Η πολιτική και κοινωνική ιδεολογία της 4ης Αυγούστου και ο τρόπος με τον οποίο αυτή επηρέασε την εκπαίδευση και τη νεολαία (Ε.Ο.Ν.)

Abstract

The goal of this present thesis is to examine how the various constituents of the 4th of August ideology formed into a solid ideology, to explore the methods used to pursue ideological engraving in Education and, finally, to study EON, the youth organization of the regime, as its ideological flagship. The methodology followed consists in studying the secondary sources, formulating working assumptions, detecting and studying archival sources, drafting and drawing Conclusions. In regard to the exploitation of the printed archival sources, the method of text analysis, both qualitative (focus on the content) and thematic (focus on the theme and the frequency of appearance), was chosen. Furthermore, the evolutionary approach of the regime’s ideology was inevitable.The Conclusions drawn are briefly presented as follows: Ioannis Metaxas, a politician who had never concealed his anti-parliamentary convictions, thrust himself forward as the Third Solution beside Venizelism and Anti-Venizelism. However, the ideology, pursuant to which he averred to exercise power, remained nebulous two years after the establishment of dictatorship (August 4, 1936) and was gradually formulated.According to the dictator himself, its primary generator, the main constituents of this ideology were: Antiparliamentarism as rejection of parliamentary democracy that enforced anti-communism as a precondition for the preservation of the social established order. Antiparliamentarism did not turn into totalitarianism, in the sense of fascism, but took the form of strong interventionism, perceptible in the economy (anti-capitalism, at least at the level of political rhetoric) and the society (sermon for class osmosis).Eventually, it evolved into nationalism, in the ideological core whereof lies the pre-eminence of nation, as cultural and, thus, illogical category, that demanded, for this exact reason, an illogical way of governance, the hereditary reign. Patriarchal family was considered to be the biological womb of the nation, while Religion ensured its metaphysical entrenchment. The 4th of August regime sought to implement its nationalist ideology in the context of a renovated state, the New State. The enunciation of an original – according to the regime – ideology and its implementation in the context of the New State ultimately aimed at materializing the 3rd Greek Civilization, the new cultural ideal, through which the 4th of August regime attempted to fill the gap resulting from the collapse of the “Megali Idea”. The existence of a gifted leadership, under Ioannis Metaxas, was projected as a prerequisite for the implementation of the 3rd Greek Civilization. The singular nationalist ideology of the 4th of August regime becomes more evident in Education. In the context of educational nationalism, the regime attempted to engrave its ideology in the pupil and student youth with the ultimate goal to socially and politically intimidate it. Still, the little progress noticed in this field was one of the reasons the regime proceeded with the organization of the National Youth Organisation (EON), which functioned as its ideological façade. EON, though, failed to establish a stable ideological relation between the same and the new generation, because it lacked long-term planning in terms of its operation, whereas cursoriness and haphazardness abounded, while the regime itself remained unattractive. In conclusion, the ideological influence exercised by the 4th of August regime through Education and EON is hard to assess due to the brevity of the regime. The ideological elements that selectively survive to date (e.g. Fatherland, Religion, Family) constitute proof of a strong national ideology, that still characterizes the Greek society, although the experience of the individual values by the members of the national community has, in the meanwhile, partially changed.

