Αντιλήψεις περί ελληνικού έθνους στον δημόσιο λόγο: η περίπτωση των αδελφών Σούτσων (1833-1853)

Abstract

The present PhD thesis examines the perceptions of Greek nation in public discourse during the reign of Otto, (1833-1853) through the case of Soutsos brothers. Panagiotis and Alexandros Soutsos brothers were poets, journalists and writers. Their multifaceted presence in public discourse designates their work as the ideal mirror of the ideological fluidity of post-revolutionary Greece. Additionally, it prefigures the basic ideas of Greek nationalist ideology as they were shaped in the 19th century. Accordingly, this thesis analyzes their selective references to Greece’s historical past as well as their projections regarding the nation’s future, projections which culminated in the construction of the irredentist ideology of ‘’Great Idea” (Μεγάλη Ιδέα) as the embodiment of Hellenism’s ‘’historical mission’’. The thesis revolves around the notion of time since Soutsos’ ideas oscillated between the past (what the nation had been) and the future (what the nation was destined to be). Their teleological projections provided Greek nationalism with a mental map but their certainties were repeatedly shaken and belied by the concrete contemporary reality (what the nation actually was).

Η διατριβή μελετά τις αντιλήψεις περί ελληνικού έθνους στον δημόσιο λόγο κατά την οθωνική περίοδο με βάση την περίπτωση των αδελφών Σούτσων (1833-1853). Οι αδελφοί Σούτσοι επιλέγονται ως ενδεδειγμένο παράδειγμα δημόσιου λόγου διότι το έργο τους αντανακλά την ιδεολογική ρευστότητα της πρώτης περιόδου της ζωής του νεοσύστατου ελληνικού κράτους αλλά και προαναγγέλλει τα βασικότερα ιδεολογήματα της ελληνικής εθνικιστικής ιδεολογίας όπως αυτή έμελλε να διαμορφωθεί στο δεύτερο μισό του 19ου αιώνα. Η διατριβή συναρθρώνεται γύρω από τον άξονα του χρόνου και αυτό διότι η ιδεολογία των Σούτσων αναπτύσσεται μέσα από την επίκληση του παρελθόντος (τι ήταν το έθνος), τη φαντασιακή σύλληψη του μέλλοντος (τι θα καταστεί το έθνος) προσκρούοντας ωστόσο στην απογοητευτική πραγματικότητα του παρόντος (τι είναι το έθνος). Συγκεκριμένα, αναλύονται οι επιλεκτικές αναφορές των Σούτσων στο ιστορικό παρελθόν οι οποίες χρησιμοποιούνται με σκοπό την κατάδειξη της ιστορικής καταγωγής του νεοσύστατου ελληνικού έθνους. Παράλληλα, εξετάζονται οι αναφορές τους στο μέλλον του έθνους, οι οποίες έχουν ως απόληξη τη συγκρότηση του ιδεολογήματος της Μεγάλης Ιδέας και της «ιστορικής αποστολής» του ελληνικού έθνους. Ανάμεσα στο ένδοξο παρελθόν το οποίο προμηνύει τελεολογικά και το ακόμη ενδοξότερο μέλλον οι Σούτσοι καλούνται να αντιμετωπίσουν τις προκλήσεις του παρόντος οι οποίες θέτουν σε αμφισβήτηση το εθνικά τους ιδεολογήματα. Οι βεβαιότητες κλονίζονται και προκαλούν μετατοπίσεις και ρήξεις όταν το «ιδεατό» εθνικό υποκείμενο με την ένδοξη ιστορία και την ακόμα σημαντικότερη αποστολή έρχεται αντιμέτωπο με τα διακυβεύματα του παρόντος. Συγκεκριμένα, το πρώτο μέρος πραγματεύεται τις αντιλήψεις περί ελληνικής ιστορίας όπως αυτές ανιχνεύονται στο έργο των αδελφών Σούτσων: Στην πρώτη ενότητα αναλύονται οι αναφορές τους στην αρχαία ιστορία. Στην δεύτερη ενότητα παρακολουθούμε την πραγμάτευση των Μακεδόνων και του Βυζαντίου στο έργο των Σούτσων. Στην τρίτη ενότητα αναλύονται οι αναφορές των Σούτσων στο οθωμανικό παρελθόν και στην Επανάσταση. Στο δεύτερο μέρος εξετάζεται η πρόσληψη του παρόντος από τους αδελφούς Σούτσους εστιάζοντας σε δυο γεγονότα που λειτουργούν ως τομές τόσο για τη δική τους ιδεολογική πορεία όσο και για την εξέλιξη του ελληνικού εθνικισμού συνολικά. Το πρώτο γεγονός είναι η ανακήρυξη του Αυτοκέφαλου της ελλαδικής εκκλησίας και το δεύτερο η διαμάχη αυτοχθόνων-ετεροχθόνων που διεξήχθη στο πλαίσιο της Συντακτικής Εθνοσυνέλευσης του 1843/4. Στο τρίτο μέρος εξετάζεται η έννοια του μέλλοντος για τους Σούτσους. Το όραμα για το μέλλον στο έργο των Σούτσων είναι ένα ανοιχτό πεδίο, με απεριόριστες δυνατότητες, και χτίζεται με ετερόκλητα υλικά. Οι Σούτσοι οραματίζονται το μέλλον κατά τα πρώτα χρόνια της ζωής του ελληνικού βασιλείου εμφορούμενοι από τις ιδέες του πολιτικού φιλελευθερισμού και του Ευρωπαϊκού Διαφωτισμού. Από αυτήν την προοπτική ενός προοδευτικού μέλλοντος οι Σούτσοι σταδιακά μετατοπίζονται σε έναν αλυτρωτικό, αντιδυτικό λόγο, εισηγούμενοι την Μεγάλη Ιδέα αλλά και το όραμα της Ελληνικής Αυτοκρατορίας. Αυτό το αλυτρωτικό μέλλον θα κυριαρχήσει στη συνέχεια πλήρως στην οπτική τους, αποκλείοντας σταδιακά κάθε εκσυγχρονιστική, προοδευτική προοπτική.