Η έννοια της ιστορικής νομοτέλειας στο μεσοπολεμικό έργο του Γιάνη Κορδάτου

Abstract

The concept of the historical determinism is investigated in this research. This concept is quite important to lead to the way Kordatos understood the historical process and it is also a theoretical presupposition of his work as an historian. The first aim of this study is the reconstruction and marking out the Kordatos’ thinking, having to do with the theory and method of history, and the second aim is the critical evaluation of his conception. The concept of historical determinism which has been a point of disagreement between marxists and idealists during the interwar period in Greece, almost explained the content of the historical materialism as much as it has to do with the extension of dialectical materialism in studying the society. The present research has been focused to Kordatos’ interwar works but it hasn’t ignored his later works when necessary. His works are being analyzed as to the theme and chronological following or according to the kind of the texts. We are in the first place interested in the theoretical texts, while Kordatos’ historical works are investigated as to the use of his method in the interpretation of the historical and social process. The works of the other thinkers which have been taken in mind in this study are connected to Kordatos’ works. These are examined at the end of each chapter. There is a distinction between marxists and idealists for reasons of methodology. The term “idealists” has been used with the meaning which dominated in the greek interwar among the marxists and included those who supported the priority of the “idea” to the “matter” as an objectively existing reality, natural or social. In the introductory chapter there is searched the connection of Kordatos with ΣEKE/KKE and his attitude to the spreading out of the marxist ideas in greek interwar. The study is based on a primary research on the works of Kordatos and partly of the other greek marxists. Generally the fact that there is not enough bibliography made the primary research even in field which are not clearly included in the area of this theses necessary. In the end of the study there is placed the list of the works and bibliography of Kordatos. The attitude of Kordatos in the greek interwar marxism and his contribution to this have been evaluated in the conclusions of the present theses and the weak points and contradictions in his work, mainly the trapping in pattern like ways in his theoretical analysis quite opposite to what happens in his historical works, are explained.

Στην παρούσα μελέτη ερευνάται η έννοια της ιστορικής νομοτέλειας, έννοια κομβική στην αντίληψη του Κορδάτου για το ιστορικό γίγνεσθαι και θεωρητική προϋπόθεση στο ιστορικό του έργο, με πρώτο στόχο την ανασυγκρότηση και ανάδειξη της σκέψης του ως προς τη θεωρία και μέθοδο της ιστορίας, και δεύτερο την κριτική αποτίμηση των αντιλήψεών του. Η έννοια της ιστορικής νομοτέλειας, που αποτέλεσε σημείο αντιπαράθεσης μεταξύ μαρξιστών και ιδεαλιστών στον ελληνικό Μεσοπόλεμο, απέδιδε σχεδόν το περιεχόμενο του ιστορικού υλισμού ως επέκτασης του διαλεκτικού υλισμού στη μελέτη της κοινωνίας. Η παρούσα έρευνα επικεντρώνεται στο μεσοπολεμικό έργο του Κορδάτου χωρίς όμως να παραμερίζει το μεταγενέστερο, όποτε αυτό είναι αναγκαίο. Το έργο του αναλύεται κατά θέμα και χρονολογική σειρά ή κατά το είδος των κειμένων. Τα κείμενα που μας ενδιαφέρουν άμεσα είναι τα θεωρητικά, ενώ τα ιστορικά έργα του Κορδάτου ερευνώνται ως προς την εφαρμογή της μεθόδου του στην ερμηνεία του ιστορικού και κοινωνικού γίγνεσθαι. Όσα έργα άλλων στοχαστών εξετάζονται στη μελέτη, στο τέλος κάθε κεφαλαίου, σχετίζονται με το έργο του Κορδάτου. Για μεθοδολογικούς λόγους γίνεται διάκριση ανάμεσα σε μαρξιστές και ιδεαλιστές. Ο όρος «ιδεαλιστές» χρησιμοποιείται με την έννοια που είχε κυριαρχήσει στον ελληνικό Μεσοπόλεμο μεταξύ των μαρξιστών και περιελάμβανε όσους τάσσονταν υπέρ της πρωταρχικότητας της «ιδέας» απέναντι στην «ύλη» ως αντικειμενικά υπαρκτή πραγματικότητα, φυσική και κοινωνική. Στο εισαγωγικό κεφάλαιο εξετάζεται η σχέση του Κορδάτου με το ΣΕΚΕ/ΚΚΕ και η θέση του στην κίνηση των μαρξιστικών ιδεών στη μεσοπολεμική Ελλάδα. Η μελέτη στηρίζεται σε πρωτογενή έρευνα όσον αφορά τα έργα του Κορδάτου και εν μέρει των άλλων ελλήνων μαρξιστών. Γενικά οι ελλείψεις της βιβλιογραφίας κατέστησαν αναγκαία την πρωτογενή έρευνα της φιλοσοφικής κίνησης στην υπό εξέταση περίοδο, ακόμα και σε πεδία που δεν εντάσσονταν καθαρά στο πλαίσιο της διατριβής. Στο τέλος της μελέτης παρατίθεται η εργογραφία και βιβλιογραφία του Κορδάτου. Στα συμπεράσματα της διατριβής αξιολογείται η θέση του Κορδάτου στον ελληνικό μεσοπολεμικό μαρξισμό και η προσφορά του, και εξηγούνται οι αδυναμίες και οι αντιφάσεις στο έργο του, κυρίως ο εγκλωβισμός του σε μηχανιστικά σχήματα όσον αφορά στις θεωρητικές αναλύσεις του, αντίθετα απ’ ό,τι ισχύει στην ιστοριογραφική πρακτική του.