Συγκριτική μελέτη γνωστικών λειτουργιών σε ασθενείς με σακχαρώδη διαβήτη τύπου ΙΙ: συσχέτιση με κλινικούς και δημογραφικούς παράγοντες

Abstract

Numerous studies have reported mild to medium cognitive deficits in patients with type 2 diabetes mellitus (T2 DM) compared to healthy controls. However, the findings in the literature regarding the severity, pattern and prevalence of cognitive impairment in this population remain heterogeneous. Moreover, only a limited number of studies have investigated the relationship between cognitive impairment and quality of life (QOL) in patients with T2DM. In the present study, we investigated the cognitive performance of T2DM patients relative to healthy control participants and the Health related Quality of life (HRQOL) of type 2 diabetics with neuropsychological deficits.METHODS: We conducted a prospective study in (N = 44) T2DM patients and (N = 28) demographically matched healthy controls. All participants were assessed with a flexible comprehensive neuropsychological battery of tests that have been standardized in Greece and found to be sensitive in detecting cognitive deficits in type 2 diabetics. They were additionally assessed on measures of (estimated premorbid) intelligence, general mental state and depression. They were also administered the WHO QOL-BREF self-report questionnaire to evaluate perceived health related quality of life. RESULTS: Groups were well matched on baseline demographic characteristics and estimated premorbid intelligence. The groups did not differ on general mental state, but differed in the encoding of verbal material, total verbal learning, delay recall of verbal information, mental information processing speed, phonological and semantic verbal fluency and executive functions - set-shifting. Regression analyses showed that glycosylated haemoglobin levels and an interaction of age, education and premorbid intelligence were the most important predictors of domain specific neuropsychological performance. When diabetic patients were divided into subgroups based on their cognitive performance, patients with deficits in verbal learning, executive function – set shifting and semantic verbal fluency, had significantly lower QOL in the domains of psychological and environmental health, social relationships and general health respectively. Moreover, we found that unemployed diabetic patients, differed significantly on the domain of executive functions, compared to employed T2DM patients. Employed patients had better mental strategies, cognitive flexibility and everyday functioning capacity. CONCLUSIONS: T2DM patients have cognitive deficits on several domains compared to healthy participants. Domain specific neuropsychological deficits in middle aged T2DM patients have a significant impact on employment status and HRQOL.

