Ο Πλάτων και η εγγύτητα του αγαθού: μια ερμηνευτική προσέγγιση

Abstract

Plato’s dialogical and dialectical art excludes all dogmatism and opens up the path leading to practical wisdom (phronesis). The human being’s virtue, as it takes shape and form in Socrates, is revealed as the actualization of innate possibilities. This realization coincides with the process of self-knowledge. Socratic perplexity opens up a mental space which permits the re-examination of one’s Self. In the dialogues, the unifying principle which secretly governs man’s inner world (Phaidon), the State (Republic), and the Cosmos (Timaius), is the Idea of the Good. Aristotle’s critique of the Idea of the Good is mistaken, since it considers it as a useless abstraction. For Aristotle, Plato’s Ideas have no practical significance. Yet, he thus ignores the ontological priority of consciousness, which creates matter and our 3-d reality. Participation (methexis) is the platonic term which describes the rich and dynamic relationship between the parts and the One. In his essay “Plato’s Doctrine of Truth”, Heidegger interprets Plato as a metaphysical thinker who subjectifies truth, placing it under the rule of a ‘correct viewing’. In interpreting the Allegory of the Cave, Heidegger considers the Good simply as another Idea, ignoring the phrase ‘beyond being’ with which Socrates describes the Good in the Republic. Despite his efforts to distance himself from Plato’s thought, Heidegger shares many similarities with its essence. Socratic perplexity, as described vividly in the Meno (79 e 7 - 80 b 8) is very similar to the existential state of Angst which Heidegger describes in his essay “What is Metaphysics?” When faced with Nothing, Dasein experiences a complete and utter transformation which has the potential to shift one’s Being towards true presence. The Good, and Socrates as a symbol, unify the dialogues. The dialogical character of Plato’s works make the term ‘development’ philosophically insignificant in its essence. In the “early” dialogues Laches, Charmides, Euthyphro, Thrasymachus, the Socratic presence/action is interpreted as the potential of reaching the Good in everyday life. Socrates symbolizes the unity of word and deed, since this is his special virtue: to walk your talk. Finally, I examine the “late” work, Philebus in the light of the previous interpretations revealing the unity that exists between these dialogues. In the Philebus one finds the epitome of the presentation of dialectic as practical wisdom. The Good acquires one more aspect since its ontological similarity with the Beautiful is revealed. The Beautiful is the presence of the the Idea itself, and through praising it, one realizes one’s possibilities which coincide in an experience of a life directed towards the Good. Thus the human being returned to a harmonic co existence with the Cosmos.