Στόχος της παρούσας διατριβής είναι η εξέταση του τρόπου με τον οποίο τα ποικίλα συστατικά στοιχεία της ιδεολογίας της 4ης Αυγούστου συγκροτήθηκαν σε συμπαγή ιδεολογία, η διερεύνηση των μεθόδων με τις οποίες επιδιώχθηκε η ιδεολογική εγχάραξη στην Εκπαίδευση και, τέλος, η μελέτη της Ε.Ο.Ν., της νεολαιίστικης οργάνωσης του καθεστώτος, ως ιδεολογικής του ναυαρχίδας. Η μεθοδολογία που ακολουθήθηκε συνίσταται στη μελέτη δευτερογενούς βιβλιογραφίας, τη διατύπωση υποθέσεων εργασίας, τον εντοπισμό και τη μελέτη αρχειακών πηγών, τη συγγραφή και την εξαγωγή Συμπερασμάτων. Στην αξιοποίηση των έντυπων αρχειακών πηγών επιλέχθηκε η μέθοδος της ανάλυσης των κειμένων, ποιοτική (έμφαση στο περιεχόμενο) και θεματική (έμφαση στο θέμα και στη συχνότητα που αυτό εμφανίζεται). Επίσης, η εξελικτική προσέγγιση της ιδεολογίας του καθεστώτος ήταν αναπόφευκτη.Τα Συμπεράσματα που εξήχθησαν διατυπώνονται εν συντομία ως εξής: O Ιωάννης Μεταξάς, πολιτικός που ποτέ δεν είχε κρύψει τα αντικοινοβουλευτικά του φρονήματα, αυτοπροβλήθηκε ως Τρίτη Λύση πέρα από το Βενιζελισμό και τον Αντιβενιζελισμό. Ωστόσο, η ιδεολογία, βάσει της οποίας διατεινόταν ότι ασκούσε την εξουσία, παρέμενε νεφελώδης δύο χρόνια μετά την εγκαθίδρυση της δικτατορίας (4 Αυγούστου 1936) και διαμορφωνόταν σταδιακά.Σύμφωνα με τον ίδιο το δικτάτορα, τον κύριο παραγωγό της, τα βασικά συστατικά στοιχεία της ιδεολογίας αυτής ήταν: ο αντικοινοβουλευτισμός ως απόρριψη της κοινοβουλευτικής δημοκρατίας, ο οποίος ενίσχυσε τον αντικομμουνισμό ως προϋπόθεση διατήρησης του κοινωνικού καθεστώτος. Ο αντικοινοβουλευτισμός δε μετασχηματίστηκε σε ολοκληρωτισμό με την έννοια του φασισμού, αλλά πήρε τη μορφή ισχυρού παρεμβατισμού, αισθητού στην οικονομία (αντικαπιταλισμός, τουλάχιστον στο επίπεδο της πολιτικής ρητορείας) και στην κοινωνία (κήρυγμα για ταξική ώσμωση). Εξελίχθηκε δε, τελικά, σε εθνικισμό, ιδεολογικός πυρήνας του οποίου είναι η πρωταρχικότατα του έθνους ως πολιτιστικής και, συνεπώς, εξωλογικής κατηγορίας, που, για το λόγο αυτό, του άρμοζε και εξωλογικός τρόπος διακυβέρνησης, η κληρονομική βασιλεία. Ως βιολογική μήτρα του έθνους θεωρούνταν η πατριαρχική Οικογένεια, ενώ τη μεταφυσική κατοχύρωση τού εξασφάλιζε η Θρησκεία.Η 4η Αυγούστου επεδίωξε να εφαρμόσει την εθνικιστική ιδεολογία της στο πλαίσιο ενός ανακαινισμένου κράτους, του Νέου Κράτους. Η διατύπωση πρωτότυπης -κατά το καθεστώς – ιδεολογίας και η εφαρμογή της στο πλαίσιο του Νέου Κράτους είχε ως απώτερο σκοπό την υλοποίηση του Γ’ Ελληνικού Πολιτισμού, του καινούριου πολιτιστικού ιδανικού, με το οποίο η 4η Αυγούστου επεχείρησε να πληρώσει το κενό από τη χρεοκοπία της Μεγάλης Ιδέας. Ως προϋπόθεση της υλοποίησης του Γ’ Ελληνικού Πολιτισμού προβλήθηκε η ύπαρξη μιας χαρισματικής ηγεσίας, αυτής του Ιωάννη Μεταξά.Η ιδιότυπη εθνικιστική ιδεολογία της 4ης Αυγούστου καθίσταται εμφανέστερη στην Εκπαίδευση. Στο πλαίσιο του εκπαιδευτικού εθνικισμού το καθεστώς αποπειράθηκε να εγχαράξει την ιδεολογία του στη μαθητιώσα και σπουδάζουσα νεολαία, με απώτερο στόχο τον κοινωνικό και πολιτικό πειθαναγκασμό της. Η μικρή πρόοδος, όμως, που σημειώθηκε στον τομέα αυτόν, ήταν μία από τις αιτίες που το καθεστώς προέβη στην οργάνωση της Εθνικής Οργανώσεως Νεολαίας, η οποία λειτούργησε ως ιδεολογική του προμετωπίδα. Ωστόσο, η Ε.Ο.Ν. δεν πέτυχε να εγκαταστήσει σταθερή ιδεολογική σχέση ανάμεσα σε αυτή και στη νέα γενιά, διότι ο μακροπρόθεσμος σχεδιασμός στη λειτουργία της απουσίαζε, η προχειρότητα και η αποσπασματικότητα περίσσευαν, ενώ το ίδιο το καθεστώς παρέμενε ασυμπαθές. Συμπερασματικά, η ιδεολογική επίδραση που άσκησε η 4η Αυγούστου μέσω της Εκπαίδευσης και της Ε.Ο.Ν. είναι δύσκολο να αποτιμηθεί λόγω του ολιγόχρονου του καθεστώτος. Τα ιδεολογικά στοιχεία που επιβιώνουν επιλεκτικά ως σήμερα (π.χ. Πατρίδα, Θρησκεία, Οικογένεια) αποτελούν απόδειξη μιας ισχυρής εθνικής ιδεολογίας, που εξακολουθεί να χαρακτηρίζει την ελληνική κοινωνία, έστω και αν η βίωση των επιμέρους αξιών από τα μέλη της εθνικής κοινότητας έχει, στο μεταξύ, μερικώς μεταβληθεί.