Μεγάλη σειρά μελετών έχει αναφέρει από ήπια έως μέτρια γνωστικά ελλείμματα σε ασθενείς με Σακχαρώδη Διαβήτη τύπου ΙΙ (ΣΔ ΙΙ) συγκριτικά με ομάδες φυσιολογικών υποκειμένων. Ωστόσο, στην βιβλιογραφία υπάρχει σημαντική ετερογένεια σχετικά με τα γνωστικά πεδία που επηρεάζονται και την βαρύτητα τους. Επιπρόσθετα, αυτό που γίνεται αντιληπτό από την βιβλιογραφία είναι ότι υπάρχει σημαντικά περιορισμένος αριθμός μελετών που να έχει διερευνήσει την γνωστική δυσλειτουργία και την σχετιζόμενη ποιότητα ζωής σε ασθενείς με ΣΔ ΙΙ. Στην παρούσα μελέτη συγκρίθηκαν οι γνωστικές λειτουργίες Ελλήνων ασθενών με ΣΔ ΙΙ και δημογραφικά εξισωμένη ομάδα φυσιολογικών υποκειμένων, ενώ διερευνήθηκαν τα δημογραφικά και κλινικά χαρακτηριστικά των ασθενών με ΣΔ ΙΙ που συνεισφέρουν στην γνωστική λειτουργία. Επιπρόσθετα, εκτιμήθηκε η επίδραση που ασκούν τα εντοπισμένα γνωστικά ελλείμματα στην εργασιακή κατάσταση των ασθενών με ΣΔ ΙΙ. Περαιτέρω μελετήθηκε η ποιότητα ζωής σε ενήλικες ασθενείς με ΣΔ ΙΙ κάτω των 60 ετών που είχαν εντοπισμένα νευροψυχολογικά ελλείμματα.ΜΕΘΟΔΟΣ: Συμμετείχαν 44 ασθενείς διαγνωσμένοι με (ΣΔ ΙΙ) και 28 υγιή άτομα. Οι ασθενείς και υγιής ομάδα αξιολογήθηκαν με περιεκτική συστοιχία νευροψυχολογικών δοκιμασιών σταθμισμένες στην Ελλάδα και ευαίσθητες στην ανίχνευση γνωστικών ελλειμμάτων σε ασθενείς με ΣΔ ΙΙ. Ειδικότερα, αξιολογήθηκαν ως προς το προνοσηρό νοητικό τους δυναμικό, στην επεισοδιακή μνήμη, προσοχή, νοητική ταχύτητα επεξεργασίας πληροφοριών, ενεργός μνήμη, λεκτική ευχέρεια και επιτελική λειτουργία. Περαιτέρω εκτιμήθηκε η διάθεση τους με την κλίμακα κατάθλιψης του Beck (σύντομη μορφή) BDI- SF. Οι ασθενείς συμπλήρωσαν και ερωτηματολόγιο ποιότητας ζωής (WHOQOL-BREF). ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ: Οι δυο ομάδες ήταν καλά εξισωμένες ως προς τις δημογραφικές μεταβλητές και προνοσηρό γνωστικό απόθεμα. Οι ασθενείς διέφεραν σημαντικά συγκριτικά με τους φυσιολογικούς στα πεδία της επεισοδιακής μνήμης, λεκτική ευχέρεια (φωνολογική και σημασιολογική ευχέρεια), ενεργός μνήμη, νοητική ταχύτητα επεξεργασίας πληροφοριών και επιτελική λειτουργία. Από την εκτίμηση του μεγέθους επίδρασης (βαθμό μεταβλητότητας) που προέκυψε στις συγκρίσεις μεταξύ των δυο ομάδων στις γνωστικές μεταβλητές, διαπιστώθηκε ότι υπήρχε μεσαία μεγέθους επίδραση ομάδας (Cohen’s d = 0.5 έως 0.8) στην μεταβλητή SDMT (νοητική ταχύτητα επεξεργασίας, ενεργός μνήμη), ενώ στις υπόλοιπες μεταβλητές υπήρχαν μεγάλες μεγέθους επιδράσεις ομάδας (Cohen’s d = > 0.8), κυρίως στις μεταβλητές που εκτιμούν την λεκτική μάθηση – επεισοδιακή μνήμη. Αναλύσεις παλινδρόμησης έδειξαν ότι τα επίπεδα γλυκοζυλιωμένης αιμοσφαιρίνης (HbA1C) εξηγούν το 28% της διακύμανσης (R2 = 0.28; F = 16.584, p <.001) στην δοκιμασία ακουστικής λεκτικής μάθησης Rey, σύνολο δοκιμών 1-5 στους διαβητικούς ασθενείς. Περαιτέρω, τα επίπεδα γλυκοζυλιωμένης αιμοσφαιρίνης εξηγούν το 34% της διακύμανσης (R2 = 0.34; F = 13.541, p <.047) στην δοκιμή καθυστερημένης ανάκλησης του RAVLT. Από τις δημογραφικές μεταβλητές, η αλληλεπίδραση (interaction) των μεταβλητών ηλικία, εκπαίδευση και προνοσηρό νοητικό δυναμικό εξηγούν το 23% της διακύμανσης (R2 = 0.23; F = 10.512, p <.001) στην δοκιμή 5 (RAVLT 5), το 26 % (R2 = 0.26; F = 12.933, p = .008) στο σύνολο δοκιμών 1-5 (RAVLT TOTAL), και το 21% (R2 = 0.21; F = 18.145, p = .043) στην δοκιμή καθυστερημένης ανάκλησης (RAVLT DELAY RECALL). Περαιτέρω η αλληλεπίδραση των μεταβλητών ηλικία και προνοσηρό νοητικό δυναμικό εξηγούν το 21 % της διακύμανσης (R2 = 0.21; F = 10.268, p = .001) στην δοκιμασία TMT B (επιτελική λειτουργία – εναλλαγή απάντησης) και το 37 % της διακύμανσης (R2 = 0.37; F = 11.179, p = .016) στην δοκιμασία SDMT (προσοχή, νοητική ταχύτητα επεξεργασίας, ενεργό μνήμη). Επιπρόσθετα, από την διαμόρφωση δυο επιμέρους ομάδων ασθενών με ΣΔΙΙ, με βάση τα διαφορετικά επίπεδα γνωστικής εξασθένησης που εμφάνιζαν στις διάφορες δοκιμασίες, διαπιστώθηκε ότι οι ασθενείς με βαρύτερα γνωστικά ελλείμματα είχαν φτωχότερη ποιότητα ζωής (συνολική) και σε επιμέρους πεδία (περιβαλλοντική, ψυχολογική, κοινωνικές σχέσεις), όταν συγκρίθηκαν με ασθενείς που είχαν ηπιότερα ελλείμματα. Διαπιστώθηκε επίσης ότι άνεργοι ασθενείς με ΣΔΙΙ, διέφεραν σημαντικά σε ένα γνωστικό πεδίο, την επιτελική λειτουργία, συγκριτικά με εργαζόμενους ασθενείς, επιδεικνύοντας καλύτερες στρατηγικές εναλλαγής απάντησης και γνωστικής ευελιξίας.ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ: Επιβεβαιώθηκε ότι ασθενείς με ΣΔΙΙ παρουσιάζουν γνωστική δυσλειτουργία σε διάφορα πεδία, η οποία συσχετίζεται σημαντικά με τα επίπεδα γλυκοζυλιωμένης αιμοσφαιρίνης και την αλληλεπίδραση της ηλικίας με το προνοσηρό νοητικό δυναμικό (γνωστικό απόθεμα). Ασθενείς με βαρύτερη γνωστική εξασθένιση είχαν φτωχότερη ποιότητα ζωής, ενώ άνεργοι διαβητικοί είχαν φτωχότερη γνωστική ευελιξία και καθημερινή λειτουργικότητα.