Η διαλογική και διαλεκτική τέχνη του Πλάτωνος αποκλείει κάθε δογματικότητα και ανοίγει το δρόμο προς τη φρόνηση. Η ἀρετή του ανθρώπου, έτσι όπως αποκρυσταλλώνεται στη μορφή του πλατωνικού Σωκράτη, αναδύεται ως η πραγμάτωση των ιδιαίτερων δυνατοτήτων του. Η πραγμάτωση αυτή συμπίπτει με τη διαδικασία της αυτογνωσίας. Η κατάσταση της ἀπορίας, την οποία επιφέρει ο Σωκράτης σε όσους διαλέγονται μαζί του, ανοίγει ένα νοητικό χώρο ο οποίος επιτρέπει την επανεξέταση του Εαυτού. Στους διαλόγους η αρχή η οποία διέπει τον εσωτερικό κόσμο του ανθρώπου (Φαίδων), καθώς και της πόλεως (Πολιτεία) και του κόσμου (Τίμαιος) δεν είναι άλλη από το ἀγαθόν. Οι τέσσερις κεντρικές αρετές (σοφία, ἀνδρεία, δικαιοσύνη, ὁσιότης) αποτελούν τις ανθρώπινες εκφάνσεις του ἀγαθοῦ. Η αριστοτελική κριτική κατά της πλατωνικής ιδέας του ἀγαθοῦ καταλήγει να είναι άτοπη, εφόσον θεωρεί τις Ιδέες ως έναν ανούσιο διπλασιασμό του υπαρκτού κόσμου, δίχως πρακτικό ενδιαφέρον για τον άνθρωπο. Αγνοεί όμως την δημιουργική δύναμη της νόησης η οποία προηγείται οντολογικά της αισθητής πραγματικότητας, εφόσον την πλάθει. Η μέθεξις είναι ο πλατωνικός όρος ο οποίος περιγράφει την πλούσια και δυναμική σχέση μεταξύ του όλου και του επιμέρους. Στο κείμενό του, «Η Διδασκαλία του Πλάτωνος για την Αλήθεια», ο Heidegger ερμηνεύει τον Πλάτωνα ως μεταφυσικό στοχαστή, ο οποίος υποκειμενοποιεί την αλήθεια θέτοντάς την υπό την εποπτεία μιας ‘ορθότητας του θεάσθαι’. Ο Heidegger εκλαμβάνει το ἀγαθόν απλώς ως μια Ιδέα, η οποία ως τέτοια τίθεται υπό την επίβλεψη ενός ορθού θεάσθαι. Ο Heidegger αγνοεί τη φράση ἐπέκεινα τῆς οὐσίας, με την οποία ο Σωκράτης χαρακτηρίζει το ἀγαθόν στην Πολιτεία, ενώ ερμηνεύει την Αλληγορία του Σπηλαίου. Παρόλη την κριτική του, ο Heidegger μοιράζεται πολλά στοιχεία με την ουσία της πλατωνικής σκέψης, όπως αυτή αναδύεται μέσα από τους διαλόγους. Η σωκρατική απορία, η οποία περιγράφεται με γλαφυρότητα στο Μένωνα (79 e 7- 80 b 8), μοιάζει σε εντυπωσιακό βαθμό με την κατάσταση στην οποία μας ρίχνει το υπαρξιακό Angst το οποίο περιγράφει ο Heidegger στο έργο του Τι Είναι Μεταφυσική; Ενώπιον του Μηδενός, το Dasein βιώνει μια αρχέγονη εμπειρία η οποία αλλάζει το Είναι του, επαναπροσδιορίζοντας τον κόσμο και την ύπαρξη. Η έννοια του ἀγαθοῦ και το σύμβολο που είναι ο Σωκράτης δένουν τους διαλόγους δημιουργώντας μια ενότητα. Ο διαλογικός χαρακτήρας των έργων του Πλάτωνος καθιστά την έννοια της εξέλιξης φιλοσοφικά αδιάφορη στην ουσία της. Στους «πρώιμους» διαλόγους Λάχης, Χαρμίδης, Ευθύφρων και Θρασύμαχος, η σωκρατική παρουσία-δράση ερμηνεύεται ως μια προσέγγιση του ἀγαθοῦ στην καθημερινότητα της ανθρώπινης ύπαρξης. Ο Σωκράτης συμβολίζει την εναρμόνιση λόγῳ - ἔργῳ, εφόσον ενσωματώνει μέσα από την ἀρετήν του ό, τι πρεσβεύει και στις συνομιλίες του με άλλους ανθρώπους. Τέλος, εξετάζεται το όψιμο έργο Φίληβος υπό το πρίσμα των προηγούμενων ερμηνειών. Στο Φίληβο αποκορυφώνεται η παρουσίαση της ίδιας της διαλεκτικής ως φρόνηση. Το αγαθόν εκλαμβάνει μια ακόμη διάσταση εφόσον αποκαλύπτεται η οντολογική του συσχέτιση με το καλόν. Το Όμορφο είναι η φανέρωση της ίδιας της Ιδέας, και ο άνθρωπος, εξυμνώντας το, συνειδητοποιεί τις δικές του δυνατότητες οι οποίες συγκλίνουν προς την εμπειρία μιας ζωής προσανατολισμένης προς το ἀγαθόν. Πρόκειται για την εναρμόνιση του ανθρώπου με τον κόσμο.