Οι σφραγιδόλιθοι από το ιερό της Άρτεμης στη Βραυρώνα: συμβολή στην πρακτική ανάθεσης σφραγιδολίθων στον ελλαδικό χώρο κατά τους Αρχαϊκούς χρόνους

Abstract

The present study presents the types of seals and scarabs that were dedicated to the sanctuary of Artemis at Vravron from the late 8th till the end of the 6th cent. BC, while a few seals of Late Bronze Age were offered at the end of the Geometric or Archaic period. The research presents overall the establishment and operation of the greek seal workshops, as well as the categories of the imported seals of the same period. At the same time the operation of a local workshop is confirmed covering a gap in the research for the position of Attica on the map of the seal workshops during the 7th c. B.C. On a second level, the network of commercial roads and exchanges in the Aegean is outlined. The origin of goddess Artemis is also investigated through the tradition of the Great Goddess of Nature and Reproduction of Prehistoric times. The special qualities of the goddess as well as the dedication practices by which the material under study is being associated, provide important elements directly related to the founding and evolutionary conditions of the Vravron sanctuary during the Early Historical and Archaic years. In particular, aspects of the cult of Artemis, her potential relationship with other deities and elements of the historical tradition of Athens emerge through the practice of seal dedication. At the same time, the research is focused on the special meaning seal stones had assimilated and the prevailing common perceptions as far as their establishment as votive expressions is concerned. This was achieved on the one hand through the comparative study with other greek sanctuaries of female deities, where seal dedication is also included in devotional practices, as well as through the stydy concerning the qualities of the manufacturing raw materials (rock crystal, amber, shell, glass) and their symbolism based mainly on the literature of late antiquity. It is interesting that some of these perceptions were preserved up to the modern Greek tradition. Although the importance of the seals as a means of recognizing the property or authenticity of the sealed goods is indisputable, the practice of seal dedication at Vravron and other female sanctuaries should be related to the worshiping kourotrophos deity (nurturer child), considering that seal workshops of the 7th c. B.C. mainly served the needs of prominent sanctuaries dedicated to female divinities with nursing qualities such as Heraion of Argos, Heraion of Perachora, Orthia in Sparta, Athena Lindia and Artemis at Vrauron. Owners of seals were mainly women and children. They were considered as the most vulnerable part of society, that’s why seals are mainly interpreted as force of prophylactic power. In the light of an anthropological approach, apart from the typical features of the object (form, motifs, manufacturing material), the symbolism of the divine favor and protection that ensured not only the life of the individual, but more generally the subsistence of the house (oikos) and by extension the city (polis), was the ultimate meaning of seal dedication practice.

Η παρούσα μελέτη παρουσιάζει τα είδη των σφραγιδολίθων και σκαραβαίων, που αφιερώθηκαν στο ιερό της Βραυρωνίας Άρτεμης από τα τέλη του 8ου έως τα τέλη του 6ου αι. π.Χ., ενώ ένα μικρό σύνολο σφραγιδολίθων της Ύστερης εποχής του Χαλκού, αποτελούσαν αφιερώματα του τέλους της Γεωμετρικής ή της Αρχαϊκής εποχής. Στο πλαίσιο της έρευνας παρουσιάζεται η ίδρυση και λειτουργία των εργαστηρίων σφραγιδογλυφίας του ελλαδικού χώρου, όπως επίσης οι κατηγορίες των εισηγμένων σφραγιδολίθων της ίδιας περιόδου, ενώ επιβεβαιώνεται η λειτουργία τοπικού εργαστηρίου καλύπτοντας ένα κενό στην έρευνα για τη θέση της Αττικής στο χάρτη των εργαστηρίων σφραγιδογλυφίας του 7ου αι. π.Χ. Σε ένα δεύτερο επίπεδο σκιαγραφείται το πλέγμα των εμπορικών δρόμων και ανταλλαγών στο Αιγαίο την περίοδο αυτή. Διερευνώνται επίσης η καταγωγή της Άρτεμης από τη παράδοση της Μεγάλης θεά της Φύσης και της Αναπαραγωγής των προϊστορικών χρόνων, τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά της και οι λατρευτικές πρακτικές με τις οποίες επιχειρείται να συσχετιστεί το υπό μελέτη υλικό προσφέροντας στοιχεία άμεσα συνυφασμένα με τις συνθήκες ίδρυσης και εξέλιξης του ιερού της Βραυρώνας κατά τη διάρκεια των Πρώιμων Ιστορικών και Αρχαϊκών χρόνων. Ιδίως μέσα από την πρακτική της ανάθεσης των σφραγιδολίθων αναδύονται ιδιαίτερες πτυχές της λατρείας της Άρτεμης, η ενδεχόμενη σχέση της με άλλες θεότητες αλλά και στοιχεία της ιστορικής παράδοσης της Αθήνας. Ταυτόχρονα, μέσα από τη συγκριτική μελέτη με ιερά γυναικείων θεοτήτων του ευρύτερου ελλαδικού χώρου, όπου η πρακτική της ανάθεσης σφραγιδολίθων συμπεριλαμβάνεται στις λατρευτικές συνήθειες αλλά και τη διερεύνηση των ιδιοτήτων των υλικών κατασκευής (ορεία κρύσταλλος, κεχριμπάρι, όστρεο, ύαλος) και των συμβολισμών τους με βάση κυρίως την μεταγενέστερη γραμματεία, ανιχνεύονται οι ιδιότητες των σφραγιδολίθων και οι κοινές αντιλήψεις για την καθιέρωσή τους ως αναθημάτων, κάποιες από τις οποίες διατηρήθηκαν έως και τη σύγχρονη νεοελληνική παράδοση. Αν και η διαχρονική σημασία των σφραγίδων ως μέσου αναγνώρισης της κυριότητας ή γνησιότητας του σφραγιζόμενου αγαθού είναι αδιαμφισβήτητη, η πρακτική της ανάθεσης των σφραγιδολίθων στη Βραυρώνα αλλά και στα υπόλοιπα γυναικεία ιερά των Αρχαϊκών χρόνων θα πρέπει να σχετιζόταν με τις κουροτροφικές ιδιότητες της λατρευόμενης θεότητας λαμβάνοντας υπόψη ότι τα ελληνικά εργαστήρια σφραγιδόλιθων του 7ου αι. π.Χ. εξυπηρετούσαν κατά κύριο λόγο τις ανάγκες προβεβλημένων ιερών, αφιερωμένων σε γυναικείες θεότητες με κουροτροφικές ιδιότητες, όπως του Ηραίου του Άργους, του Ηραίου της Περαχώρας, της Άρτεμης Ορθίας στη Σπάρτη, της Αθηνάς Λινδίας και της Άρτεμης Βραυρωνίας. Κάτοχοι των σφραγιδολίθων θεωρούνταν κυρίως οι γυναίκες και τα παιδιά ως το πιο ευάλωτο κομμάτι της κοινωνίας, γι’ αυτό και οι σφραγιδόλιθοι ερμηνεύονται ως φορείς προφυλακτικής δύναμης. Υπό το πρίσμα της ανθρωπολογικής προσέγγισης προκύπτει ότι πέρα από τα τυπικά χαρακτηριστικά του αντικειμένου (σχήμα, εικονογραφικό θέμα, υλικό κατασκευής), εκείνο που είχε σημασία τελικά ήταν ο συμβολισμός της θεϊκής εύνοιας και προστασίας, που διασφάλιζε όχι μόνο το άτομο αλλά ευρύτερα τον οίκο και κατ’ επέκταση την πόλη.