Κοινωνική διαμαρτυρία, κοινωνική απόκλιση και ζητήματα ασφάλειας στην Ελλάδα

Abstract

This thesis studies multiple cases of social and political violence and social reaction during the memorandum era in Greece (2008-2015), as well as the state attempts to control the above reactions by means of police violence. In particular, the thesis examines a multitude of events and conditions that have emerged since December 2008, such as the increase in the number of protesters, the increase of the various violent incidents, the increase of protest policing, the clashes between police and protesters, the police abuse and the arbitrary use of force by law enforcement, the prohibitions on protest and also the stereotypes about protesters that have appeared on the mass media. It was obvious that the repression of protests increased during this period, a development that was justified by the notion that protesters were considered to be a danger for public order and security. Taking under consideration the above incidents, the primary aim of this research was to investigate whether this period (2008-2015) constituted an informal criminalization process of social protest in Greece and also whether the right to protest was about to be denounced. In addition the thesis aimed at exploring the practices of formal and informal social control that lead to the above criminalization process and also to investigate under which circumstances police violence and arbitrariness were institutionalized. In order to examine the above, the thesis was based on the basic theoretical ideas of Critical Criminology, as well as the basic theories that examine various types of violence and their uses and also basic theories about collective action and social movements. Moreover, the present thesis took into consideration the relevant legislation regarding the right to protest, in order to properly investigate the meaning of public order and public security, and to explore the security policies that were used for the control of protests. Research was based on qualitative research via the use of multiple case studies. For the collection of the research data, the interview method was used, in particular that of the semi-structured interview, while sampling was done using the purposive sample method; the sample consisted of protesters (from different ideological and political backgrounds) and police officers. The findings of the research show that the basic premise of Critical Criminology about the construction of crime during conflict situations on behalf of formal and informal social control is totally compatible to our thesis. Also, even though in many cases protest action is violent and tends to be unlawful, it is neither a secondary deviance nor a result of the acceptance of the stigma by the protesters. On the contrary, for a part of the interviewees, it is obvious that there is both an informal criminalization of the right to protest and the construction of a sense of danger in regard to the participation in a demonstration, which serves particular state interests.

Έναυσμα για τη διδακτορική αυτή διατριβή αποτέλεσαν τα ποικίλα γεγονότα κοινωνικής και πολιτικής βίας και οι κοινωνικές αντιδράσεις στα χρόνια του μνημονίου, αλλά και οι απόπειρες ελέγχου των αντιδράσεων αυτών κατά κύριο λόγο μέσω αστυνομικής βίας, τη χρονική περίοδο 2008-2015. Ειδικότερα, από τον Δεκέμβρη του 2008, έλαβαν χώρα γεγονότα και καταστάσεις που τέθηκαν ως επίκεντρο της ανά χείρας έρευνας, όπως η αύξηση του αριθμού και της μαζικότητας των συναθροίσεων, περιστατικά βίας και καταστροφών, η εντατικοποίηση του ελέγχου των συναθροίσεων, οι συγκρούσεις πολιτών με την αστυνομία, η κατάχρηση και η αυθαιρεσία της αστυνομικής εξουσίας, οι απαγορεύσεις των συναθροίσεων, αλλά και οι στερεοτυπικές περιγραφές των διαδηλωτών από τα ΜΜΕ. Παρατηρήθηκε ουσιαστικά η εντατικοποιημένη καταστολή των δημόσιων υπαίθριων συναθροίσεων, καθώς οι διαδηλωτές εκλαμβάνονταν ως κίνδυνος για τη δημόσια τάξη και ασφάλεια, ανεξάρτητα από τον χαρακτήρα, την πληθυσμιακή σύσταση, τα αιτήματα και τους σκοπούς των συναθροίσεων. Λαμβάνοντας λοιπόν υπόψη τα εν λόγω γεγονότα, αντικείμενο της διατριβής ήταν να διερευνηθεί εάν τη χρονική περίοδο 2008-2015 διαμορφώθηκε μια διαδικασία οιονεί εγκληματοποίησης των κοινωνικών κινητοποιήσεων στη χώρα και κατ’ επέκταση μια διαδικασία απαξίωσης του δικαιώματος του συνέρχεσθαι. Να διερευνηθούν οι διεργασίες του επίσημου και ανεπίσημου κοινωνικού ελέγχου που οδήγησαν στην εγκληματοποίηση αυτή, αλλά και οι συνθήκες μέσα από τις οποίες θεσμοποιήθηκαν πρακτικές αστυνομικής βίας και αυθαιρεσίας. Για τη διερεύνηση της διαδικασίας αυτής, αξιοποιήθηκαν οι βασικές θέσεις της Κριτικής Εγκληματολογίας, ενώ παράλληλα χρησιμοποιήθηκε ένα βασικό θεωρητικό υπόβαθρο σχετικά με τη συλλογική δράση, τα κοινωνικά κινήματα και τις μορφές και τη χρήση βίας και κρίθηκε ως απαραίτητη η χρήση του κατάλληλου νομοθετικού πλαισίου που αφορά το δικαίωμα του συνέρχεσθαι, με σκοπό να διερευνηθούν επαρκώς οι έννοιες της δημόσιας τάξης και ασφάλειας, αλλά και οι πολιτικές ασφαλείας που ακολουθούνται για τον έλεγχο των συναθροίσεων. Για τη διερεύνηση του θέματος της διατριβής, επιλέχθηκε η χρήση ποιοτικής έρευνας και συγκεκριμένα πολλαπλών μελετών περίπτωσης • η συλλογή δεδομένων επιτεύχθηκε μέσω της ημι-δομημένης συνέντευξης, σε ένα δείγμα στοχοθετημένης επιλογής που αποτελείται τόσο από διαδηλωτές διαφόρων ομάδων και ιδεολογικών καταβολών όσο και μελών της αστυνομίας. Από τα αποτελέσματα της έρευνας προκύπτει πως η θέση της Κριτικής Εγκληματολογίας περί κατασκευής του εγκλήματος σε καταστάσεις σύγκρουσης τόσο από τους φορείς του επίσημου όσο και του ανεπίσημου κοινωνικού ελέγχου βρίσκει αντίκρισμα στην εν λόγω έρευνα, ενώ η βίαιη δράση των διαδηλωτών, που σε πολλές των περιπτώσεων αποκλίνει από το νομοθετικό πλαίσιο, δεν αποτελεί μια δευτερογενή παρέκκλιση σχετική με την αποδοχή στίγματος, αλλά μια αντίδραση στη βία της αστυνομίας. Από ένα μέρος των συμμετεχόντων στην έρευνα, διαφαίνεται ουσιαστικά μια οιονεί εγκληματοποίηση του δικαιώματος του συνέρχεσθαι, όπως και η κατασκευή της επικινδυνότητας της συμμετοχής σε μια δημόσια υπαίθρια συνάθροιση, η οποία εξυπηρετεί συγκεκριμένα κρατικά συμφέροντα.