Η προσέγγιση του τοπίου κατά την ελληνιστική περίοδο με παράδειγμα την αρχαία Μεσσήνη

Abstract

The present study examines the architectural intervention in the landscape during the Hellenistic era as well as the possible existence of design principles -be it documented or not- that defined this intervention. More specifically, the research focuses on two issues; First, the intentional spatial planning (i.e. the spatial integration of urban formations into wider spatial correlations). Second, the investigation of the aforementioned integration occurring under specific pre-defined design principles of spatial organization. The main research hypothesis is oriented towards the view that these principles defined in turn various factors associated to both the social structure of each city and to the natural surroundings; in other words, it defined those factors that are linked to various political, social and environmental aspects.The theoretical analysis of the previous research hypotheses will be constantly complemented throughout this process by the findings of the most thoroughly excavated town of of the Hellenistic era -ancient Messene. These findings are reinforced through the comparison of ancient Messene to another city of the same chronological period, ancient Megalopolis.The methodology adopted follows a similar process to the one applied by the architect and urban planner, Constantinos Doxiadis, in his doctoral dissertation raumordnung in griechischen stadtebau and aims to prove that, during the Hellenistic era, the spatial design principles are applicable not only to the urban settlements themselves but also to the way they relate to their surroundings.In general, the study of the building complexes of ancient Messene and ancient Megalopolis denotes a cross section in the structure of the urban formations during the period of their founding as opposed to previous ones; the transition from agricultural settlements into urban complexes, based on a rich building tradition.At the same time, the study indicates that the structure of these Hellenistic urban settlements is directly linked to the conscious evaluation of the surrounding landscape by these societies. This statement verifies the validity of the initial hypothesis of the present dissertation, according to which, ancient Messene and ancient Megalopolis present a deliberately-processed landscape approach, given that, through a specific “Hippodamian” urban planning system, the public buildings are related to landscape elements in a way that allows for the political structures as well as the financial power of the city to be gloriously displayed.

Η μελέτη αφορά τη διερεύνηση της αρχιτεκτονικής παρέμβασης στο τοπίο κατά την ελληνιστική περίοδο καθώς και την πιθανότητα ύπαρξης συνθετικών αρχών –διατυπωμένων ή μη- οι οποίες καθόριζαν τη δράση αυτή. Ειδικότερα, η έρευνα επικεντρώνεται σε δύο ζητήματα: πρώτον, επισημαίνεται ο έντεχνος σχεδιασμός του χώρου (η τοπιακή ένταξη των πολεοδομικών σχηματισμών σε ευρύτερους τοπιακούς συσχετισμούς). Δεύτερον, επιχειρείται η διερεύνηση της τοπιακής αυτής ένταξης με συγκεκριμένες κατευθυντήριες αρχές οργάνωσης του χώρου. Η βασική υπόθεση της έρευνας προσανατολίζεται προς την άποψη πως οι αρχές αυτές καθόριζαν παράγοντες που αφορούσαν τόσο την οργάνωση της τοπικής κοινωνίας όσο και το φυσικό περιβάλλον, δηλαδή πολιτικές, κοινωνικές και περιβαλλοντικές παραμέτρους.Οι προηγούμενες ερευνητικές υποθέσεις εξετάζονται με αρχικό πεδίο εφαρμογής την καλύτερα σωζόμενη πόλη της ελληνιστικής περιόδου στον ελλαδικό χώρο- την αρχαία Μεσσήνη- κι ενισχύονται, ως προς τα αποτελέσματα, μέσω της σύγκρισης με άλλη μία πόλη της ίδιας χρονικής περιόδου, την αρχαία Μεγαλόπολη.Η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε επιλέγει συλλογιστική ανάλογη με αυτήν που εφάρμοσε ο αρχιτέκτων – πολεοδόμος Κωνσταντίνος Δοξιάδης στη διδακτορική του διατριβή raumordnung in griechischen stadtebau κι έχει ως στόχο να αποδείξει ότι στην ελληνιστική περίοδο δεν ισχύουν κανόνες οργάνωσης για τα πολεοδομικά συγκροτήματα μόνο, αλλά και για τον τρόπο συσχετισμού τους με τον ευρύτερο περιβάλλοντα χώρο τους.Σε γενικές γραμμές, η μελέτη των οικιστικών συνόλων της αρχαίας Μεσσήνης και Μεγαλόπολης μαρτυρά την τομή στη δομή και τον τρόπο οργάνωσης των οικισμών της περιόδου συγκρότησής τους, σε σχέση με προγενέστερες· τη μετάβαση από αγροτικούς οικισμούς σε ανεπτυγμένα οικιστικά σύνολα, με μεγάλη οικοδομική παράδοση.Ταυτόχρονα, η μελέτη αποδεικνύει πως η πολεοδομική συγκρότηση των οικιστικών αυτών συνόλων συνδέεται με την ενσυνείδητη αξιολόγηση του τοπιακού υποβάθρου τους. Η απόδειξη αυτή απαντά στην αρχική υπόθεση της παρούσας διατριβής, σύμφωνα με την οποία η αρχαία Μεσσήνη και Μεγαλόπολη διαθέτουν εμπρόθετη επεξεργασμένη τοπιακή προσέγγιση, δεδομένου ότι μέσω μιας συγκεκριμένης πολεοδομικής Ιπποδάμειας συγκρότησης, τα δημόσια ιδιαίτερα οικοδομήματα συσχετίζονται με το τοπιακό υπόβαθρο του οικιστικού μορφώματος, με τρόπο ο οποίος επιτρέπει να προβληθούν οι πολιτειακές δομές καθώς κι η οικονομική ισχύς της πόλεως.