομικού και πολιτιστικού πλαισίου μέσα στο οποίο αναπτύχθηκε το θέατρο ως οικοδόμημα πριν από και μετά τη ρωμαϊκή κατάκτηση αποδεικνύεται ότι, κατά την ελληνιστική εποχή, η Σικελία μετέβη σε μια εξαιρετικά πολύπλοκη και μεταβατική φάση. Συνεπώς, η ανέγερση θεάτρων και οι μετέπειτα οικοδομικές φάσεις τους συμπορεύτηκαν με την ιστορία, τη γεωγραφική θέση κάθε πόλης και τις ιδιαίτερες συνθήκες που επικρατούσαν στο συγκεκριμένο τμήμα του νησιού. Η πρώτη γενιά λίθινων θεάτρων χρονολογείται από τα μέσα του 4ου μέχρι τις αρχές του 3ου αι. π.Χ. Η κατασκευή τους συνδέεται με την επιτυχία της εκστρατείας του στρατηγού Τιμολέοντα και την πολιτική που εφάρμοσε. Σε αυτή την περίοδο πρέπει να ενταχθεί η κατασκευή των θεάτρων της Τυνδαρίδας και του Ιαίτα. Κατά τη διάρκεια της βασιλείας του Ιέρωνα Β΄, ακολούθησε η ανέγερση μιας δεύτερης γενιάς θεάτρων μέσα στον 3ο αι. π.Χ. Φαίνεται ότι η περίοδος μεταξύ του τέλους του 3ου και των αρχών του 2ου αι. θα πρέπει να ήταν κοινή για αρκετά θέατρα που είτε είχαν την αρχική κατασκευαστική φάση τους τότε, όπως στον Σολούντα, είτε υπέστησαν μετατροπές και ανακαινίσεις, όπως στον Ιαίτα και πιθανόν στην Έγεστα. Εκεί, μετά τον Α΄ και Β΄ Καρχηδονιακό Πόλεμο, η μνημειακή διαμόρφωση του δημόσιου χώρου συνέπεσε με τη ρωμαϊκή κατάκτηση και συντελέστηκε κάτω από διαφορετικές πολιτικές και κοινωνικο-οικονομικές συνθήκες. Συμπερασματικά, το θέατρο στη Σικελία, λόγω και του πολλαπλού ρόλου του, ήταν μνημείο αναπόσπαστο του αστικού τοπίου και ταυτιζόταν με την υπόσταση και τη λειτουργία της ίδιας της πόλης. Αυτό που αποδεικνύει με σαφήνεια αυτή η μελέτη είναι ότι δεν υφίσταται το κενό των 150 χρόνων αλλά διαγράφεται μια συνέχεια στην αρχιτεκτονική εξέλιξη του θεατρικού οικοδομήματος. Μέσα από τη μελέτη των τεσσάρων θεάτρων αποκαλύπτονται τα διαδοχικά στάδια μιας συνολικής και διαρκώς μεταβαλλόμενης πορείας καθ’ όλη τη διάρκεια της ελληνιστικής εποχής, έτσι όπως καθορίστηκε από ιστορικές συνθήκες και αναγκαιότητες που είχαν τις ρίζες τους στην κλασική εποχή.